Lśniak posłonkowiec
Adscita geryon
(Hübner, 1813)
Ilustracja
Kopulująca parka
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

stawonogi

Gromada

owady

Rząd

motyle

Rodzina

kraśnikowate

Podrodzina

Procridinae

Plemię

Procridini

Rodzaj

lśniak

Podrodzaj

Adscita s.str.

Gatunek

lśniak posłonkowiec

Lśniak posłonkowiec[1] (Adscita geryon) – gatunek motyla z rodziny kraśnikowatych i podrodziny Procridinae. Zamieszkuje Europę i Azję Zachodnią. Zasiedla suche i ciepłe łąki o wapiennym podłożu. Poza Alpami rzadki i lokalny. Imagines latają za dnia, żerując na nektarze gółek. Gąsienice są foliofagami, początkowo minującymi.

Taksonomia

Gatunek ten opisany został po raz pierwszy w 1813 roku przez Jacoba Hübnera pod nazwą Sphinx geryon. Jako miejsce typowe wskazano Europę[2]. Klasyfikowany był później w podrodzaju nominatywnym rodzaju Procris[3], który zsynonimizowano z rodzajem Adscita. W obrębie tego ostatniego umieszczany jest w podrodzaju nominatywnym Adscita s.str., a w nim w grupie gatunków geryon wraz z A. capitalis[4][5].

W obrębie tego gatunku wyróżnia się cztery podgatunki[4][5]:

  • Adscita geryon acutafibra Verity, 1946
  • Adscita geryon chrysocephala (Nickerl, 1845)
  • Adscita geryon geryon (Hübner, 1813)
  • Adscita geryon orientalis (Alberti, 1938)

Morfologia

Samiec
Samica

Motyle o krępej budowy ciele. Samce osiągają od 8 do 10 mm długości przedniego skrzydła[3] i od 19 do 25 mm rozpiętości skrzydeł[6]. Samice osiągają od 7 do 9 mm długości przedniego skrzydła[3] i od 18 do 22 mm rozpiętości skrzydeł[6]. Głowę, tułów i odwłok przedstawiciele gatunku mają metalicznie zielone, oliwkowe lub złocistozielone[3][7][8]. Czułki samców są dwugrzebieniaste z lekko zgrubiałymi wierzchołkami, samic zaś niemal nitkowate. Skrzydła przednie u obu płci są trójkątnawe ze stępionymi wierzchołkami[8][7]. Obie pary skrzydeł są jednobarwne, pozbawione wzoru[3]. Barwa skrzydła przedniego jest z wierzchu ciemnozielona, złocistozielona lub oliwkowa, zawsze z silnym metalicznym połyskiem[3][7]. Wierzch skrzydła tylnego oraz spody obu par są szare, brunatnoszare lub czarniawoszare[3][6][7]. Genitalia samca mają silnie zesklerotyzowany, wydatny unkus, trójkątną powierzchnię przezroczystą w odsiebnej części walwy[8], pozbawione są sakulusa, a cierń w wezyce ich edeagusa ma postać pojedynczego, prostego kolca o długości mniejszej niż połowa długości unkusa. Genitalia samicy cechują się wąskim, w całości silnie zesklerotyzowanym przewodem torebki kopulacyjnej[3].

Gąsienice osiągają do około 12 mm długości ciała. Grzbietem ich ciała biegnie jasnoszara linia podłużna z ciemnymi brzegami, a po jej bokach szerokie linie podłużne białe lub żółtawe, również ostro, ciemno po bokach odgraniczone. Bokami ciała, poniżej poprzednio wymienionych, biegną podłużne pasy rudobrązowe. Oskórek porastają liczne, krótkie, białe włoski[7].

Biologia i ekologia

Owad ten zasiedla suche i ciepłe łąki i polany o wapiennym podłożu[3][9][1]. W górach dochodzi do piętra alpejskiego, osiągając rzędne 2400 m n.p.m.[7].

Na świat przychodzi jedno pokolenie w ciągu roku[8][9]. Osobniki dorosłe latają od czerwca do początku sierpnia[3][6]. Aktywne są za dnia[9], najchętniej latają w pełnym słońcu[10]. Żerują na nektarze gółek[11]. Zapłodniona samica składa jaja w złożach na spodzie liści rośliny pokarmowej gąsienicy[7].

Gąsienice klują się od lipca[12] lub sierpnia[6] i stanowią stadium zimujące. Do żerowania przystępują dopiero na wiosnę po przehibernowaniu, zwykle pod koniec kwietnia[3]. Przyjmuje się, że w warunkach naturalnych są monofagami posłonków, zwłaszcza posłonka rozesłanego, z rodziny czystkowatych[12][7]. W hodowlach żerują także na bodziszkach, w tym na bodziszku czerwonym[7], a według niektórych źródeł także na babkach i kulnikach z rodziny babkowatych oraz chabrach z rodziny astrowatych[3][6].

Gąsienice w początkowych stadiach minują liście (endofoliofagia)[8][12][7]. Miny ich są stosunkowo duże, nieregularne, plamkowate, o szczeliniastym otworze położonym na stronie bocznej. Zawierają niewiele odchodów lub są zupełnie ich pozbawione. Otwór wejściowy położony jest na spodzie liścia i ma nieregularnie zaokrąglony kształt[12]. Po drugiej wylince gąsienice żyją na roślinie wolno, żerując od zewnątrz i ostatecznie konsumując całość liścia (egzofoliofagi)[12][7]. Przepoczwarczenie ma miejsce wiosną w luźnym, białym oprzędzie[7]. Poczwarki obserwuje się w maju i czerwcu[6].

Rozprzestrzenienie i zagrożenie

Gatunek palearktyczny. Znany jest z Portugalii (doniesienie niepewne), Hiszpanii, Andory[13], Wielkiej Brytanii[9], Francji, Belgii, Niemiec, Szwajcarii, Liechtensteinu, Austrii, Włoch, Polski, Czech, Słowacji, Węgier, Ukrainy, Mołdawii, Rumunii, Bułgarii, Słowenii, Chorwacji, Bośni i Hercegowiny, Czarnogóry, Serbii, Albanii, Macedonii Północnej, Grecji[13] oraz Turcji[9][3].

Motyl jedynie w Alpach miejscami częsty, gdzie indziej rzadki i lokalny[7][14]. Zagraża mu utrata siedlisk, zarówno poprzez nadmierne zgryzanie przez zwierzęta domowe, jak i poprzez porzucanie pastwisk i ich stopniowe zarastanie wskutek sukcesji[14]. Na „Czerwonej liście zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce” umieszczony jest jako gatunek narażony na wymarcie (VU)[15]. Z kolei na „Czerwonej liście gatunków zagrożonych Republiki Czeskiej” umieszczony jest jako gatunek zagrożony wymarciem (EN)[16]. Znalazł się również na niemieckiej Czerwonej liście w trzeciej kategorii zagrożenia[7][17].

Przypisy

  1. 1 2 Adscita geryon – Lśniak posłonkowiec. [w:] Insektarium.net [on-line]. [dostęp 2023-05-23].
  2. ↑ J. Hübner: Sammlung europäischer Schmetterlinge II. Sphinges - Schwärmer. Augsburg: 1796-1838 [1813], s. 113-136.
  3. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 Jerzy S. Dąbrowski: Klucze do oznaczania owadów Polski cz. XXVII Motyle – Lepidoptera, zeszyty 14-15. Ślimakówki – Limacodidae, kraśniki – Zygaenidae. Toruń: PWN, Polskie Towarzystwo Entomologiczne, 1998.
  4. 1 2 K.A. Efetov, G.M. Tarmann: A Checklist of the Palaearctic Procridinae (Lepidoptera: Zygaenidae). Simferopol - Innsbruck: Crimean State Medical University Press, 2012, s. 28-30.
  5. 1 2 Markku Savela: Adscita Retzius, 1783. [w:] Funet.fi [on-line]. [dostęp 2023-04-11].
  6. 1 2 3 4 5 6 7 Christopher Jonko: Adscita (Adscita) geryon (Hübner, 1813). [w:] Lepidoptera Mundi (formerly European Butterflies and Moths) [on-line]. [dostęp 2023-04-11].
  7. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 Heiko Bellmann: Der neue Kosmos-Schmetterlingsführer. Schmetterlinge, Raupen und Futterpflanzen. Stuttgart: Franckh-Kosmos, 2003, s. 48. ISBN 3-440-09330-1.
  8. 1 2 3 4 5 C.M. Naumann, W.G. Tremewan: The Western Palaearctic Zygaenidae. 1. Auflage. Stenstrup: Apollo Books, 1999, s. 141. ISBN 87-88757-15-3.
  9. 1 2 3 4 5 Hans-Josef Weidemann, Jochen Köhler: Nachtfalter. Spinner und Schwärmer. Augsburg: Naturbuch-Verlag, 1996, s. 476. ISBN 3-89440-128-1.
  10. ↑ 54.003 BF164 Cistus Forester Adscita geryon (Hübner, [1813)]. [w:] UK Moths [on-line]. [dostęp 2023-04-11].
  11. ↑ Eyjolf Aistleitner. Die Widderchen oder Bluts tropfchen Vorarlbergs, Austria. „Zeitschrift der Arbeitsgemeinschaft Österr. Entomologen”. 42, 1990.
  12. 1 2 3 4 5 W.N. Ellis: Adscita geryon (Hübner, 1813). [w:] Bladmineerders.nl [on-line]. Zoölogisch Museum Amsterdam, 25-10-2014. [dostęp 2023-01-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-04-11)].
  13. 1 2 Adscita (Adscita) geryon (Hübner, 1813). [w:] Fauna Europaea [on-line]. [dostęp 2023-04-11].
  14. 1 2 Wolfgang Wagner: Adscita geryon (Hübner, 1813). [w:] Lepidoptera and their ecology [on-line]. 2005-2021. [dostęp 2023-04-11].
  15. ↑ Jarosław Buszko, Janusz Nowacki: Lepidoptera. Motyle. W: Czerwona lista zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce. Zbigniew Głowaciński, Małgorzata Makomaska-Juchiewicz, Grażyna Połczyńska-Konior (red.). Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk (PAN), 2002, s. 80-87. ISBN 83-901236-8-1.
  16. ↑ Jan Farkač, David Král, Martin Škorupík: Červený seznam ohrožených druhů České republiky. Bezobratlí. List of threatened species in the Czech Republic. Invertebrates.. Praha: Agentura ochrany přírody a krajiny ČR, 2005. ISBN 80-86064-96-4.
  17. ↑ Bundesamt für Naturschutz: Rote Liste gefährdeter Tiere Deutschlands. Münster: Landwirtschaftsverlag, 1998. ISBN 3-89624-110-9.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.