Ahmad Tokudar

Tokudar przyjmuje poselstwo. Ilustracja do Tarich-e Dżahanguszaj Dżowajniego. Biblioteka Narodowa Francji
Ilchan
Okres	od 21 czerwca 1282 do 10 sierpnia 1284
Poprzednik	Abaka-chan
Następca	Argun-chan
Dane biograficzne
Dynastia	Ilchanidzi
Data urodzenia	ok. 1247
Data śmierci	10 sierpnia 1284
Ojciec	Hulagu-chan
Matka	Kutuj-chatun

Ahmad Tokudar, persk. احمد تگودار (ur. ok. 1247, zm. 10 sierpnia 1284) – trzeci władca z dynastii Ilchanidów, panujący od 21 czerwca 1282 aż do śmierci.

Był siódmym synem Hulagu (1256–1265). Jego matką była Kutuj-chatun. Egipski kronikarz Ibn Abd az-Zahir podaje, że w chwili śmierci miał 37 lat, musiał się zatem urodzić około roku 1247. Otrzymał mongolskie imię Tegüder („doskonały”) (w języku perskim Tokudar). Imię muzułmańskie przybrał dopiero w momencie konwersji, której data nie jest znana. Według Hetuma z Korykos przed przejściem na islam miał być chrześcijaninem. Po śmierci swojego starszego brata Abaki (1265–1282) w kwietniu 1282 roku Ahmad przybył z Kurdystanu na uroczystości pogrzebowe, by następnie wziąć udział w kurułtaju odbywającym się w dolinie Zarrine Rud. Ponieważ był najstarszym żyjącym synem Hulagu większość emirów preferowała jego kandydaturę względem syna Abaki Arguna (1284–1291). Argun został przekonany do tego, by ustąpić przed swoim wujem i zgodnie z przewidywaniami 6 maja 1282 roku dokonano elekcji Ahmada, który 21 czerwca uroczyście objął władzę w Ala-Tagh na wschód od jeziora Wan, przyjmując tytuł sułtana^[1][2].

Na samym początku panowania Ahmada Ata Malek Dżowajni, który w chwili śmierci Abaki był w drodze na swój proces w Hamadanie, został oczyszczony z zarzutów i przywrócony na stanowisko namiestnika Bagdadu. Dla odmiany jego oskarżyciel, Madżd al-Molk, został skazany na śmierć i stracony. Także brat Ata Maleka, szef kancelarii (saheb-diwan) Szams ad-Din Dżowajni, został przywrócony do łask przez nowego ilchana. Wydaje się, że to właśnie Szams ad-Din oraz powiernik Ahmada, Szejch Kamal ad-Din Abd-ar-Rahman, byli odpowiedzialni za zwrot w polityce zagranicznej, jakim była próba ustanowienia przyjaznych stosunków z dotychczasowym największym wrogiem Ilchanidów, państwem mameluków. Poselstwo wysłane do sułtana Kalawuna (1279–1290) spotkało się jednak z chłodnym przyjęciem – wyraził on wprawdzie zadowolenie z tego, że tron Hulagu jest zajmowany przez muzułmanina, ale nie okazał gotowości do negocjowania porozumienia, a co więcej kolejne poselstwo uwięził w Damaszku, gdzie jego szef, Szejch Kamal ad-Din, zmarł. Dokładna relacja pomiędzy nowym kursem w polityce zagranicznej a wewnętrzną opozycją jaką napotkał Ahmad jest trudna do ustalenia, jednak sam ilchan przyznawał przed Kalawunem, że większość mongolskich książąt preferowała kontynuowanie wojny z Egiptem^[1][3].

Panowanie Ahmada zostało zdominowane przez jego pogarszające się relacje z Argunem, który żywił urazę za to, że uroczystość objęcia władzy przez jego wuja odbyła się bez jego udziału i ponadto podejrzewał jego protegowanych, braci Dżowajnich, o otrucie swojego ojca. Wydaje się, że Argun porozumiał się z dziewiątym synem Hulagu, Kongurtajem, i ilchan próbował zneutralizować tego ostatniego w lipcu 1282 roku mianując go namiestnikiem Rumu. Zimę 1282/1283 Argun spędził w Bagdadzie, ponawiając wobec Ata Maleka Dżowajniego stare zarzuty o sprzeniewierzenie funduszy, w tym aresztując i torturując jego podwładnych, co doprowadziło do zawału serca i śmierci namiestnika w dniu 5 marca 1283 roku. Wiosną Argun powrócił do Chorasanu, którego namiestnikiem został jeszcze za czasów swojego ojca, i rozpoczął przygotowania do otwartej rebelii. W Reju Argun dowiedział się o aresztowaniu i torturowaniu z rozkazu ilchana jednego ze swoich protegowanych, porwał zatem pełnomocnika (szehna) Ahmada i wysłał go do swojego wuja posadzonego na tyle osła. W tym samym czasie zaczęto podejrzewać Kongurtaja o spiskowanie z Argunem i 17 stycznia 1284 roku został on aresztowany przez zięcia Ahmada, gruzińskiego dowódcę Alinaka, by następnego dnia być straconym w Karabachu. Ahmad wysłał teraz Alinaka przeciwko Argunowi, by później podążyć za nim z główną armią. Chociaż 4 maja Argun pokonał siły Alinaka pod Agh-Chodża w pobliżu Kazwinu, to jednak wycofał się dalej na wschód^[1][4].

Ścigany przez oddziały Ahmada Argun starał się dojść z nim do porozumienia, ten jednak zażądał jako zakładnika jego brata Gajchatu (1291–1295). Pomimo tego, że Argun przysłał zakładnika Tokudar nie dotrzymał danego słowa i kontynuował pościg. Argun schronił się w górskiej fortecy Kalat (dzis. Kalat-e Naderi, na północ od Meszhedu), by po przybyciu Alinaka z siłami awangardy 11 lipca 1284 roku poddać się swojemu wujowi. Ahmad pozostawił Arguna w rękach Alinaka, odrzucając jego prośbę o zabicie bratanka, a sam udał się do Kalpusz, by cieszyć się towarzystwem nowo poślubionej małżonki. Argun został jednak uwolniony przez swojego zwolennika w szeregach ilchana, Bukę, który stojąc na czele spisku zabił Alinaka wraz z pozostałymi sprzymierzeńcami Ahmada. Ahmad, kiedy otrzymał wieści o tych wydarzeniach, rozpoczął ucieczkę na zachód w kierunku terytorium Złotej Ordy, został jednak pojmany i 26 lipca dostarczony przed oblicze Arguna. Ten miał skłaniać się ku okazaniu łaski, jednak dowiedziawszy się właśnie wówczas o rebeliach książąt Hüleczu i Dżöszkeba uznał, że w tej sytuacji musi ostatecznie pozbyć się przynajmniej jednego ze swoich rywali. Ahmad został przekazany rodzinie Kongurtaja i stracony w ten sam sposób, co jego wcześniejsza ofiara, poprzez złamanie karku, by uniknąć przelania królewskiej krwi, 10 sierpnia 1284 roku^[1][5].

Muzułmańska wiara Ahmada nie wpłynęła na jego pozytywny stosunek do chrześcijan, poświadczony przez Bar Hebraeusa. Ahmada oskarżano o złamanie mongolskiego prawa poprzez przejście na islam, jednak ostatecznie „jego upadek był prawdopodobnie skutkiem nie aktywnej lub pasywnej polityki religijnej, ale po prostu, tak samo jak później w przypadku jego bratanków Gajchatu i Bajdu, jego nieskuteczności jako władcy”^[6].

Przypisy

Bibliografia

• J.A. Boyle (ed.): The Cambridge History of Iran. Volume 5. The Saljuq and Mongol Periods. Cambridge: Cambridge University Press, 1968. ISBN 978-0-521-06936-6.
• Peter Jackson: AḤMAD TAKŪDĀR. Encyclopædia Iranica. [dostęp 2018-07-10]. (ang.).