Abolghasem Kaszani
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

1882
Teheran

Data i miejsce śmierci

14 marca 1962
Teheran

Zawód, zajęcie

duchowny, działacz polityczny

Abolghasem Kaszani (ur. 1882 w Teheranie, zm. 14 marca 1962 tamże) – irański szyicki duchowny i działacz polityczny. Obok Mohammada Mosaddegha jeden z przywódców ruchu na rzecz nacjonalizacji ropy naftowej w Iranie na początku lat 50. XX wieku, następnie przeciwnik Mosaddegha i uczestnik zamachu stanu w Iranie w 1953.

Życiorys

Był synem szyickiego duchownego, ajatollaha Sejjeda Mostafy Kaszaniego. W wieku szesnastu lat, po odbyciu razem z ojcem pielgrzymki do Mekki, rozpoczął naukę w szkole duchownej w An-Nadżafie. Był zdolnym uczniem, mając 25 lat był już uważany za modżtaheda[1]. Po wybuchu I wojny światowej brał udział w publicznych protestach, broniąc Imperium Osmańskiego przed atakiem Brytyjczyków[1] i został na pewien czas osadzony w więzieniu[2]. Wtedy też Kaszani postanowił skupić się na działalności politycznej i społecznej, odrzucił propozycję objęcia stanowiska dyrektora szkoły duchownej w An-Nadżafie i napisania traktatu, na podstawie którego mógłby zostać wielkim ajatollahem[1]. Wymienia się go również wśród twórców Madrase-je Alawi w An-Nadżafie, w której nauczano nie tylko prawa i teologii islamskiej, ale również nauk ścisłych i techniki wojskowej[1].

Między czerwcem a październikiem 1920 Kaszani był jednym z przywódców buntu plemion irackich przeciwko Brytyjczykom. Po klęsce buntu został skazany na śmierć in absentia i zbiegł do Persji. Trzy dni po jego przybyciu do Teheranu miał miejsce zamach stanu przeprowadzony przez Rezę Szacha Pahlawiego. Kaszani zaufał nowym władzom kraju i w 1925 został wybrany do Zgromadzenia Konstytucyjnego, a być może pozostawał w przyjaznych relacjach z samym Rezą. W parlamencie głosował za usunięciem dynastii Kadżarów i przekazaniem dziedzicznego tronu w ręce Pahlawich[3]. Z czasem jednak rozczarował się co do nowych rządów. Pod koniec lat 20. w liście do innego członka Zgromadzenia, Mirzy Mehdiego Zandżaniego, pisał, że koniecznością jest reforma parlamentu, a problemem kraju - korupcja i chciwość elity władzy, ignorancja większości społeczeństwa, ślepa fascynacja zagranicą[3]. Być może brał udział w protestach przeciwko irańsko-brytyjskiemu porozumieniu w sprawie ropy naftowej w 1933[3]. Głosił potrzebę zaprowadzenia monarchii konstytucyjnej, w której ustawa zasadnicza pełni funkcję ochrony przed dyktaturą zsekularyzowanego władcy[2]. Kaszaniego i szacha Rezę łączyło natomiast przekonanie, że sojusznikiem Iranu mogłyby być Niemcy[3].

W 1942 był członkiem założonej przez niemieckie służby organizacji pod nazwą Irański Ruch Narodowy, a po jej wykryciu i rozbiciu ukrywał się przez kilka miesięcy w Teheranie, by ostatecznie w 1943 wpaść w ręce policji brytyjskiej. Był następnie przesłuchiwany przez służby radzieckie, więziony w Hadżdżabadzie, ostatecznie jednak w 1945 zwolniono go. W Kom został triumfalnie przywitany przez szyickich duchownych z całego kraju[4].

Kaszani wrócił do Teheranu i do aktywności politycznej. W 1946, gdy pielgrzymował do Meszchedu, na trasie jego przejazdu wybuchły manifestacje, zaś w Sabzewarze został aresztowany na polecenie premiera Ahmada Ghawama; z jego rozkazu duchownego uwięziono w Behdżatabadzie, gdzie spędził rok. W maju 1948 Kaszani wezwał ochotników do walki z Izraelem[4]. Publicznie wzywał również do nacjonalizacji irańskich złóż ropy naftowej[4]. Jego osobę popierała terrorystyczna organizacja Fedaini Islamu, chociaż sam Kaszani nie był z nią związany. Stało się to dla władz pretekstem do wydalenia Kaszaniego z kraju w 1949, po nieudanym zamachu Fedainów na szacha[4]. Do 1950 przebywał w Bejrucie. Mimo to w tym samym roku został wybrany do irańskiego parlamentu. W 1950 triumfalnie wrócił do Teheranu, witany na lotnisku przez tłumy ludzi, na czele z przywódcą ruchu reformatorskiego i nacjonalistycznego Mohammadem Mosaddeghiem[4].

Współpraca z Frontem Narodowym i jej zerwanie

Abolghasem Kaszani poparł Front Narodowy i włączył się do walki o nacjonalizację irańskiej ropy naftowej[2]. Dzięki wsparciu Kaszaniego dla Mosaddegha po jego stronie stanęła część dotychczasowych zwolenników organizacji konserwatywnych i religijnych (sam Mosaddegh wyrażał poglądy antyklerykalne)[2] oraz przedstawicieli bazarów[5]. Do Frontu przystąpiło m.in. kierowana przez Kaszaniego Stowarzyszenie Modżahedinów Islamskich[6]. 7 marca 1951, gdy jeden z Fedainów Islamu, Chalil Tahmasebi, zamordował premiera Hadża Alego Razmarę, Kaszani publicznie mu pogratulował i skutecznie starał się o jego ułaskawienie[7]. Krytykował zarówno kapitalizm, jak i komunizm, był zdecydowanym wrogiem filozofii i ekonomii marksistowskiej, chociaż okazjonalnie godził się na kompromisy z socjalistyczną lewicą[8].

30 kwietnia 1951 Mohammad Mosaddegh został premierem Iranu, miesiąc wcześniej parlament przegłosował nacjonalizację ropy[2]. Kaszani wspierał Mosaddegha i miał znaczący wpływ na jego rząd[7]. Lider Ruchu Narodowego zrezygnował z urzędu 17 lipca 1952, gdy parlament odmówił mu nadzwyczajnych pełnomocnictw. Jego następca Ahmad Ghawam pozostał na urzędzie tylko dwa dni, gdyż przeciwko niemu zorganizowano masowe demonstracje; jednym z ich organizatorów był Kaszani. Ghawam nakazał jego aresztowanie, jednak tłum uniemożliwił policji wkroczenie do domu duchownego[7]. Dzięki poparciu społecznemu Mosaddegh został mianowany ministrem obrony narodowej. Kaszani spodziewał się, że polityk będzie z nim konsultował dalsze posunięcia, jednak Mosaddegh zasugerował mu wycofanie się z działalności publicznej[7]. Nie docenił, jak wielkie znaczenie dla jego dotychczasowych sukcesów miało wsparcie środowisk mobilizowanych przez Kaszaniego, a które teraz zaczynały protestować przeciwko laicyzacji Iranu lansowanej przez Mosaddegha[5]. Szczególny sprzeciw popierających dotąd reformy Mosaddegha duchownych budziły plany udzielenia kobietom czynnego prawa wyborczego oraz zgody na sprzedaż alkoholu[9].

7 sierpnia 1952 Kaszani został honorowy wybrany na przewodniczącego parlamentu, z tym, że miał być na stałe reprezentowany przez zastępcę. Następnego dnia parlament nadał Mosaddeghowi nadzwyczajne pełnomocnictwa. W tym czasie Kaszani starał się zorganizować wokół siebie międzynarodowy islamski ruch antykolonialny, poszukując sojuszników wśród władz Arabii Saudyjskiej, Syrii i Jordanii. Jego wysiłki w tym kierunku nie dały rezultatów[7]. Był przeciwny współpracy Mosaddegha z socjalistyczną partią Tude i nie mógł pogodzić się z utratą wpływów w rządzie[10]. Premier ponownie zasugerował Kaszaniemu opuszczenie Iranu. W tym samym roku duchownego usunięto ze stanowiska przewodniczącego parlamentu[7].

Po zamachu stanu w 1953

Abolghasem Kaszani wziął bezpośredni udział w zamachu stanu w 1953, wyprowadzając na ulice manifestantów niechętnych Mosaddeghowi[11]. Zaangażowanie jego i innych duchownych przeciwko rządowi było decydującym czynnikiem, który doprowadził do upadku Frontu Narodowego[12]. Kaszani uważał, że premier zdradził swoje ideały i dążył do dyktatury[13]. Ajatollah był jedną z pierwszych osób, którym złożył oficjalną wizytę nowy premier gen. Fazlollah Zahedi. Podczas spotkania generał obiecywał duchownemu - jak się następnie okazało, fałszywie - liberalizację reżimu i kontynuowanie polityki Frontu Narodowego. Kaszani szybko rozczarował się co do postawy nowego rządu, jednak nie mógł swobodnie wypowiadać swoich opozycyjnych poglądów; wiele jego wypowiedzi były drukowanych w wersji ocenzurowanej, a on sam na pewien czas trafił do więzienia. Jesienią 1953 publicznie potępił przywrócenie stosunków dyplomatycznych między Iranem a Wielką Brytanią, a w styczniu 1954 w liście do gen. Zahediego wzywał go, by nie fałszował wyników nadchodzących wyborów parlamentarnych[14]. Kilka dni później, rozgoryczony postawą władz, napisał do sekretarza generalnego ONZ Daga Hammarsklojda, że w Iranie łamane są prawa człowieka i postanowienia konstytucji. W październiku tego samego roku potępił anulowanie nacjonalizacji irańskiej ropy[14].

Abolghasem Kaszani za swoją krytykę postępowania rządu został aresztowany i przebywał w więzieniu do 1956. Rząd zamierzał oskarżyć go o udział w morderstwie premiera Razmary, ostatecznie jednak duchowny został zwolniony dzięki wstawiennictwu niechętnych mu do tej pory ajatollahów Abol Fazla Zandżaniego i Hosejna Borudżerdiego. Po odzyskaniu wolności Kaszani nie podjął już aktywności politycznej[14].

Przypisy

  1. 1 2 3 4 Y. Richard, Ayatollah..., s. 105.
  2. 1 2 3 4 5 M. Axworthy, Revolutionary..., s. 47-48.
  3. 1 2 3 4 Y. Richard, Ayatollah..., s. 106-107.
  4. 1 2 3 4 5 Y. Richard, Ayatollah..., s. 108-109.
  5. 1 2 T. Coville, Najnowsza..., s. 26.
  6. ↑ T. Coville, Najnowsza..., s. 25.
  7. 1 2 3 4 5 6 Y. Richard, Ayatollah..., s. 110-111.
  8. ↑ Y. Richard, Ayatollah..., s. 122.
  9. ↑ M. Axworthy, Revolutionary..., s. 50.
  10. ↑ Y. Richard, Ayatollah..., s. 114-115.
  11. ↑ T. Coville, Najnowsza..., s. 27.
  12. ↑ M. Axworthy, Revolutionary..., s. 55-56.
  13. ↑ Y. Richard, Ayatollah..., s. 121.
  14. 1 2 3 Y. Richard, Ayatollah..., s. 116-117.

Bibliografia

  • Axworthy M.: Revolutionary Iran. A History of the Islamic Republic. London: Penguin Books, 2014. ISBN 978-0-14-104623-5.
  • Coville T.: Najnowsza historia Iranu. Republika islamska. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Dialog, 2009. ISBN 978-83-61203-40-7.
  • Richard Y.: Ayatollah Kashani: Precursor of the Islamic Republic? [w:] red. N. Keddie, Religion and Politics in Iran. Shi'ism from Quietism to Revolution, Yale University Press, New Haven & London 1983, ISBN 0-300-03245-5.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.