| Pyrocephalus rubinus[1] | |||
| (Boddaert, 1783) | |||
 Samiec | |||
.jpg.webp) Samica, stan Oaxaca, Meksyk | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Plemię | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
żarek rubinowy | ||
| Synonimy | |||
| |||
| Podgatunki | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3] | |||
 | |||
.jpg.webp)
Żarek rubinowy[4], żarek[5] (Pyrocephalus rubinus) – gatunek małego ptaka z rodziny tyrankowatych (Tyrannidae). Występuje na znacznych obszarach obydwu Ameryk. Nie jest zagrożony wyginięciem.
Taksonomia
Po raz pierwszy gatunek opisał Pieter Boddaert w 1783 na podstawie holotypu z Tefé (Amazonas, Brazylia). Nowemu gatunkowi nadał nazwę Muscicapa rubinus[2]. Obecnie (2021) Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny (IOC) umieszcza żarka w rodzaju Pyrocephalus[6], który został opisany przez Johna Goulda w 1839[7].
Klasyfikacja podgatunków jest sporna. Autorzy książkowego wydania Handbook of the Birds of the World (HBW) uznali rodzaj Pyrocephalus za monotypowy i do P. rubinus zaliczyli 12 podgatunków[8]. IOC wyróżnia 4 gatunki w obrębie rodzaju Pyrocephalus – żarka rubinowego (P. (r.) rubinus), żarka zmiennego (P. (r.) obscurus) z 9 podgatunkami, żarka galapagoskiego (P. (r.) nanus) i wymarłego żarka małego (P. (r.) dubius)[6]. Na liście ptaków świata opracowywanej przy współpracy BirdLife International z autorami HBW (5. wersja online: grudzień 2020)[9] wyróżniono 10 podgatunków, uznając żarki: galapagoskiego i małego za dwa odrębne gatunki[10]. Są endemiczne dla wysp Galapagos; Carmi i współpracownicy (2016) także wyłączają te podgatunki z gatunku P. rubinus, uznając je za co najmniej jeden, a najprawdopodobniej dwa odrębne od P. rubinus gatunki[11]. Są mniejsze niż te z kontynentu, występuje też większa różnica w wyglądzie samic. Autorzy Kompletnej listy ptaków świata łączą żarki: galapagoskiego i małego w jeden gatunek[4]. Opisany został również podgatunek P. r. major, jednak jego odrębność nie jest pewna[6][10].
Podgatunki i zasięg występowania
Podgatunki według listy ptaków świata opracowywanej przy współpracy BirdLife International z autorami HBW[10][9]:
- P. r. flammeus van Rossem, 1934 – południowo-zachodnie Stany Zjednoczone (południowo-wschodnia Kalifornia i południowa Nevada na wschód po zachodni Teksas, sporadycznie dalej na północ) na południe po północno-zachodni Meksyk (Kalifornia Dolna i Nayarit); ptaki z północnej części zasięgu zimują na południu zasięgu oraz dalej na południe po Amerykę Centralną[10]
- P. r. mexicanus Sclater, PL, 1859 – południowe USA (południowy Teksas) na południe po centralny i południowy Meksyk (północny stan Veracruz, Puebla, Oaxaca)[10]
- P. r. blatteus Bangs, 1911 – południowo-wschodni Meksyk (południowy stan Veracruz po Jukatan i Chiapas), Belize i północna Gwatemala[10]
- P. r. pinicola T. R. Howell, 1965 – wschodni Honduras (La Mosquitia) i południowo-wschodnia Nikaragua[10]
- P. r. saturatus Berlepsch & Hartert, 1902 – północno-wschodnia Kolumbia (Magdalena i La Guajira po Norte de Santander oraz obszar od Arauca po północno-wschodni departament Meta), zachodnia i północna Wenezuela (na południe po Apure i północny stan Bolívar), południowo-zachodnia Gujana i północna Brazylia (Roraima)[10]
- P. r. piurae Zimmer, JT, 1941 – zachodnia Kolumbia (doliny rzek Dagua, Patía, Cauca i Magdalena) na południe po zachodni Ekwador i północno-zachodnie Peru (Region Ancash)[10]
- P. r. ardens Zimmer, JT, 1941 – północne Peru (skrajnie wschodni Region Piura, Region Cajamarca, Region Amazonas)[10]
- P. (r.) obscurus Gould, 1839 – żarek zmienny[4] – zachodnie Peru (Region Lima)[10]
- P. r. cocachacrae Zimmer, JT, 1941 – południowo-zachodnie Peru (Region Ica) po skrajnie północne Chile (Tarapacá)[10]
- P. r. rubinus (Boddaert, 1783) – żarek rubinowy[4] – wschodnia Boliwia, Paragwaj i południowa Brazylia na południe po Argentynę (południową granicę stanowi Rio Negro) i Urugwaj; żarki rubinowe zimują głównie na wschód od Andów na północ po wschodni Ekwador i południowo-wschodnią Kolumbię oraz dalej na wschód przez Amazonię po południową Brazylię[10]
Morfologia
Jest nieco mniejszy od wróbla domowego. Występuje bardzo wyraźny dymorfizm płciowy w kolorze upierzenia. Samiec ma cały wierzch głowy, gardło, pierś, brzuch i pokrywy podogonowe intensywnie czerwone („żarowe”). Skrzydła, ogon i kark są ciemnoszare, a przez oczy biegnie opaska w takim samym kolorze. Nogi, dziób i oczy intensywnie czarne. Samica ma wierzch ciała i skrzydła ubarwione jak u samca, jednakże brak jej „czapeczki” na głowie. Ma jasny brzuch, brązowo paskowany, a pokrywy podogonowe mają barwę jasnoczerwoną.
Wymiary
- długość ciała: 13,5 cm,
- skrzydło: 7,5–8 cm,
- rozpiętość skrzydeł: 35,5–39,5 cm,
- masa ciała: 11–14 g.
Ekologia i zachowanie
Mało czasu spędza na ziemi. Tak jak inne tyrankowate, w pogoni za owadami robi nagłe „wypady” z eksponowanych miejsc. Brakuje informacji na temat snu i kąpieli słonecznych. Zarówno samiec, jak i samica często czyszczą pióra w ciągu dnia; zaobserwowano także, że czyszczą je dziobem po pożywianiu się.
Pożywienie
Zjadają głównie owady i inne stawonogi, zbierane z ziemi, a także szarańczę, pszczoły miodne, chrząszcze. 94% żerowania odbywa się do 3 metrów na ziemią.
Lęgi
Gniazdo jest luźną konstrukcją, zbudowaną z gałązek, traw, włókien i pustych kokonów, pokrytych puchem piór i włosia. Ma kształt płytkiego kielicha, umieszczone jest w rozwidleniu gałęzi. Samica uzupełnia je pajęczynami i porostami. Podczas pokazów godowych samiec stroszy czub, nadymając pierś i trzepocząc skrzydłami, po czym wzbija się na ok. 20 m w górę, a następnie opada.
Wyprowadza lęgi od połowy lutego do czerwca, dwa w ciągu tego sezonu. Samica składa 2–4 jaja w kolorze białym, z czystego do śmietanowego, lub brązowe, ciemno nakrapiane. Okres inkubacji trwa 13–15 dni. Samica rzadko i nie na długo opuszcza gniazdo, sama wysiaduje jaja. Pisklęta zaraz po wykluciu ważą niewiele ponad 1 gram. Otwierają oczy po czterech dniach. Rodzice karmią je ok. 3,5 razy na godzinę. Jedzą głównie mole i motyle. Po 14–16 dniach opuszczają gniazdo. Obie płci mogą się rozmnażać po dwóch latach.
Starzyki z rodziny kacykowatych, z rodzaju Molothrus, mogą być pasożytami lęgowymi w gnieździe żarków. Pisklę starzyka wykluwa się wcześniej i wyrzuca młode oraz jaja gospodarzy, stając się jedynym odchowanym osobnikiem w lęgu[12].
Status
IUCN, która stosuje ujęcie systematyczne według listy ptaków świata opracowywanej przy współpracy BirdLife International z autorami HBW[9], uznaje żarka rubinowego za gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern)[3]. W 2017 roku organizacja Partners in Flight szacowała liczebność światowej populacji lęgowej na około 15 milionów osobników[13]. BirdLife International uznaje trend liczebności populacji za wzrostowy, gdyż wylesianie powoduje powstanie nowych, dogodnych dla tego gatunku siedlisk[3].
Przypisy
- ↑ Pyrocephalus rubinus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- 1 2 Pieter Boddaert: Table des Planches Enluminéez d'Histoire Naturelle de M. D'Aubenton. 1783. s. 42.
- 1 2 3 BirdLife International, Pyrocephalus rubinus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2019, wersja 2020-1 [dostęp 2020-03-22] (ang.).
- 1 2 3 4 Systematyka i nazwa polska za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Fluvicolini Swainson, 1832-33 (wersja: 2021-01-21). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-09-28].
- ↑ P. Mielczarek & W. Cichocki. Polskie nazewnictwo ptaków świata. „Notatki Ornitologiczne”. Tom 40. Zeszyt specjalny, s. 226, 1999.
- 1 2 3 F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): IOC World Bird List (v11.2). [dostęp 2021-09-28]. (ang.).
- ↑ John Gould: Zoology of the Voyage of the H.M.S. Beagle Birds Darwin. T. 3, pt. 9. 1839, s. 44.
- ↑ David A. Christie, Andrew Elliott, Josep del Hoyo (red.): Handbook of the Birds of the World. T. 9: Cotingas to Pipits And Wagtails. Barcelona: Lynx Edicions, 2004, s. 374–375. ISBN 978-84-87334-69-6. (ang.).
- 1 2 3 Handbook of the Birds of the World and BirdLife International, Handbook of the Birds of the World and BirdLife International digital checklist of the birds of the world. Version 5 [online], grudzień 2020, s. 320 [dostęp 2021-09-28].
- 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 Farnsworth, A., Lebbin, D. & Kirwan, G.M.: Common Vermilion Flycatcher (Pyrocephalus rubinus). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2017. [dostęp 2017-10-16].
- ↑ Ore Carmi, Christopher C. Witt, Alvaro Jaramillo i John P. Dumbacher. Phylogeography of the Vermilion Flycatcher species complex: Multiple speciation events, shifts in migratory behavior, and an apparent extinction of a Galápagos-endemic bird species. „Molecular Phylogenetics and Evolution”. 102, s. 152–173, 2016. DOI: 10.1016/j.ympev.2016.05.029. (ang.).
- ↑ Vermilion flycatcher Pyrocephalus rubinus. [w:] ARKive [on-line]. [dostęp 2020-03-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-04-26)]. (ang.).
- ↑ Vermilion Flycatcher Life History. [w:] All About Birds [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. [dostęp 2021-09-28]. (ang.).
Bibliografia
- T. Alvarez: Pyrocephalus rubinus. Animal Diversity Web. [dostęp 2010-06-08]. (ang.).
- David Burni, Ben Hoare, Joseph DiCostanzo, BirdLife International (mapy wyst.), Phil Benstead i inni: Encyklopedia Ptaki. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, 2009 ISBN 978-83-01-15733-3.
- D. Chandler, D. Couzens, E. Dunn, J. Elphic, R. Hume i inni: Fakty o zwierzętach świata: Ptaki. Multico, 2008. ISBN 978-83-7073-583-8.
- Csodálatos állatvilág, Wild life fact file (magyar nyelven) ford.: Mester K.: (2000). ISBN 963-86092-0-6
Linki zewnętrzne
- Zdjęcia, nagrania głosów i krótkie filmy. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).
- Zasięg występowania i nagrania odgłosów w serwisie xeno-canto