Andezyt pieniński – subwulkaniczny andezyt występujący w Pieninach i Beskidzie Sądeckim. Wydobywany był w kilku kamieniołomach w powiecie nowotarskim, w województwie małopolskim, w Polsce. Skała pochodzi z miocenu (generacja starsza z burdygału[uwaga 1] i generacja młodsza z tortonu[uwaga 2]). Istnieje kilka odmian tej skały, wśród których głównymi są andezyt amfibolowy oraz andezyt augitowo-amfibolowy.
Występuje w obrębie płaszczowiny magurskiej, w Karpatach Zewnętrznych w postaci intruzji magmowych (dajek oraz silli).
Właściwości
Andezyt pieniński jest barwy popielatej, w wyniku wietrzenia zmienia kolor na beżowy, następnie na brunatno-żółty lub rdzawy. Posiada teksturę porfirową.
Wszystkie odmiany wykazują gęsty i nieregularny cios termiczny.
Skład mineralogiczny
W skład andezyt pienińskiego wchodzą:
- pirokseny (głównie augit)
- amfibole
- skalenie (głównie andezyn i inne plagioklazy)
- biotyt
- sporadycznie także apatyt, kalcyt, kwarc, chloryt, magnetyt i zeolity
Występują również porwaki piaskowców i wapieni.
Eksploatacja
Andezyt pieniński na większą skale rozpoczęto wydobywać w II Rzeczypospolitej i zakończono w latach 60. XX w. Wydobywano je w kamieniołomach Snozka, Tylka i Lisi Łom na górze Wdżar, Malinowa na górze Jarmuta, na górze Bryjarka oraz w Krościenku nad Dunajcem.
Obecnie nie prowadzi się eksploatacji andezytu pienińskiego.
Cechy fizyczne
Właściwości andezytu pienińskiego są zróżnicowane w zależności od odmiany i kamieniołomu, z którego został wydobyty.
| Parametr | Wżar | Malinowa (Jarmuta) | Bryjarka |
|---|---|---|---|
| gęstość objętościowa | 2,60-2,74 g/cm³ | 2,45-2,77 g/cm³ | 2,58 g/cm³ |
| gęstość właściwa | 2,74-2,84 g/cm³ | 2,742-2,81 g/cm³ | 2,69 g/cm³ |
| nasiąkliwość | 0,46-1,94% | 1,02-2,17% | 1,46% |
| ścieralność na tarczy Boehmego | 0,21-0,8 cm | 0,2-0,8 cm | 0,11 cm |
| ścieralność w bębnie Devala | 3,03-4,7 cm | 2,3 cm | bd. |
| wytrzymałość na ściskanie | 89-277 MPa | 75-200 MPa | 236 MPa |
| współczynnik emulgacji | 0,28 | 0,19 | bd. |
bd. – brak danych
Zastosowanie
Andezyt pieniński stosowało się w budownictwie, w drogownictwie (jako kruszywo, kostkę brukową czy krawężniki) oraz w sztuce sepulkralnej.
Przykłady zastosowania
Wybrane zastosowania andezytu pienińskiego:
- gmach Banku Gospodarstwa Krajowego w Warszawie – elewacja i płaskorzeźby
- krawężniki w Krakowie (zachowały się m.in. przy ulicach Krupniczej, Bernardyńskiej, Krowoderskiej, św. Jana, św. Tomasza, Szewskiej)
Uwagi
Bibliografia
- Jacek Rajchel. Andezyt pieniński. „Nowy Kamieniarz”. 4 (103)/2018, s. 86-92, lipiec 2018. ISSN 1899-3419.
- Wulkany z pienińskiego pasa skałkowego. Muzeum Geologiczne Państwowego Instytutu Geologicznego. [dostęp 2018-07-29]. (pol.).
- Geologia. Pieniński Park Narodowy. [dostęp 2018-07-29]. (pol.).