Abd al-Muhsin as-Sadun

20. XX w.
Data i miejsce urodzenia	2 maja 1879 An-Nasirijja
Data i miejsce śmierci	13 listopada 1929 Bagdad
2. Premier Iraku
Okres	od 20 listopada 1922 do 22 listopada 1923
Przynależność polityczna	Partia Postępu
Poprzednik	Abd ar-Rahman al-Hajdari al-Kilani
Następca	Dżafar al-Askari
Okres	od 26 czerwca 1925 do 21 listopada 1926
Poprzednik	Jasin al-Haszimi
Następca	Dżafar al-Askari
Okres	od 11 stycznia 1928 do 28 kwietnia 1929
Poprzednik	Dżafar al-Askari
Następca	Taufik as-Suwajdi
Okres	od 19 września 1929 do 13 listopada 1929
Poprzednik	Taufik as-Suwajdi
Następca	Nadżi as-Suwajdi
Odznaczenia

Abd al-Muhsin as-Sadun, arab. ‏عبد المحسن السعدون‎ (ur. 2 maja 1879 w An-Nasirijji, zm. 13 listopada 1929 w Bagdadzie) – iracki polityk liberalno-demokratyczny, czterokrotny premier w: 1922–1923, 1925–1926, 1928–1929 i 1929; żołnierz, oficer w stopniu mülazıma (podporucznika).

Życiorys

Pochodził z wpływowej rodziny wywodzącej się z Hidżazu^[1], w przeszłości przewodzącej konfederacji plemiennej al-Muntafik znad dolnego Eufratu. Wyznawał islam sunnicki^[2]. Ukończył Akademię Wojskową w Stambule, po czym został mianowany adiutantem (aide-de-camp) sułtana Abdülhamida II. Był członkiem Komitetu Jedności i Postępu i wziął udział w rewolucji młodotureckiej. W 1908 odszedł z wojska i rozpoczął działalność polityczną. Przez dziesięć lat był deputowanym do parlamentu Imperium Osmańskiego^[1]. Po I wojnie światowej wrócił do Iraku, by zająć się zarządzaniem majątkiem rodziny^[3].

Fakt, że w okresie osmańskim as-Sadun nie piastował żadnego urzędu państwowego sprawił, że po ustanowieniu w Iraku mandatu brytyjskiego nowe władze uznały go za znakomitego kandydata na stanowisko rządowe^[3], natomiast król Fajsal był wobec niego nieufny^[2]. W rządzie Abd ar-Rahmana al-Kilaniego był ministrem obrony^[1]. Według władz mandatowych as-Sadun posiadał pozycję społeczną na tyle wysoką, by ukończyć prace nad zawarciem i wdrożeniem traktatu brytyjsko-irackiego, toteż Brytyjczycy doprowadzili do powołania go w 1922 na premiera Iraku^[2]. Równocześnie kierował resortami obrony (z którego następnie zrezygnował), sprawiedliwości oraz spraw wewnętrznych^[1]. W tym okresie podpisany został traktat brytyjsko-iracki (z 1922), który w roku następnym z inicjatywy as-Saduna zmodyfikowano^[1]. Założona przez niego Partia Postępu była jedyną liczącą się iracką formacją polityczną, która godziła się na ustanowienie mandatu^[4].

As-Sadun kierował rządem do listopada 1923, gdy złożył dymisję. Na jego miejsce Fajsal powołał swojego bliskiego współpracownika Dżafara al-Askariego^[5]. W sierpniu 1924 były premier wszedł do rządu Jasina al-Haszimiego jako minister spraw wewnętrznych i kierował resortem do upadku gabinetu w roku następnym^[6]. Następnie sam został po raz drugi premierem, obejmując równocześnie tekę ministra finansów i spraw zagranicznych. Jego rząd funkcjonował od czerwca 1925 do listopada 1926^[7]. As-Sadun został wówczas przewodniczącym irackiego parlamentu i pełnił tę funkcję przez rok^[3].

W styczniu 1928 as-Sadun po raz trzeci objął stanowisko premiera Iraku^[8]. Został także ministrem spraw zagranicznych^[1]. Dotąd był zwolennikiem brytyjsko-irackiej współpracy, uznając, że Irak był za słabym państwem, by funkcjonować jako byt w pełni suwerenny. Uważał jednak, że w miarę rozwoju kraju Wielka Brytania powinno stopniowo ograniczać swoją ingerencję w jego funkcjonowanie^[3]. Dążył do ugruntowania w Iraku konstytucyjnych, demokratycznych rządów^[3]. Jako premier ogłosił wybory powszechne, w nadziei, że nowy parlament będzie mógł renegocjować brytyjsko-iracki układ wojskowy^[8]. W czasie trwających kilka miesięcy, z powodu skomplikowanej procedury, wyborów^[8] rząd stosował represje wobec opozycyjnych organizacji politycznych i studenckich oraz prasy^[4]. As-Sadun sugerował następujące zmiany w traktacie: nadanie Irakowi pełnej odpowiedzialności za obronność państwa, ograniczenie kompetencji dowódcy brytyjskich sił powietrznych w kraju, zmniejszenie liczby brytyjskich oficerów w armii irackiej, anulowanie zobowiązań finansowych, zwolnienie Iraku z obowiązku utrzymywania brytyjskiego wysokiego komisarza i towarzyszących mu osób^[4]. Brytyjczycy nie zamierzali jednak zgodzić się na jakąkolwiek modyfikację układu, toteż as-Sadun w 1929 złożył dymisję. Pozostawał premierem jeszcze przez kilka miesięcy, gdyż żaden polityk nie zgadzał się na przejęcie jego zadań^[8].

Ostatecznie następcą as-Saduna został Taufik as-Suwajdi (były premier zachowywał przy tym nieformalny wpływ na jego działania^[1]), jednak jego gabinet funkcjonował tylko kilka miesięcy i we wrześniu 1929 as-Sadun objął urząd premiera po raz czwarty^[8], ponownie też został ministrem spraw zagranicznych. Ponownie próbował prowadził z Brytyjczykami negocjacje w sprawie pełnej niezawisłości Iraku, jednak ponownie poniósł porażkę, a król Fajsal nadal mu nie ufał. Oskarżany przez część polityków o zdradę kraju^[3], surowo skrytykowany w czasie debaty parlamentarnej po wygłoszeniu przez króla mowy tronowej^[4], w poczuciu klęski, które spotęgowały jeszcze osobiste kłopoty, as-Sadun popełnił samobójstwo^[9]. Nowy rząd utworzył Nadżi as-Suwajdi, pozostawiając na stanowiskach niemal wszystkich ministrów powołanych przez as-Saduna^[4].

Przypisy

Bibliografia

• Marek Dziekan: Historia Iraku. Warszawa: „Dialog”, 2002. ISBN 978-83-89899-82-8.
• Edmund Ghareeb, Beth Dougherty: Historical Dictionary of Iraq. Lanham – Oxford: Sacrecow Press, 2004. ISBN 978-0-8108-6568-6. (ang.).
• Hassan Ali Jamsheer: Współczesna historia Iraku. Warszawa: „Dialog”, 2004.
• Charles Tripp: Historia Iraku. Katarzyna Pachniak (tłum. z ang.). Warszawa: SWH „Książka i Wiedza”, 2009. ISBN 978-83-05-13567-2.