Początki

Andrew Newell Wyeth urodził się jako syn artysty i ilustratora N.C. (Newella Conversa) Wyetha i Carolyn Brenneman Bockius^[1]. Był ich najmłodszym dzieckiem. Jego dwie starsze siostry: Henriette, która poślubiła malarza Petera Hurda i Carolyn, zostały wybitnymi malarkami. Niektórzy biografowie zauważyli, iż, w sposób niezamierzony, sława Andrew przesłaniała talenty jego sióstr, podczas gdy inni twierdzą, że skoro kobiety są często ignorowane w amerykańskim społeczeństwie, zostałyby one zapomniane, gdyby nie Andrew. Trzecia siostra, Ann, wybrała karierę muzyczną, zostając kompozytorką, podczas gdy jedyny brat, Nathaniel, został wynalazcą, który pracował dla DuPont. Ojciec główną uwagę poświęcał edukacji córek^[2]. Andrew jako dziecko z powodu słabego zdrowia wychowywał się w domu. Naukę rozpoczął pod kierunkiem ojca, który był jego jedynym nauczycielem. Poznawał anatomię, malował martwe natury i studiował technikę Howarda Pyle’a. Wyeth wcześnie osiągnął sukces^[1]. Pierwszym medium, od którego rozpoczął swoją działalność malarską, były akwarele, namalowane w stylu Winslowa Homera. Ich pierwsza prezentacja miała miejsce w 1936 roku w Philadelphia Art Alliance^[2]. W tym samym roku wykonał ilustracje do książki The Nub, które zdobyły uznanie krytyki. W 1937 roku miał pierwszą indywidualną wystawę swoich akwarel w Macbeth Gallery^[1]. Każdy obraz został sprzedany w ciągu pierwszych dwóch dni^[2]. Wystawa ta ugruntowała jego pozycję w świecie sztuki i stanowiła zapowiedź jego przyszłej popularności. W trakcie swojej pracy artystycznej Wyeth znajdował inspirację w bezpośrednim otoczeniu: w rodzinnym Chadds Ford, w Pensylwanii i letniej rezydencji w Cushing, w stanie Maine^[1].

Po wystawie w Mackbeth Gallery młody Wyeth zdecydował się na malowanie swoich obrazów techniką temperową, używaną zamiast olejnej przez dawnych mistrzów. W 1939 roku poznał 17-letnią Betsy Merle James, a w roku następnym (15 maja^[3]) ożenił się z nią. Małżeństwo okazało się udane. Betsy, kobieta energiczna i inteligentna, zachęcała męża do niezależności od ojca i pomogła mu zerwać z wykonywaniem ilustracji. Z biegiem czasu stała się jego oparciem i menadżerem^[2]. Poznała go ze swoją przyjaciółką z lat dziecinnych, Christiną Olson, uwiecznioną na obrazie Świat Christiny^[4].

Kariera artystyczna

W październiku 1945 roku nastąpił punkt zwrotny w życiu i karierze Wyetha; w wypadku zginął jego ojciec, którego samochód został potrącony przez pociąg na przejeździe kolejowym. Pod wpływem tego wydarzenia twórczość artysty zaczęła ewoluować od realizmu do ekspresjonizmu abstrakcyjnego. Dopiero po śmierci ojca Wyeth zaczął malować ludzi. Namalowane przez niego portrety zwykle przedstawiają pojedynczą postać, poważną i refleksyjną, nadającą obrazowi uczucie osamotnienia. Artysta odzyskał równowagę kilka miesięcy po śmierci ojca, malując obraz temperowy zatytułowany Zima 1946, przedstawiający chłopca biegnącego ze wzgórza i sugerującego wyrzuty sumienia Wyetha, iż nigdy nie namalował on portretu swego ojca. Namalowany w 1948 roku Świat Christiny stał się najsłynniejszym dziełem Wyetha dzięki swemu zapadającemu w pamięć czarowi i rozleglej symbolice wątłej sylwetki kobiecej, pełznącej przez pole w kierunku odległego domu^[3][4][5]. Chociaż Wyeth uważał obraz za swoją porażkę, dyrektor Museum of Modern Art kupił go za 1800 dolarów, po tym jak trafił on na wystawę. W panteonie dzieł słynnych mistrzów współczesnej sztuki abstrakcyjnej Świat Christiny stał się być może najczęściej oglądanym obrazem Museum of Modern Art, ikoną sztuki amerykańskiej. W latach następnych Wyeth zyskał powszechną popularność. We wczesnych latach 50. związana z nowojorskimi modernistami malarka Elaine de Kooning, żona Willema de Kooninga, napisała z podziwem, że Wyeth był „mistrzem techniki realistycznej” i że jego obrazy były „obsesyjne niczym gwizd pociągu w nocy”. Kathleen Foster, kuratorka Philadelphia Museum of Art, zgadza się, że choć Wyeth malował w realistyczny sposób, nie był to realizm fotograficzny. „Wyeth zawsze był modernistą, poza wątkiem surrealizmu i fantazji, dostrzegalnych w jego pracach”^[2].

Dorobek Wyetha spotkał się z powszechnym uznaniem. Jego wielbicielem został Winston Churchill. Harvard University przyznał mu w 1955 roku tytuł honorowy^[2]. 27 grudnia 1963 roku jego twarz ozdobiła okładkę czasopisma Time^[6]. Widzowie tłumnie odwiedzali jego wystawę objazdową, która w 1966 i 1967 roku przemierzyła Stany Zjednoczone. Artysta namalował nawet portrety na zlecenie – Eisenhowera i Nixona^[2].

Później jednak to uznanie się załamało, ponieważ krytycy sztuki i badacze dokonali własnych, estetycznych podziałów ustawiając obiecujących modernistów, takich jak Willem de Kooning, Mark Rothko, Jasper Johns i Ellsworth Kelley po jednej stronie, właściwej (według nich), a Andrew Wyetha – po drugiej, niewłaściwej. Podział ten pod wieloma względami odzwierciedlał polaryzację polityczną kraju w epoce antywojennej i walki o prawa obywatelskie na przełomie lat 60. i 70.; Wyeth zaczął być również postrzegany jako zbyt konserwatywny politycznie. Wrogość krytyków do jego twórczości stała się bronią, przy pomocy której zwalczali ogromną popularność artysty i jego komercyjny sukces^[2].

W 1971 roku w rodzinnym mieście artysty, Chadds Ford otwarto Brandywine River Museum of Art, poświęcone jego sztuce. W 1972 roku Wyeth rozpoczął malowanie cyklu obrazów mających za temat sąsiadkę Helgę Testorf. W ciągu czternastu lat namalował 247 obrazów poświęconych wyłącznie jej^[1]. Całą kolekcję zakupił w 1986 roku Leonard E. B. Andrews. W 1987 roku zorganizowano wystawę objazdową The Helga Pictures, zawierającą wybór portretów Helgi Testorf, prezentowaną najpierw w National Gallery of Art w Waszyngtonie, a następnie w muzeach Bostonu Los Angeles San Francisco i Detroit. Wystawa wywołała sensację, ponieważ Wyeth malował modelkę w tajemnicy, nawet przed własną żoną. Twórczość artysty spotkała się wówczas ze sprzecznymi ocenami; podczas gdy zastępca dyrektora National Gallery of Art, John Wimerding określił Wyetha jako jednego z dwóch największych malarzy-realistów XX wieku (obok Edwarda Hoppera), Hilton Kramer, wydawca periodyku kulturalnego The New Criterion nazwał jego sztukę „prowincjonalną, sentymentalną, ilustracyjną, bez sensu”^[7].

Wyeth w ciągu swej długiej i owocnej kariery często wystawiał, zarówno w kraju jak i za granicą, otrzymując liczne nagrody i wyróżnienia^[1]. Zmarł po krótkiej chorobie 16 stycznia 2009 roku w swym domu w Chadds Ford; zgon nastąpił podczas snu^[8]. Pozostawił żonę Betsy i dwóch synów, Nicholasa i Jamiego (również malarza). W 1998 roku w Farnsworth Art Museum w Rockland, w stanie Maine otwarto galerię i centrum badawcze, poświęcone twórczości Andrew Wyetha, jego ojca, N.C. i syna, Jamiego^[9].