Żywokost
Ilustracja
Żywokost lekarski
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

ogórecznikowce

Rodzina

ogórecznikowate

Rodzaj

żywokost

Nazwa systematyczna
Symphytum L.
Sp. Pl. 136. 1753[3]
Typ nomenklatoryczny

S. officinale Linnaeus[3]

Żywokost bulwiasty
Żywokost uplandzki

Żywokost (Symphytum L.) – rodzaj roślin liczący około 27[4]–35[5][6] gatunków. Rośliny te występują w Europie (11 gatunków), w basenie Morza Śródziemnego, regionie Kaukazu i Azji zachodniej (w Turcji 20 gatunków)[5][6]. W Polsce dziko rosną cztery gatunki (żywokost bulwiasty S. tuberosum, czeski S. bohemicum (uznawany też za podgatunek żywokostu lekarskiego[4]), sercowaty S. cordatum i najbardziej rozpowszechniony – żywokost lekarski S. officinale)[7]. Poza tym niektóre inne gatunki są uprawiane i przejściowo dziczejące[7][8]. W środowisku naturalnym rośliny te zasiedlają siedliska wilgotne i leśne, także łąki, murawy i tereny skaliste[6]. Niektóre gatunki stosowane są w ziołolecznictwie[5], a szereg jest uprawiany jako rośliny ozdobne. W wielu miejscach gatunki wprowadzone do upraw stały się gatunkami inwazyjnymi (np. w Wielkiej Brytanii S. caucasicum[6] i S. × uplandicum[5]).

Morfologia

Pokrój
Byliny osiągające do 2 m wysokości, o pędach pokrytych szorstkimi włoskami[6]. Korzenie grube[9].
Liście
Skupione w rozecie przyziemnej i skrętolegle rozmieszczone wzdłuż łodygi[6]. Często o nasadzie zbiegającej wzdłuż łodygi[9].
Kwiaty
5-krotne[6], zebrane w skrętki na szczycie rozgałęzień łodygi[9]. Działki kielicha zrośnięte tylko u nasady lub co najwyżej do połowy, ich łatki są nierówne, nieznacznie powiększające się w czasie owocowania[9]. Płatki korony zrośnięte w długą rurkę, koloru białego, jasnożółtego, różowego, czerwonego, fioletowego i niebieskiego, często zmieniającego się w czasie kwitnienia i przekwitania[6]. W rurce korony znajdują się lancetowate osklepki[9]. Pręciki równej długości, krótsze od rurki korony[6], pylniki równowąsko podługowate[9]. Zalążnia górna, czterokomorowa, z pojedynczą, nitkowatą szyjką słupka zwykle wystającą z rurki korony[6][9]. Znamię główkowate[9].
Owoce
Rozłupnie rozpadające się na cztery pomarszczone, rzadko gładkie rozłupki[6][9].

Systematyka

Rodzaj należy do podplemienia Boragininae, plemienia Boragineae, podrodziny Boraginoideae z rodziny ogórecznikowatych Boraginaceae[10].

Wykaz gatunków[4][8]
  • Symphytum aintabicum Hub.-Mor. & Wickens
  • Symphytum anatolicum Boiss.
  • Symphytum asperum Lepech. – żywokost szorstki
  • Symphytum × bicknellii Buckn.
  • Symphytum bornmuelleri Buckn.
  • Symphytum brachycalyx Boiss.
  • Symphytum bulbosum K.F.Schimp.
  • Symphytum carpaticum Yu.M.Frolov
  • Symphytum caucasicum M.Bieb. – żywokost kaukaski
  • Symphytum circinale Runemark
  • Symphytum cordatum Waldst. & Kit. ex Willd. – żywokost sercowaty
  • Symphytum creticum (Willd.) Runemark
  • Symphytum davisii Wickens
  • Symphytum × ferrariense C.Massal.
  • Symphytum grandiflorum DC. – żywokost wielkokwiatowy
  • Symphytum gussonei F.W.Schultz
  • Symphytum hajastanum Gvin.
  • Symphytum ibiricum Steven
  • Symphytum kurdicum Boiss. & Hausskn.
  • Symphytum longisetum Hub.-Mor. & Wickens
  • Symphytum × mosquense S.R.Majorov & D.D.Sokoloff
  • Symphytum officinale L. – żywokost lekarski
  • Symphytum orientale L.
  • Symphytum ottomanum Friv.
  • Symphytum podcumicum Yu.M.Frolov
  • Symphytum pseudobulbosum Azn.
  • Symphytum savvalense Kurtto
  • Symphytum sylvaticum Boiss.
  • Symphytum tauricum Willd.
  • Symphytum tuberosum L. – żywokost bulwiasty
  • Symphytum × ullepitschii Wettst.
  • Symphytum × uplandicum Nyman – żywokost uplandzki
  • Symphytum × wettsteinii Sennholz

Zastosowanie

Ziołolecznictwo

Żywokost przejściowo wycofano z listy ziół leczniczych jako roślinę posiadającą właściwości niekorzystne dla zdrowia. Po wielu dyskusjach przywrócono go na listę i można nadal stosować go w ziołolecznictwie jako środek do pobudzania wzrostu tkanki kostnej, skórnej i mięśniowej[11].

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-22] (ang.).
  3. 1 2 Symphytum. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2018-12-30].
  4. 1 2 3 Symphytum Tourn. ex L., [w:] Plants of the World online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2023-03-29].
  5. 1 2 3 4 David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 897, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
  6. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 234. ISBN 0-333-74890-5.
  7. 1 2 Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 173, ISBN 978-83-62975-45-7.
  8. 1 2 Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 173-174. ISBN 978-83-925110-5-2.
  9. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Symphytum Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2018-12-30].
  10. ↑ Genus: Symphytum L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2018-12-30].
  11. ↑ Marta Leśnicka, Zielska zioła i ziółka, Gdańsk 2000: Tower Press 2000, s. 65.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.