Rozmieszczenie geoparków narodowych należących do Światowej Sieci Geoparków, 2016

Światowa Sieć Geoparków (ang. Global Geoparks Network, GGN) – organizacja non-profit zrzeszająca narodowe geoparki o statusie Światowego Geoparku UNESCO (ang. UNESCO Global Geopark).

Obecnie (stan na 2021 rok), do sieci należy 169 geoparków z 44 krajów, w tym cztery o charakterze transgranicznym^[1].

Historia

W 1991 roku uczestnicy Międzynarodowego Sympozjum Ochrony Dziedzictwa Geologicznego zorganizowanego pod patronatem UNESCO w Digne-les-Bains uchwalili Deklarację Praw Pamięci o Ziemi (ang. Declaration of the Rights of the Memory of the Earth) uznającą potrzebę poszanowania i zachowania świadectwa historii kształtowania Ziemi^[2]. UNESCO poprzez swój Wydziału Nauk o Ziemi (ang. Division of Earth Sciences) zaczęło wspierać tworzenie geoparków, kształtując zasady powoływania geoparków. W 1996 roku rozpatrywano nawet utworzenie Światowych Rezerwatów Litosfery (Geosfery) na wzór Światowych Rezerwatów Biosfery^[3]. W 1997 roku podczas Konferencji Generalnej UNESCO uchwalono wstępny program i budżet na potrzeby działalności biura do spraw geoparków^[3]. W maju 1999 roku Rada Wykonawcza UNESCO uchwaliła rezolucję w sprawie potrzeby tworzenia geoparków^[3]. Inicjatywa nabrała tempa po rekomendacjach wydanych między innymi przez Komisję Rady Europy do spraw Różnorodności Biologicznej i Krajobrazu (2003) i Międzynarodową Unię Ochrony Przyrody (2005)^[3].

W roku 2000 z inicjatywy Francji, Grecji, Hiszpanii i Niemiec powołano do życia Europejską Sieć Geoparków (ang. Europen Geoparks Network)^[2][3]. W 2001 roku Europejska Sieć Geoparków podpisała z Wydziałem Nauk o Ziemi UNESCO porozumienie o współpracy^[2].

W 2004 roku, z inicjatywy 17 europejskich i 8 chińskich geoparków przy wsparciu UNESCO powołano do życia Światową Sieć Narodowych Geoparków (ang. Global Network of National Geoparks) w celu współpracy międzynarodowej i wymiany doświadczeń^[4][2]. Sieć jest organizacją non-profit, której członkowie wnoszą roczną składkę członkowską^[5]. Spotkania członków sieci odbywają się co dwa lata, a współpraca prowadzona jest poprzez sieci regionalne takie jak Europejska Sieć Geoparków, której członkowie spotykają się dwa razy do roku^[5].

Podczas 38 sesji Konferencji Generalnej UNESCO w listopadzie 2015 roku, 195 państw członkowskich UNESCO ratyfikowało utworzenie nowej etykiety – Światowego Geoparku UNESCO (ang. UNESCO Global Geopark), uznając konieczność holistycznego zarządzania stanowiskami i krajobrazami geologicznymi o wyjątkowych wartościach i zapewniając formalny status międzynarodowy istniejącej sieci geoparków narodowych^[4]. Konferencja uchwaliła również zasady dotyczące uzyskania i zachowania statusu światowego geoparku UNESCO. Przynależność do Światowej Sieci Geoparków jest obligatoryjna dla wszystkich geoparków o statusie światowego geoparku UNESCO^[5].

Lista geoparków należących do Światowej Sieci Geoparków

Poniższa tabela przedstawia listę geoparków należących do Światowej Sieci Geoparków (stan na 2021 rok) – 169 geoparków z 44 krajów^[6][1], w tym cztery o charakterze transgranicznym^[6][7]:

Geopark – polska i angielska nazwa geoparku;

Położenie – państwo, na terenie którego znajduje się geopark;

Rok – rok przystąpienia do sieci;

Opis – krótki opis obiektu.

Geopark	Zdjęcie	Położenie	Rok	Opis
Geopark Styryjskie Eisenwurzen Nature and Geopark Styrian Eisenwurzen		Austria	2004	Geopark obejmuje styryjską część Eisenwurzen w Północnych Alpach Wapiennych (586 km²)[8][9]. Występują tu wapienie i dolomity z okresu od późnego permu, sfałdowane i wypiętrzone podczas orogenezy alpejskiej[8]. Krajobraz wykształtowały ostatecznie lodowce epoki lodowej[8]. Na terenie geoparku znajduje się jaskinia Kraushöhle[10]. Geopark ma ścieżki geologiczne (pieszą i rowerową), a także centrum dla zwiedzających w Gams bei Hieflau[10].
Geopark Alpy Karnickie Carnic Alps Geopark		Austria	2012	Geopark obejmuje dwa łańcuchy górskie rozciągające się na długości 140 km: Alpy Karnickie i Alpy Gailtalskie (830 km²)[11][12]. W Alpach Karnickich występuje jedna z nielicznych na świecie prawie ciągłych sekwencji od ordowiku do końca permu[11]. W Alpach Gailtalskich w Laas koło Kötschach-Mauthen zachował się jedyny skamieniały las Austrii[13]. Na terenie parku znajduje się 80 geostanowisk, 5 ścieżek geologicznych i centrum dla zwiedzających w Dellach[11].
Światowy Geopark Ruda Alp Ore of the Alps Global Geopark		Austria	2014	Geopark położony jest 50 km na południe od Salzburga w tzw. Innergebirg, bogatym w złoża rudy żelaza, w obszarze strefy szarogłazowej[14][15]. Najwyższy szczyt geoparku to Hochkönig (2941 m n.p.m.), którego równinne podnóże pokrywa lodowiec[14]. Na terenie parku znajduje się 80 geostanowisk, 4 ścieżki geologiczne i centrum dla zwiedzających w Bischofshofen[16].
Geopark Karawanki Karavanke/Karawanken Geopark		Słowenia Austria	2013	Geopark jest parkiem transgranicznym obejmującym łańcuch górski Karawanki w Słowenii i Austrii pomiędzy dwutysięcznikami Petzen (2126 m n.p.m.) i Košuta (2136 m n.p.m.)[17]. Na terenie geoparku znajduje się jaskinia Obir-Tropfsteinhöhlen oraz kopalnia cynku w Mežicy[17]. Geopark ma 48 geostanowisk, 8 ścieżek geologicznych, a także centra dla zwiedzających w Bad Eisenkappel i w Mežicy[17].
Geopark Huang Shan Huangshan Geopark		Chiny	2004	Geopark w prowincji Anhui we wschodnich Chinach[18]. Obejmuje krajobraz charakteryzujący się „osobliwymi wystającymi granitowymi szczytami”[19] i formacjami skalnymi o groteskowych kształtach: kopuł, stożków, grzbietów czy kolumn („skalne miasta”)[18][20]. Trzy cechy wyróżniające region to: spektakularne formacje skalne, sosny o osobliwych kształtach i obecność ciężkich chmur[21].
Geopark Wudalianchi Wudalianchi Geopark		Chiny	2004	Geopark w prowincji Heilongjiang, obejmuje obszar o dużej różnorodności form wulkanicznych (kratery, kaldery, pola zastygłej lawy itd.)[22], przez co nazywany jest „naturalnym muzeum wulkanizmu” lub „żywym podręcznikiem wulkanizmu”[23][24]. Znajduje się tu 14 wulkanów; dwa z nich wybuchły ostatnio w latach 1719–1721[22]. Park ma centrum dla zwiedzających, muzeum geologiczne, liczne geostanowiska i ścieżki geologiczne[24].
Geopark Lushan Lushan Geopark		Chiny	2004	Geopark w prowincji Jiangxi, obejmuje obszar z górą Lushan z ponad 100 geostanowiskami obrazującymi proces formowania się, przemieszczania się lodowców i ich ustępowania (500 km²)[25][26].
Geopark Yuntaishan Yuntaishan Geopark		Chiny	2004	Geopark na północ od Jiaozuo na południowym podnóżu Taihang Shan (556 km²), obejmuje obszar charakteryzujący się formami geologicznymi powstałymi w wyników procesów tektonicznych ok. 23 milionów lat temu[27][28]. Zwiedzający napotykają tu „źródła co trzy kroki, wodospady co pięć kroków i stawy co dziesięć kroków”[28]
Geopark Songshan Songshan Geopark		Chiny	2004	Geopark w Dengfeng w prowincji Henan (464 km²), obejmuje m.in. Song Shan, Taishi Shan, Wufo Shan i Wuzhi Shan[29][30]. Na terenie parku występują formy z pięciu okresów: archaiku, proterozoiku, mezozoiku i kenozoiku, przez co jest określany żartobliwym mianem „pięciu generacji pod jednym dachem”[30] lub „naturalnym muzeum geologicznym”[29].
Geopark Zhangjiajie Zhangjiajie Sandstone Peak Forest Geopark		Chiny	2004	Geopark w prowincji Henan (397 km²[31]), obejmuje obszar krasowy z „lasem” ponad 3000 form skalnych (filarów) z piaskowca[31] i licznymi jaskiniami[32][33]. Na terenie parku znajduje się Narodowy Park Leśny Zhangjiajie, dolina Suoxiyu, Tianzi Shan, rezerwat przyrody Yangjiajie, a także jaskinia Huanglong[32][33].
Geopark Danxiashan Danxiashan Geopark		Chiny	2004	Geopark w prowincji Guangdong (290 km²), obejmuje obszar charakteryzujący się formami skalnymi z czerwonego piaskowca – typ rzeźby „Danxia”[34][35].
Geopark Kamienny Las Stone Forest Geopark		Chiny	2004	Geopark w prowincji Junnan (350 km²), obejmuje obszar krasowy z charakterystyczną grupą ostańców skalnych[36][37], z licznymi iglicami skalnymi i mogotami o wysokości do 50 m, uważaną za najlepszy na Ziemi przykład form krasu kopiastego[38].
Rezerwat geologiczny Górnej Prowansji Reserve Géologique de Haute Provence		Francja	2004	Geopark w południowo-wschodniej Francji w Górnej Prowansji[39][40]. W parku znajduje się 18 geostanowisk, z których wiele zawiera skamieniałości, m.in. 1550 amonitów w ścianie wapiennej o powierzchni 350 tys. m² czy skamieniałe ślady ptaków[40]. Na terenie parku znajduje się przełom rzeki Verdon z klifami sięgającymi 700 m. Dla ochrony skamieniałości ichtiozaura wzniesiono specjalne muzeum – pierwsze tego typu w Europie[40].
Park Regionalny Luberon Park Naturel Régional du Luberon		Francja	2004	Geopark w południowo-wschodniej Francji w Prowansji (1840 km²)[41][42]. Ułożone warstwowo pokłady wapienia oligoceńskiego obfitują w bardzo dobrze zachowane skamieniałości ryb, roślin, owadów, żab, ptaków, żółwi, a także ssaków (koni, słoni i gazeli)[41][42]. Zachowały się tu również skamieniałe ślady nosorożców, hien i ptaków[41][42].
Park krajobrazowy i geopark TERRA.vita Nature park Terra Vita		Niemcy	2004	Geopark w północno-zachodnich Niemczech w Dolnej Saksonii i Nadrenii Północnej-Westfalii (1550 km²[43]), obejmuje krajobraz, gdzie widoczne są formacje ukształtowane na przestrzeni 300 milionów lat[44][45]. Na terenie parku, w Bad Essen-Barkhausen znajdują się ślady dinozaurów, a wiele skamieniałości z okresu karbonu znajdowanych jest w okolicach góry Piesberg[44][45].
Geopark krajobrazowy Bergstraße-Odenwald Geopark Bergstrasse–Odenwald		Niemcy	2004	Geopark w południowo-zachodnich Niemczech, między dolinami Renu i Menu (3500 km²)[46][47]. W zachodniej części widoczne są skały plutoniczne (granit, gabro) i łupki metamorficzne sprzed 500–300 milionów lat, we wschodniej – skały osadowe (piaskowce i mułowce)[46][47]. Na terenie parku znajduje się wpisana na listę światową dziedzictwa UNESCO kopalnia skamielin w Messel[46][47]. Park ma 4 centra dla zwiedzających w Buchen, Messel, Neckarsteinach i Stockstadt am Rhein[48].
Park krajobrazowo-geologiczny Vulkaneifel Vulkaneifel Geopark		Niemcy	2004	Geopark w zachodnich w Niemczech w Nadrenii Północnej-Westfalii obejmujący krajobraz wulkaniczny z 350 ośrodkami erupcji, powstały w dwóch fazach, pierwszej ok. 45–35 milionów lat temu i drugiej, trwającej od ok. 1 miliona lat temu do ostatniego wybuchu (Ulmener Maar ok. 10 900 lat temu)[49][50]. Na terenie parku przeważają maary – 75 w pasie 50 × 20 km[49][50]. W osadach Eckfelder Maar odkryto wiele znakomicie zachowanych skamieniałości, m.in. pełny szkielet Propaleoterium i pozostałości najstarszych pszczół[49][50].
Skamieniały Las na Lesbos Petrified Forest of Lesvos		Grecja	2004	Geopark na greckiej wyspie Lesbos[51][52], obejmujący „Skamieniały Las” z setkami skrzemieniałych pni drzew iglastych i owocowych, stojących lub leżących, na terenie 15 tys. ha[53]. Są to pozostałości subtropikalnego lasu, jaki występował tu ok. 18.5 milionów lat temu, i który został przykryty materiałem z erupcji okolicznych wulkanów[53]. Znajduje się tu najwyższe stojące skamieniałe drzewo na świecie o wysokości 7,20 m i obwodzie pnia 8,58[53].
Obszar chronionego krajobrazu Psiloritis Psiloritis Natural Park		Grecja	2004	Geopark w środkowej części greckiej wyspy Kreta (1200 km²), obejmujący m.in. Góry Idajskie z Psiloritis (2456 m n.p.m.) – szczytem wyniesionym w procesie napierania płyty afrykańskiej na eurazjatycką[54][55]. Na terenie parku występuje duża różnorodność skał wulkanicznych, metamorficznych i osadowych, formacji krasowych z licznymi jaskiniami, a także ofiolitów[54][55].
Marble Arch Caves i Cuilcagh Marble Arch Caves & Cuilcagh Mountain Park		Irlandia Irlandia Północna	2004	Geopark transgraniczny na terytorium Irlandii i brytyjskiej Irlandii Północnej obejmujący krajobraz polodowcowy z licznymi jeziorami i drumlinami oraz formy krasowe na stokach Cuilcagh, m.in. jaskinię Marble Arch Caves[56][57].
Geopark Copper Coast Copper Coast Geopark		Irlandia	2004	Geopark na południowo-wschodnim wybrzeżu Irlandii między Tramore a Dungarvan, obejmuje równinny sandr polodowcowy oraz 25 km linii brzegowej z licznymi zatoczkami o bogatych formach skalnych, m.in. z kolumnami, łukami itp.[58][59] W XIX w. w regionie wydobywano miedź – stąd nazwa wybrzeża[58][59].
Obszar chronionego krajobrazu Madonie Madonie Natural Park		Włochy	2004	Geopark na Sycylii obejmujący łańcuch górski Madonie zbudowany z wapieni dolomitowych sprzed 220 milionów lat oraz formy krasowe powstałe 23,5 miliona lat temu[60][61].
Geopark North Pennines North Pennines AONB Geopark		Wielka Brytania	2004	Geopark w północnej Anglii w hrabstwach Durham, Northumberland i Kumbria (2000 km²), Area of Outstanding Natural Beauty (AONB)[62][63]. Obejmuje tereny zbudowane z wapienia z okresu karbonu, łupków ilastych i piaskowca[62][63]. Na jego terenie znajduje się Whin Sill – sill sprzed 295 milionów lat z klifami i wodospadami. W regionie występują bogate złoża ołowiu[62][63].
Geopark Hexigten Hexigten Geopark		Chiny	2005	Geopark w Mongolii Wewnętrznej w chorągwi Hexigten Qi na pograniczu Wielkiego Chingana, Yan Shan i pustyni Hunszandak (1750 km²)[64][65]. Na terenie parku znajdują się m.in. „las granitowy”, granitowe marmity, formy wulkaniczne wokół jeziora Hulun Nur, formy polodowcowe i źródła termalne[64][65].
Geopark Yandang Shan Yandangshan Geopark		Chiny	2005	Geopark w prowincji Zhejiang (294.6 km²) obejmuje formacje powstałe w wyniku działalności wulkanicznej w mezozoiku – kalderę uformowaną na brzegu płyt azjatyckich w późnym mezozoiku[66][67]. Yandang Shan jest wulkanem z okresu kredy, na górze widoczne są grube filary ryolitowe nazywane „kośćmi góry”[66][67].
Geopark Taining Taining Geopark		Chiny	2005	Geopark w regionie Taining w północno-wschodniej części prowincji Fujian (492.5 km²), obejmujący południowo-wschodnią część pasma Wuyi Shan[68][69].
Geopark Xingwen Xingwen Geopark		Chiny	2005	Geopark w regionie Xingwen w prowincji Syczuan między Kotliną Syczuańską w Wyżyną Junnan-Kuejczou obejmujący region obfitujący w skały wapienne i formacje krasowe (156 km²)[70][71].
Geopark Czeski Raj Bohemian Paradise Geopark		Czechy	2005	Geopark w północno-zachodnich Czechach, obejmujący teren z charakterystycznymi formacjami skalnymi (m.in. skalne miasta, liczne skałki)[72][73]. W skałach wulkanicznych Raju często występują kwarce, agaty i jaspisy[72][73].
Geopark Harz-Braunschweiger Land-Ostfalen Geopark Harz Braunschweiger Land Ostfalen		Niemcy	2005	Geopark w północnych Niemczech obejmujący pasmo Harzu zbudowane z osadów paleozoicznych i skał magmowych oraz obszar Braunschweiger Land/Ostfalen zbudowany z bogatych w skamieniałości osadów mezozoicznych i kenozoicznych[74][75]. Region bogaty w złoża rudy żelaza, węgla brunatnego, soli i ropy naftowej[74][75]. W północnej części Harzu koło Goslaru znajduje się obszar ścisłego kontaktu skały macierzystej orogenezy hercyńskiej ze skałami mezozoicznymi, na którym występuje wiele wychodni – nazywany „klasyczną milą kwadratową geologii” lub „złotą milą kwadratową”[74][75].
Geopark Jura Szwabska Geopark Swabian Albs		Niemcy	2005	Geopark w południowo-zachodnich Niemczech w Badenii-Wirtembergii obejmujący Jurę Szwabską ze skałami jurajskimi i typowymi formami krasowymi z licznymi jaskiniami[76][77]. W regionie tym występuje największa gęstość jaskiń w Niemczech oraz wiele stanowisk bogatych w skamieniałości (Holzmaden, Nusplingen czy Dotternhausen)[76][77]. Na terenie parku znajduje się również krater Steinheim po uderzeniu ok. 15 milionów lat temu oraz tzw. „szwabski wulkan” – 350 punktów wyjścia lawy między Bad Urach a Kirchheim unter Teck[76][77].
Park regionalny Beigua Parco del Beigua		Włochy	2005	Geopark w północno-zachodnich Włoszech w Ligurii (prowincja Savona), obejmujący masyw Beigua z utworzonym tu Parkiem Regionalnym i przynależną mu strefą ochronną[78][79]. W regionie znajdują się wychodnie ofiolityczne, gdzie występują granaty oraz dobrze zachowane skamieniałości oligoceńskie[78][79].
Geopark Dinozaury Wyspy Hațeg Hațeg Country Dinosaurs Geopark		Rumunia	2005	Geopark w środkowej Rumunii w południowej Transylwanii, obejmujący basen tektoniczny powstały w wyniku kolizji płyt tektonicznych pod koniec okresu kredy[80][81]. Magmowe i metamorficzne skały prekambryjskie i paleozoiczne przykrywają skały osadowe z okresu od jury do plejstocenu[80][81]. Region Hațeg był jedną z wysp archipelagu w okresie późnej kredy[80][81]. W regionie odkryto pozostałości dinozaurów sprzed 65 milionów lat – ponad 10 gatunków, m.in. Hatzegopteryxa, a także skamieniałości ptaków, ssaków, gadów i płazów[80][81].
Góry Kaledońskie North West Highlands – Scotland		Wielka Brytania	2005	Geopark w północno-zachodniej części Szkocji, obejmujący Góry Kaledońskie oraz najstarsze skały w Europie – prekambryjskie skały Lewis sprzed 3 miliardów lat[82][83]. Region jest nazywany „kołyską geologii”[82][83]. Na terenie parku znajduje się również charakterystyczna kolumna z piaskowca Old Man of Stoer[82][83].
Geopark Fforest Fawr Fforest Fawr Geopark – Wales		Wielka Brytania	2005	Geopark w Południowej Walii w zachodniej części Parku Narodowego Brecon Beacons (763 km²)[84][85]. Historia geologiczna regionu obejmuje 480 milionów lat[84][85]. Nazwy okresu/systemu sylur i jego epoki/oddziału landower pochodzą od celtyckiego plemienia Sylurów zamieszkujących region w czasach rzymskich i nazwy miejscowości Llandovery[84][85].
Chapada do Araripe Araripe Geopark		Brazylia	2006	Geopark w Basenie Araripe w północno-wschodniej Brazylii (stan Ceará) obejmujący stoliwo Chapada do Araripe zbudowane ze skał osadowych wczesnej kredy (wapieni, piaskowców i gipsu)[86][87]. Region obfituje w skamieniałości paproci, iglasytch, otwornic, mięczaków, stawonogów, ryb, płazów i gadów. Park ma 9 geostanowisk[87].
Geopark Tai Shan Taishan Geopark		Chiny	2006 2019[88]	Geopark w prowincji Szantung na wschodzie Niziny Chińskiej (158,63 km²)[89][90]. Występują tu m.in. skały magmowe (komatyt i skały prekambryjskie) oraz skały powstałe w okresie kambru z dobrze widocznymi skamieniałości trylobitów[89][90].
Geopark Wangwu Shan-Daimei Shan Wangwushan-Daimeishan Geopark		Chiny	2006	Geopark w prowincji Henan, obejmujący góry Wangwu, Daimei i dolinę Huang He (986 km²)[91][92]. Znajdują się tu najstarsze formacje w regionie sprzed 2,5 miliarda lat oraz warstwy z proterozoiku, paleozoiku, mezozoiku i kenozoiku. W basenie Jiyuan zachowały się liczne skamieniałościami roślin i zwierząt[91][92]. Występuje tu 20 różnych surowców mineralnych, m.in. węgiel kamienny i aluminium[91][92].
Geopark Funiu Shan Funiushan Geopark		Chiny	2006 2019[93]	Geopark w prowincji Henan, obejmujący obszar góry Funiu Shan m.in. z krajobrazem krasowy[94]. Znaleziono tu liczne pozostałości dinozaurów – w szczególności ich jaja, m.in. Longiteresoolithus xixiaensis i Prismatoolithus gebiensis[95].
Geopark Leiqiong Leiqiong Geopark		Chiny	2006	Geopark w południowych Chinach po obydwu stronach Cieśniny Hajnańskiej obejmujący obszar pasa wulkanicznego Leiqiong[96][97]. Na terenie parku znajduje się 75 geostanowisk, głównie wulkanów, a także maarów (Huguangyan, Tianyang, Qingdongyang)[96][97].
Geopark Fang Shan Fangshan Geopark		Chiny	2006	Geopark na granicy południowo-zachodniego Pekinu i prowincji Hebei[98][99]. Występują tu skały magmowe, skały metamorficzne i skały osadowe[98][99]. Obszar charakteryzuje się formami krasowymi z licznymi jaskiniami[98][99]. W jaskini Zhoukoudian znaleziono w 1929 roku szczątki człowieka pekińskigo[98][99].
Geopark Jingpo Hu Jingpohu Geopark		Chiny	2006	Geopark w południowo-wschodniej części prowincji Heilongjiang obejmujący obszar jednego z najbardziej znaczących pól wulkanicznych we wschodnich Chinach z 12 kraterami (1400 km²)[100][101]. Ostatnie wybuchy wulkanów Jingbo miały miejsce 12000–5140 lat BP[100][101].
Geopark Gea Norvegica Gea Norvegica Geopark		Norwegia	2006	Geopark w południowo-wschodniej Norwegii w okręgach Vestfold i Telemark po zachodniej stronie zatoki Oslofjorden (3010 km²)[102][103]. Historia geologiczna sięga tu 1,5 miliarda lat, z najstarszymi skałami pochodzenia prekambryjskiego, monzonitami powstałymi w okresie karbonu i permu oraz bogate w skamieniałości skały paleozoiczne[102][103].
Geopark Naturtejo Naturtejo Geopark		Portugalia	2006	Geopark w środkowej Portugalii w południowej Mesecie Iberyjskiej (4625 km²), obejmujący m.in. Międzynarodowy Park Tagu i Park Ichtiologiczny Penha Garcia[104][105]. Historia geologiczna regionu sięga 600 milionów lat – występują tu turbidyty[104][105]. Park ma 170 geostanowisk, na jego terenie znajdują się m.in. wąwóz Portas de Ródão, meandry rzeki Zêzere, rzymska kopalnia złota w Conhal do Arneiro[104][105].
Geopark Sobrarbe Sobrarbe Geopark		Hiszpania	2006	Geopark obejmuje region Sobrarbe w północnej Hiszpanii w prowincji Huesca na południowych stokach Pirenejów (2,202 km²)[106][107]. Historia geologiczna regionu sięga 500 milionów lat[106][107]. Występują tu głównie skały mezozoiczne i kenozoiczne, które budują masyw wapienny Monte Perdido[106][107].
Geopark Subeticas Subeticas Geopark		Hiszpania	2006	Geopark w środkowej części Gór Betyckich w środkowej Andaluzji w południowo-wschodniej Hiszpanii[108][109]. Występują tu skały osadowe z okresu od 200 do 25 milionów lat temu[108][109]. Region wyróżnia się bogatymi formami krasowymi (polje, ponor, lej krasowy itp.) z gęstą siecią 900 jaskiń i głębi[108][109]. Występują tu liczne skamieniałości zwierząt morskich, przede wszystkim amonitów z mezozoiku – zidentyfikowano tu ponad 80 ich taksonów[108][109].
Geopark Cabo de Gata Cabo de Gata Natural Park		Hiszpania	2006	Geopark w południowo-wschodniej Hiszpanii w andaluzyjskiej prowincji Almería, obejmujący tereny wybrzeża Morza Śródziemnego na styku płyt afrykańskiej i eurazjatyckiej z ogromnymi pokładami skał wulkanicznych sprzed 18–16 milionów lat (550 km²)[110][111].
Geopark Papuk Papuk Geopark		Chorwacja	2007	Geopark w Slawonii we wschodniej Chorwacji, obejmujący teren parku krajobrazowego „Papuk” w górach Papuk[112][113] zbudowanych ze skał paleozoicznych, głównie gnejsów, pokrytych osadami kredowymi (wapienie i dolomity) i trzeciorzędowymi, z pewnym udziałem skał magmowych (granitu i bazaltu[114]). Grzbietem Papuka przebiega dział wodny pomiędzy zlewniami Drawy na północy i Sawy na południu[112][113]. Charakterystycznym geostanowiskiem jest Rupnica z kolumnowymi ciosami w skale ryoliticznej – pierwszym pomnikiem geologicznym na terenie Chorwacji (1948)[112][113].
Park Geologiczny i Kopalnictwa na Sardynii Geological and Mining Park of Sardinia		Włochy	2007	Geopark obejmujący cały obszar wyspy Sardynii, której historia geologiczna sięga 500 milionów lat[115]. Region zbudowany jest ze skał magmowych, metamorficznych i osadowych, i charakteryzuje się obecnością licznych złóż rudy eksploatowanych od tysięcy lat[115] – górnictwo ukształtowało krajobraz wyspy[116].
Geopark Langkawi Langkawi Island Geopark		Malezja	2007	Geopark w północno-zachodniej Malezjii w stanie Kedah, obejmujący 99 wysp archipelagu Langkawi na Morzu Andamańskim wypiętrzonych 220 milionów lat temu[117][118]. Najstarsze skały powstały 550 milionów lat temu[117][118].
Geopark English Riviera English Riviera Geopark		Wielka Brytania	2007	Geopark w południowej Anglii, obejmujący południowe wybrzeże Devonu zbudowane z wapieni dewońskich[119][120]. Nazwa okresu/systemu „Dewon” pochodzi od nazwy hrabstwa[119][120]. Występują tu również brekcje i piaskowce[119][120]. Na podłożu wapiennym wykształciły się formy krasowe, m.in. Kents Cavern[119][120].
Geopark Longhushan Longhushan Geopark		Chiny	2007	Geopark w prowincji Jiangxi, obejmujący obszar rzeźby tektonicznej, wulkanicznej oraz typu „Danxia”[121][122].
Geopark Zigong Zigong Geopark		Chiny	2007	Geopark w Zigong w prowincji Syczuan (56,62 km²) z warstwą jurajską obfitującą w skamieniałości dinozaurów[123][124]. Na terenie parku znajdują się m.in. skamieniały las, muzeum dinozaurów oraz muzeum soli i historii wydobycia soli[123][124].
Geopark Adamello–Brenta Adamello Brenta Geopark		Włochy	2008	Geopark w zachodniej części Trydentu w Alpach Retyckich, obejmujący Alpi dell’Adamello e della Presanella z Adamello i Dolomiti di Brenta z Cima Brenta[125][126]. Przez park przebiega granica tektoniczna pomiędzy Alpami Centralnymi a Alpami Południowymi[125][126]. Krajobraz ukazuje rozwój geologiczny regionu od dolnego paleozoiku do czwartorzędu[125][126]. W masywie Adamello zbudowanym ze skał magmowych widoczne są formy wyrzeźbione przez lodowce podczas ostatniego zlodowacenia[125][126]. Krajobraz Dolomiti di Brenta charakteryzuje się hipogeicznymi i epigeicznymi formami krasowymi[125][126].
Geopark Rocca Di Cerere Rocca Di Cerere Geopark		Włochy	2008	Geopark w środkowej Sycylii, obejmujący równinę z pokładami gipsu i siarki, na której powstały liczne ostańce z piaskowca[127][128].
Geopark Ałaszan Alxa Desert Geopark		Chiny	2009	Geopark w związku Alxa w regionie autonomicznym Mongolia Wewnętrzna w Chinach (683,74 km²), obejmujący pustynie z jeziorami Badain Jaran Shamo i Tengger, Ulan Buh Shamo, basen jeziora Juyan[129][130]. Występują tu mega-wydmy nazywane „królestwem śpiewającego piasku” lub „Everestem pustyni”[129][130].
Geopark Qin Ling Zhongnanshan Zhongnanshan Geopark		Chiny	2009	Geopark na południowych krańcach Xi’an w prowincji Shaanxi, obejmujący środkową część Qin Ling z ogromnymi osuwiskami – trzecimi pod względem wielkości na świecie i krajobrazem polodowcowym Taibai Shan[131].
Geopark Aroania Chelmos-Vouraikos Geopark		Grecja	2009	Geopark na północnym Peloponezie w Grecji, ok. 100 km od Patras, obejmujący masyw Aroanii z wąwózem Wuraikos i jaskinią Spileo Limnon Kastrion z 13 podziemnymi jeziorami (5654 km²)[132][133].
Geopark Tōya-Usu Toya – Usu Geopark		Japonia	2009	Geopark w północnej Japonii na wyspie Hokkaido, obejmujący aktywny wulkanicznie region z kalderą Tōya powstałą 110 tys. lat temu, kopułą wulkaniczną Nakajima i wulkanem Usu powstałym ok. 20 tys. lat temu[134][135]. Od 1663 roku Usu wybuchał 9 razy tworząc kopuły wulkaniczne – np. „Showa-Shinzan” na polu pszenicy w latach 1943–1945[134][135].
Geopark wulkaniczny Unzen Unzen Volcanic Area Geopark		Japonia	2009	Geopark w zachodniej Japonii, w południowo-wschodniej prefekturze Nagasaki na półwyspie Shimabara na wyspie Kiusiu, obejmujący region aktywnego stratowulkanu Unzen w środkowej części półwyspu[136][137]. Unzen to zespół wulkanów: Fugen (1359 m n.p.m.), Heisei Shinzan (1483 m n.p.m.), Myoken (1333 m n.p.m.) i Kunimi (1347 m n.p.m.)[136][137].
Geopark Itoigawa Itoigawa Geopark		Japonia	2009	Geopark w środkowej części wyspy Honsiu w prefekturze Niigata, obejmujący region miasta Itoigawa z Alpami Japońskimi „schodzącymi” do Morza Japońskiego[138][139]. Przez park przebiega uskok tektoniczny Itoigawa-Shizuoka – po jego stronie zachodniej znajdują się skały mezozoiczne i paleozoiczne, a po wschodniej z neogenu[138][139]. Historia geologiczna parku obejmuje 500 milionów lat a region nazywany jest „domem handlowym geologii”[138][139].
Geopark Arouca Arouca Geopark		Portugalia	2009	Geopark w północnej Portugalii, obejmujący obszar gminy Arouca położonej w kotlinie otoczonej górami – najwyższe szczyty to Freita (1100 m n.p.m.) i Montemuro (1222 m n.p.m.) (330 km²)[140][141]. W parku znajduje się 41 geostanowisk a historia geologiczna regionu obejmuje ponad 600 milionów lat[140][141]. W warstwach łupków z ordowiku występują licznie skamieniałości gigantycznych trylobitów (do 90 cm długości), a także grupy trylobitów złożone od kilku do tysięcy osobników[140][141]. Występują tu także wychodnie granitu z charakterystyczną cechą – licznymi biotycznymi nodulami o średnicy 1–12 cm[140][141].
Geopark GeoMôn GeoMôn Geopark – Wales		Wielka Brytania	2009	Geopark obejmujący obszar walijskich wysp na Morzu Irlandzkich: Anglesey, połączonej dwoma 250-metrowymi mostami z lądem oraz Holy Island[142][143]. Znajdują się tu liczne wychodnie skał prekambryjskich i kambryjskich[142][143]. Na południu Anglesey występuje rzadki rodzaj niebieskich łupków metamorficznych z prekambru, a na północy wapienie stromatolitowe[142][143]. Wapienie kredowe sprzed 350 milionów lat skrywają liczne skamieniałości korali i muszli[142][143].
Geopark Szetlandy Shetland Geopark		Wielka Brytania	2009	Geopark obejmuje ponad 100 wysp Szetlandów w Szkocji[144][145]. Na większych wyspach biegną w kierunku północ-południe grzbiety wzgórz zbudowanych z kwaśnego granitu, łupków metamorficznych i gnejsu, tworząc „kręgosłup” Szetlandów[144][145]. Miejscowo występuje gnejs sprzed prawie 3 miliardów lat[144][145]. Ofiolit szetlandzki jest uważany za najlepiej wyeksponowany, kompletny i dostępny na świecie[144][145]. Na wyspie St Ninian’s Isle znajduje się największe aktywne tombolo (geografia) w Wielkiej Brytanii[144][145].
Geopark Stonehammer Stonehammer Geopark		Canada	2010	Geopark na wschodnim wybrzeżu Kanady, nad zatoką Fundy przy ujściu rzeki Kennebecasis do rzeki Saint John uchodzącej do zatoki[146][147]. Historia geologiczna parku obejmuje okres od późnego prekambru[146][147]. Park ma ponad 60 znaczących geostanowisk[146][147]. Regiony był jednym z pierwszych obszarów w Kanadzie, gdzie poprowadzono badania geologiczne[146][147].
Geopark Leye-Fengshan Leye-Fengshan Geopark		Chiny	2010	Geopark w południowo-wschodnich Chinach w północno-zachodniej części regionu autonomicznego Kuangsi[148][149], obejmujący obszar pokryty wapieniami z dewonu i permu z licznymi formami krasowymi, m.in. dwoma podziemnymi rzekami, jaskiniami z masywnymi komorami (największe komory jaskiniowe na świecie) i bogata szatą naciekową, poljami, oknami (największe zagęszczenie okien krasowych na świecie), mostami skalnymi (najdłuższe mosty skalne świata)[149]. Odkryto tu liczne skamieniałości, m.in. pandy[149].
Geopark Ningde Ningde Geopark		Chiny	2010	Geopark w Ningde w prowincji Fujian na południowo-wschodnim wybrzeżu Chin (2660 km²)[150][151]. Występują tu głównie skały magmowe: dacyt i ryolit z późnej jury i wczesnej kredy[151].
Geopark Rokua Rokua Geopark		Finlandia	2010	Geopark w północnej Finlandii, ok. 200 km przed kołem podbiegunowym, obejmujący dolinę Oulujoki, Oz Rokua i Oulujärvi, powstałe w wyniku ustępowania zlodowacenia północnopolskiego[152][153]. Występują tu liczne drumliny, moreny czołowe, jeziora wytopiskowe, jary, wydmy i torfowiska[152][153].
Geopark Wikos-Wjosa Vikos – Aoos Geopark		Grecja	2010	Geopark w Epirze w północno-zachodniej Grecji, obejmujący północno-zachodnią cześć Pindosu z jego najwyższym szczytem Smolikas (2637 m n.p.m.) oraz Tymfi (2497 m n.p.m.), a także z wąwozami Wikos i Wjosa (1200 km²)[154][155].
Geopark Novohrad-Nograd Novohrad-Nograd geopark		Węgry Słowacja	2010	Geopark jest parkiem transgranicznym położonym na terenie węgierskiego komitatu Nógrád i słowackiego regionu Novohrad (1587 km²)[156][157]. Historia geologiczna parku sięga 30 milionów lat, od powstania Kotliny Panońskiej[157]. Teren został ukształtowany przez działalność wulkaniczną[157]. Geostanowisko w Ipolytarnóc – nazywane „prehistorycznymi Pompejami”[158] – skrywa skamieniałości zachowane dzięki warstwie tufu wulkanicznego, która osadziła się po wybuchu wulkanu[159].
Geopark Park Narodowy Cilento, Vallo di Diano Parco Nazionale del Cilento e Vallo di Diano Geopark		Włochy	2010	Geopark w południowych Włoszech w Kampanii w prowincji Salerno, obejmujący obszar Parku Narodowego Cilento, Vallo di Diano i Alburni[160][161]. Region zbudowany jest z węglanowych skał osadowych i niewęglanowych skał okruchowych, m.in. z wapieni i dolomitów mezozoicznych oraz turbidytów mioceńskich[161]. Występują tu zjawiska krasowe[160].
Geopark toskańskiego górnictwa Tuscan Mining Park		Włochy	2010	Geopark w środkowych Włoszech w Toskanii w prowincji Grosseto, obejmujący obszar Colline Metallifere, gdzie przez wieki eksploatowano m.in. rudy: ołowiu, cynku, żelaza i miedzi (1087 km²)[162][163].
Geopark San'in Kaigan San’in Kaigan Geopark		Japonia	2010	Geopark w zachodniej Japonii na wyspie Honsiu (2458 km²)[164][165]. Występują tu wychodnie granitowe sprzed 70 milionów lat z okresu kiedy Japonia była częścią kontynentu oraz skały magmowe i osadowe nagromadzone po oderwaniu się Japonii (25–15 milionów lat temu) i utworzeniu Morza Japońskiego[165]. Na terenie parku znajduje się bazaltowa jaskinia Genbudo[165].
Geopark Czedżu Jeju Island Geopark		Korea Południowa	2010	Geopark obejmujący koreańską wyspę wulkaniczną Czedżu powstałą ok. 2 milionów lat temu[166][167]. Czedżu ma dobrze wykształcony krajobraz wulkaniczny – jaskinie lawowe, wulkany tarczowe, 360 stożków wulkanicznych[166][167]. Na terenie parku znajduje się 9 geostanowisk, m.in. wulkan tarczowy Halla-san, 1950 m n.p.m.[166][167]
Geopark Magma Magma Geopark		Norwegia	2010	Geopark w południowo-wschodniej Norwegii (2329 km²), obejmujący obszar zbudowany ze skał magmowych, wyrzeźbiony przez lodowce[168][169]. Występuje tu noryt i anortozyt – skała występująca częściej na Księżycu niż na Ziemi[168][169]. Na terenie parku docelowo będzie utworzonych 46 geostanowisk[168][169].
Geopark Costa Vasca Basque Coast Geopark		Hiszpania	2010	Geopark w północnej Hiszpanii, w Kraju Basków na zachodnim wybrzeżu prowincji Guipúzcoa, obejmujący obszar górzysty wraz z pasem wybrzeża[170][171]. Przeważają to skały osadowe z okresu od późnego triasu do środkowego eocenu[170][171]. Na wybrzeżu znajdują się pokłady fliszu o grubości 5000 m, powstałe z naprzemianlegle ułożonych warstw materiału osadowego[170][171]. Jedna z warstw świadczy o ostatnim (z pięciu) wielkim wymieraniu sprzed 66 milionów lat, kiedy wyginęły dinozaury[170][171].
Geopark Płaskowyż Krasowy Dong Van Dong Van Karst Plateau Geopark		Wietnam	2010	Geopark w północno-wschodnim Wietnamie w prowincji Hà Giang, obejmujący płaskowyż zbudowany w 60–80% z wapienia, o charakterze krasowym (2346 km²)[172][173]. Historia geologiczna regionu sięga 550 milionów lat. Znaleziono tu skamieniałości m.in. ryb, ramienionogów, małży, trylobitów, otwornic, konodontów, liliowców[172][173].
Geopark Tianzhushan Tianzhushan Geopark		Chiny	2011	Geopark w prowincji Anhui we wschodnich Chinach, obejmujący górzysty teren Tianzhu Shan ze szczytami granitowymi, bogaty w skały metamorficzne – eklogit, kwarcyt i perydotyty[174][175]. Występują tu skamieniałości ssaków[174][175].
Geopark Hongkong Hongkong Global Geopark		Chiny	2011	Geopark w północno-wschodnim Hongkongu w Chinach (150 km²), obejmujący region wulkaniczny Sai Kung oraz formacje skał osadowych w północno-wschodnich Nowych Terytoriach[176][177]. W Sai Kong z unikalnymi heksagonalnymi kolumnami kwaśnych skał wulkanicznych o średnicy 1,2 m zbudowanymi[176][177]. Skały osadowe pochodzą z okresu od dewonu do paleogenu[176][177].
Massif des Bauges Bauges Geopark		Francja	2011	Geopark w północno-zachodnich Alpach we Francji, obejmujący Massif des Bauges zbudowany z wapienia i innych skał osadowych, o charakterze krasowym[178][179].
Park Krajobrazowy Łuk Mużakowa Geopark Muskau Arch		Polska Niemcy	2011	Geopark jest parkiem transgranicznym na terytorium Polski (województwo lubuskie) i Niemiec (Saksonia) (578,8 km²), obejmujący krajobraz polodowcowy ukształtowany przez trzy zlodowacenia z moreną spiętrzoną sprzed 340 tys. lat – Łukiem Mużakowa[180][181].
Geopark Katla Katla Geopark		Islandia	2011	Geopark w środkowej części południowej Islandii, zajmujący 9% powierzchni wyspy (9542 km²), obejmujący jeden z najbardziej aktywnych wulkanicznie regionów świata z wulkanami Katla (pod lodowcem Mýrdalsjökull) ze szpaltą wulkaniczną Eldgjá, Grímsvötn (pod lodowcem Vatnajökull), Eyjafjallajökull, Lakagígar i[182][183]. Na terenie parku znajduje się również jezioro Langisjór[182][183].
Geopark Burren i klify Moheru Burren and Cliffs of Moher Geopark		Irlandia	2011	Geopark na zachodnim wybrzeżu Irlandii, między Limerick a Galway, obejmujący obszar płaskowyży (Burren) i wzgórz, urwistych klifów (Klify Moheru, 200 m), charakterystycznych form skalnych (most skalny, kolumna), wydm, jaskiń i podziemnych rzek[184][185]. Teren zbudowany jest z wapieni i łupków kredowych, występują tu liczne zjawiska krasowe, a w skałach osadowych znajdowane są skamieniałości goniatytów i małży[184][185].
Geopark Alpy Apuańskie Apuan Alps Geopark		Włochy	2011	Geopark obejmujący Park Regionalny „Alpy Apuańskie” oraz sąsiadujące z nim tereny Alp Apuańskich w północno-zachodnich Włoszech (494 km²)[186][187]. Występują tu zjawiska krasowe – ogromne jaskinie[186][187]. Region słynie z marmurów (marmur karraryjski)[186][187].
Geopark Muroto Muroto Geopark		Japonia	2011	Geopark na wyspie Sikoku w południowo-zachodniej Japonii, obejmujący miasto Muroto w prefekturze Kōchi położone w 87% na terenach górzystych z licznymi jaskiniami[188][189]. Muroto leży w strefie aktywnej subdukcji – półwysep Muroto jest wypychany do góry w tempie 1–2 m na tysiąc lat[188][189]. W przeszłości region znajdował się pod wodą i został wyniesiony na powierzchnię wskutek trzęsień ziemi występujących tu co 100–150 lat, którym towarzysza tsunami[188][189].
Geopark Sierra Norte de Sevilla Sierra Norte de Sevilla Geopark		Hiszpania	2011	Geopark w środkowej części zachodniego łańcucha Sierra Morena w południowej Hiszpanii, oddzielającego Mesetę Iberyjską od depresji andaluzyjskiej[190][191]. Region zbudowany jest ze skał osadowych, lekko przeobrażonych, z okresu od późnego prekambru do paleozoiku[190][191]. Występuje tu kilka batolitów skał magmowych powstałych podczas orogenezy hercyńskiej[191]. Punktowo nad materiałem hercyńskim występują osady z górnej kredy, permu i triasu[191]. Występują tu zjawiska krasowe, znajdowane są skamieniałości[191]. Park ma 32 geostanowisk[191].
Geopark Villuercas-Ibores-Jara Villuercas-Ibores-Jara Geopark		Hiszpania	2011	Geopark w południowo-wschodniej Cáceres w Estremadurze w Hiszpanii (2544,4 km²)[192][193]. Region charakteryzuje się inwersją rzeźby z wyniesionymi synklinami hercyńskimi ze skałami okruchowymi z wczesnego paleozoiku. Antykliny zbudowane są z szarogłazów, łupków i skał węglanowych z okresu ediakaru sfałdowanych podczas orogenezy kadomskiej[192][193]. Skały ediakarańskie skrywając wcześnie zmineralizowane zwierzęta z rodziny Cloudinidae i skamieniałości ryb[192][193]. Skamieniałości ryb (Cruziana, Daedalus) występują również w warstwach paleozoicznych obok skamieniałych trylobitów, ramienionogów i graptolitów[192][193]. Park ma 44 geostanowiska[192][193].
Geopark Sanqing Shan Sanqingshan Geopark		Chiny	2012 2019[194]	Geopark w granicach miasta Shangrao w prowincji Jiangxi we wschodnich Chinach (229,5 km²), obejmujący Sanqing Shan zbudowany z granitu[195][196]. Historia geologiczna regionu obejmuje 1 miliard lat[195][196].
Geopark Chablais Chablais Geopark		Francja	2012	Geopark obejmuje Masyw Chablais w Alpach Zachodnich we Francji (872 km²)[197][198]. Historia geologiczna regionu obejmuje 250 milionów lat a region jest świadectwem powstawania Alp[197][198]. Występują tu liczne jeziora i źródła wody mineralnej (Evian, Thonon)[197][198].
Geopark Las Bakoński–Balaton Bakony-Balaton Geopark		Węgry	2012	Geopark na Węgrzech zachodnich w Kraju Zadunajskim, obejmując jezioro Balaton z Lasem Bakońskim otoczone przez Średniogórze Zadunajskie na północy, na wschodzie Wielką Nizinę Węgierska, a na zachodzie Małą Nizinę Węgierska[199][200]. Pod względem geologiczno-geomorfologicznym park składa się ze 172 różnych formacji[199][200]. Występują tu skały metamorficzne (sprzed 400 milionów), obfitujące w skamieniałości skały węglanowe z triasu, skały osadowe z kredy z pozostałościami dinozaurów i zjawiska krasowe z 700 jaskiniami[199][200]. Na terenie parku znajdują się m.in. jaskinia z jeziorami w Tapolce i jezioro termalne Hévíz[199][200].
Geopark Batur Batur Geopark		Indonezja	2012	Geopark w północno-wschodniej części wyspy Bali w Indonezji, obejmujący obszar stratowulkanu Batur wraz z dwoma kalderami, powstałą w wyniku erupcji 29 tys. i 20 tys. lat temu[201][202]. Kalderę zewnętrzną wypełnia jezioro[201][202]. W latach 1804–2000 wulkan Batur wybuchał przynajmniej 22 razy[201][202].
Geopark Katalonii Środkowej Central Catalunya Geopark		Hiszpania	2012	Geopark w środkowej Katalonii, obejmujący teren Parku Geologicznego i Górnictwa Środkowej Katalonii (1300 km²)[203][204]. Region zbudowany jest ze skał osadowych z eocenu i wczesnego oligocenu[203][204]. Występują tu pokłady halitu i sylwinu eksploatowane przez wieki przez człowieka[203][204]. Na terenie parku znajdują się masywy Montserrat i Sant Llorenç del Munt, jaskinie krasowe (Cuevas del Toll)[203][204].
Geopark Shennongjia Shennongjia Geopark		Chiny	2013	Geopark w prowincji Hubei w środkowych Chinach (1022,72 km²), obejmująca alpejski krajobraz z najwyższym szczytem Chin centralnych Shennong Deng (3106 m n.p.m.)[205][206]. Historia geologiczna regionu obejmuje 1,9 miliarda lat[205][206]. Pod względem geologiczno-geomorfologicznym park składa się z ponad 200 różnych formacji[205][206].
Geopark Yanqing Yanqing Geopark		Chiny	2013	Geopark w północno-zachodniej części Pekinu (620,38 km²) z zachowanymi śladami teropodów, zauropodów, ankylozaurów i ornitopodów[207][208]. Historia geologiczna regionu obejmuje prawie 2 miliardy lat[207][208]. W strukturze sedymentacyjnej najstarszych skał węglanowych widoczne są ripplemarki[207][208]. Teren uległ sfałdowaniu podczas orogenezy jenszańskiej (monokliny[207][208]).
Sesia-Park Narodowy Val Grande Sesia-Val Grande Geopark		Włochy	2013	Geopark w północno-zachodnich Włoszech w Piemoncie (2023 km²), obejmujący m.in. Park Narodowy Val Grande[209][210]. Występują tu jedne z najłatwiej dostępnych na świecie sekcji skorupy kontynentalnej, wyeksponowanej podczas orogenezy alpejskiej[209][210]. Widoczne są pozostałości kaldery uformowanej przez superwulkan Sesia 260 milionów lat temu oraz jego hydraulicznego systemu magmy, sięgającego 25 km w głąb ziemi[209][210].
Geopark Wyspy Oki Oki Islands Geopark		Japonia	2013	Geopark obejmuje ok. 180 niezamieszkanych i cztery zamieszkane Wyspy Oki na Morzu Japońskim, na północ od półwyspu Shimane na Honsiu (673,5 km²)[211][212]. Fundament wysp jest częścią kontynentu euroazjatyckiego, który ok. 7 milionów lat temu został poddany gwałtownej działalności wulkanicznej, w wyniku której powstały dwie wyspy wulkaniczne[211][212].
Geopark Hondsrug Hondsrug Geopark		Holandia	2013	Geopark w prowincjach Drenthe i Groningen w północno-wschodniej Holandii, obejmujący grzbiet Hondsrug o długości 60 km, powstały w wyniku ustępowania lodowca podczas zlodowacenia środkowopolskiego ok. 150 tys. lat temu (1000 km²)[213]. Hondsrug zbudowany jest z gliny zwałowej przykrytej piachem podczas zlodowacenia północnopolskiego[213]. Występują tu pozostałości form pingo, depresje po martwym lodzie i głazy narzutowe, wśród których znajdują się głazy przyniesione z terenów współczesnej Finlandii i Szwecji[213].
Geopark Azory Azores Geopark		Portugalia	2013	Geopark obejmujący 9 wysp archipelagu Azorów na Oceanie Atlantyckim oraz 4 geostanowiska podwodne (12884 km²)[214][215]. Archipelag znajduje się na styku trzech płyt tektonicznych: północnoamerykańskiej, afrykańskiej i eurazjatyckiej[214][215]. Wyspy powstały w wyniku działalności wulkanicznej. W regionie znajduje się 27 głównych systemów wulkanicznych z 16 centralnymi wulkanami – 9 pozostaje nadal aktywnych, 11 grzbietami wulkanicznymi oraz 17560 wulkanami monogenetycznych[214][215].
Geopark Idrija Idrija Geopark		Słowenia	2013	Geopark w zachodniej Słowenii na styku Gor Dynarskich z Alpami (294 km²)[216][217]. Obszar powstawał w okresie od anizyku do triasu[216][217]. Występują tu zasobne pokłady rudy bogatej w rtęć[216][217].
Geopark Kula-Salihli Kula-Salihli Geopark[218]		Turcja	2013,2020	Geopark w zachodniej Turcji w Regionie Egejskim w prowincji Manisa (300 km²), obejmujący jeden z najbardziej aktywnych sejsmicznie obszarów świata[219]. Historia geologiczna parku sięga 200 milionów lat[219]. Czwartorzędowy wulkanizm uformował się w trzech fazach erupcji (1,1 miliona lat temu, 300 tys. i 15 tys.)[219][220].
Gruta del Palacio Grutas del Palacio Geopark		Urugwaj	2013	Geopark w departamencie Flores w Urugwaju (3611 km²)[221]. Występują tu skały z proterozoiku (granit, gnejs, granodioryt, kwarcyt, hornblendyt i gabro), paleozoiku, mezozoiku i kenozoiku[222]. Na terenie parku znajduje się jaskinia Gruta del Palacio[222].
Geopark „Tumbler Ridge” Tumbler Ridge Geopark		Canada	2014	Geopark obejmujący wschodnie stoki Hart Ranges w paśmie Canadian Rockies w Kanadzie (7822 km²)[223][224]. Występują tu skały osadowe obfitujące w skamieniałości, m.in. odkryto tu ślady dinozaurów z okresu kredy, ryb i gadów morskich z triasu[223][224].
Geopark Kunlun Mount Kunlun Geopark		Chiny	2014	Geopark w południowo-zachodniej części Golmudu w prowincji Qinghai w zachodnich Chinach (7033 km²), obejmujący łańcuch górski Kunlun[225][226].
Geopark Cang Shan Dali Mount Cangshan Geopark		Chiny	2014	Geopark w zachodniej części prowincji Junnan w południowo-zachodnich Chinach na południowych krańcach Wyżyny Tybetańskiej (933 km²), obejmujący górę Cang Shan[227][228]. Cang Shan zbudowana jest ze skał powstałych ponad 2 miliardy lat temu, głównie skał metamorficznych, a sama góra powstała 50 milionów lat temu[227][228]. Występuje tu wysokiej jakości marmur[227][228]. Krajobraz ukształtował ostatecznie lodowiec podczas ostatniego zlodowacenia[227][228].
Geopark Odsherred Odsherred Geopark		Dania	2014	Geopark na półwyspie Ods Herred w Danii, ok. 100 km Kopenhagi (355 km²), obejmujący krajobraz wykształcony podczas zlodowacenia północnopolskiego z trzema morenami końcowymi[229][230].
Geopark Monts d’Ardeche Monts d’Ardeche Geopark		Francja	2014	Geopark w południowo-wschodniej części Masywu Centralnego (2280 km²)[231][232]. Historia geologiczna regionu sięga 550 milionów lat[231][232]. Występują tu osadowe skały z mezozoiku oraz skały wulkaniczne z kenozoiku i neogenu[231][232]. Na terenie parku znajduje się 51 stanowisk, m.in. charakterystyczne dla regionu skały fonolityczne w Mont Gerbier de Jonc i odciski śladów dinzaurów w Payzac[231][232].
Geopark Aso Aso Global Geopark		Japonia	2014	Geopark w środkowej części wyspy Kiusiu w Japonii, obejmujący obszar wulkanu Aso (1198 km²)[233][234]. Ogromna kaldera wulkanu powstała w wyniku gigantycznych erupcji eksplozywnych magmy andezytowej i ryolitycznej między 270 tys. a 90 tys. lat temu[233][234]. Wybuchy młodszych stożków centralnych przyniosły ogromne ilości materiału piroklastycznego i lawy[233][234]. Skały stożków centralnych to ryolit, andezyt i bazalt[233][234]. Jedynym aktywnym stożkiem pozostaje wulkan Nakadake, który jest jednym z najbardziej aktywnych w Japonii[233][234].
Geopark M’Goun M’Goun Global Geopark		Maroko	2014	Geopark w środkowym Atlasie Wysokim (5730 km²) w Maroku, obejmujący obszar czterotysięcznika Dżabal Ighil Makun zbudowanego ze skał osadowych powstałych w triasie i jurze[235][236]. Występują tu skamieniałości dinozaurów i ich śladów[235][236]. Regiony bogaty w surowce: rudy miedzi, cynku i żelaza, a także baryt[235][236].
Geopark „Terras de Cavaleiros” Lands of Knights Global Geopark		Portugalia	2014	Geopark w północno-wschodniej Portugalii (700 km²), obejmujący górzysty teren ze najwyższym szczytem Nogueira (1320 m n.p.m.) i sztucznym zbiornikiem Azibo[237][238]. Historia geologiczna regionu sięga 500 milionów lat[237][238].
Geopark El Hierro El Hierro Global Geopark of Canary Islands Autonomous Region		Hiszpania	2014	Geopark w Hiszpanii obejmujący najmniejszą z Wysp Kanaryjskich – El Hierro wraz geostanowiskami podwodnymi (595 km²)[239][240]. Wyspa powstała 1,2 miliona lat temu w wyniku działalności wulkanicznej[239][240]. Występuje tu największe zagęszczenie wulkanów na Wyspach Kanaryjskich – ponad 500 otwartych kraterów i 300 przykrytych zastygłą lawą[239][240].
Park Narodowy Alto Tajo Molina and Alto Tajo Global Geopark		Hiszpania	2014	Geopark obejmujący płaskowyż w środkowej części Półwyspu Iberyjskiego w Hiszpanii (4520 km²)[241][242]. Obszar zbudowany jest głównie ze skał mezozoicznych z wychodniami skał paleozoicznych i trzeciorzędowych[241][242]. Warstwowanie ukazuje 400 milionów lat historii Ziemi[241][242].
Geopark Dunhuang Dunhuang Geopark		Chiny	2015	Geopark w Dunhuang w prowincji Gansu w Chinach (2067 km²), obejmujący pustynne formy Gobi[243][244]. Na terenie parku znajdują się Jaskinie Mogao[243][244].
Geopark Zhijindong Zhijindong Geopark		Chiny	2015	Geopark na Wyżynie Junnan-Kuejczou w prowincji Kuejczou w południowych Chinach (170 km²), obejmuje teren o charakterze krasowym[245][246]. Na terenie parku znajduje się m.in. jaskinia Zhijindong[245][246].
Geopark Trodos Troodos Geopark		Cypr	2015	Geopark w środkowej części Cypru, obejmujący góry Trodos (1147 km²) z najwyższym szczytem Olimbosem (1952 m n.p.m.)[247]. Powstały 92 miliony lat temu Trodos, zbudowany jest z ofiolitów[247]. Występują tu pokłady siarczkowe z rudami miedzi, azbestem w serpentynicie i chromitem w dunicie[247].
Geopark Sitia Sitia Geopark		Grecja	2015	Geopark we wschodniej Krecie w Grecji (517 km²), obejmujący górzysty teren zbudowany ze skał osadowych obfitujących w plejstoceńskie skamieniałości ssaków[248][249]. Odkryto tu m.in. trzy egzemplarze Deinotherium giganteum[248][249]. Występują tu zjawiska krasowe – w regionie znajduje się 170 jaskiń i kanionów[248][249].
Geopark Reykjanes Reykjanes Geopark		Islandia	2015	Geopark w południowo-zachodniej Islandii (825 km²), obejmujący półwysep Reykjanes o krajobrazie wulkanicznym z ogromnymi polami zastygłej lawy i czterema systemami wulkanicznymi[250][251].
Geopark Gunung Sewu Gunung Sewu Geopark		Indonezja	2015	Geopark we wschodniej części indonezyjskiej wyspy Jawa (1802 km²), obejmujący teren o charakterze krasowym[252][253].
Geopark Monte Pollino Pollino Geopark		Włochy	2015	Geopark w południowych Włoszech (1925 km²), obejmujący m.in. masyw Monte Pollino złożony z pięciu szczytów powyżej 2000 m n.p.m.[254][255] W masywie spotykają się skały osadowe Apeninów ze skałami metamorficznymi – „uskok Sangineto”[254][255].
Geopark Apoi Mount Apoi Geopark		Japonia	2015	Geopark na wyspie Hokkaido w Japonii (364,3 km²), obejmujący południowo-zachodnią część Gór Hidaka z Apoi (810 m n.p.m.), gdzie występują perydotyty[256][257]. Góry Hidaka zostały wyniesione wskutek zderzenia płyt kontynentalnych 13 milionów lat temu[256][257].
Geopark Lanzarote-Archipelag Chinijo Lanzarote and Chinijo Islands Geopark		Hiszpania	2015	Geopark obejmujący wyspę Lanzarote – jedną z 7 głównych Wysp Kanaryjskich oraz wysepki archipelagu Chinijo: Graciosa, Montaña Clara, Roque del Oeste, Roque del Este i Alegranza wraz z platformą abrazyjną wokół nich[258][259]. Wyspy powstały ze skał bazaltowych wskutek trzech wybuchów wulkanicznych w oligocenie, miocenie-pliocenie i plejstocenie-holocenie[258][259].
Geopark Arxan Arxan Geopark		Chiny	2017	Geopark w Hinggan w regionie autonomicznym Mongolia Wewnętrzna w Chinach (3653,21 km²), obejmujący górzyste tereny południowo-zachodnich Da Hinggan Ling obfitujący w formy wulkaniczne, znajduje się tu m.in. 35 wulkanów czwartorzędowych oraz bazaltowe pola przypominające skorupę żółwia (ang. turtleback lava)[260][261].
Geopark Koktokay Keketuohai Geopark		Chiny	2017	Geopark w regionie autonomicznym Sinciang w Chinach (2337,9 km²), obejmujący środkową część Ałtaju z granitowymi szczytami o wysokości 1072–3234 m n.p.m.[262][263] Obszar ten nazywany jest „chińskim Yosemite”[262][263].
Geopark Causses du Quercy Causses du Quercy Geopark		Francja	2017	Geopark w południowo-zachodniej Francji w północnej części regionu Oksytania (1855 km²), obejmujący wapienny płaskowyż Causses zbudowany z węglanowych skał jurajskich i ukształtowany przez zjawiska krasowe zachodzące od 70 milionów lat[264][265]. Region bogaty w fosforyty[264][265].
Geopark Keszm Qeshm Island Geopark		Iran	2017	Geopark obejmujący wyspę Keszm w Iranie – największą wyspę w Zatoce Perskiej(2063 km²), która stanowi część gór Zagros ukształtowanych podczas ostatniej fazy orogenezy alpejskiej[266][267]. Historia geologiczna regionu sięga 480 milionów lat[266][267]. Na terenie geoparku znajduje się największa na świecie jaskinia solna o długości 6600 m[266][267].
Geopark Comarca Minera Comarca Minera, Hidalgo Geopark		Meksyk	2017	Geopark w stanie Hidalgo w środkowym Meksyku (1848 km²), obejmujący górzysty teren Comarca Minera wznoszący się na wysokość 1300–1200 m n.p.m., poprzecinany pasmami wulkanicznymi Pachuca i Las Navajas, charakteryzujący się dużą różnorodnością pod względem geologicznym[268]. Spotykają się tu dwa łańcuchy: Kordyliera Wulkaniczna z Sierra Madre Wschodnia[268]. W regionie występują pokłady srebra i złota, które były eksploatowane od XVI w., a także trydymit i krystobalit[268]. Na terenie parku znajdują się kolumny bazaltowe Santa María Regla – jedne z najwyższych na świecie (ponad 40 m)[268].
Geopark Mixteca Alta, Oaxaca Mixteca Alta, Oaxaca Geopark		Meksyk	2017	Geopark w Sierra Madre Południowej w Meksyku (415,4 km²), obejmujący górzysty teren – najbardziej złożony pod względem geologicznym obszar w Meksyku[269]. Znajdują się tu skały prekambryjskie (sprzed ponad 500 milionów lat) oraz wulkaniczne i przeobrażone skały paleozoiczne (sprzed 250–500 milionów lat), przykryte skałami osadowymi z mezozoiku (sprzed 60–250 milionów lat) i skałami wulkanicznymi z okresu kenozoiku (młodsze niż 60 milionów lat)[269]. Na terenie parku wyznaczono 35 geostanowisk[269].
Geopark Cheongsong Cheongsong Geopark		Korea Południowa	2017	Geopark w środkowo-wschodniej części Korei Południowej (845,71 km²), obejmujący część basenu Kyongsang zbudowanewgo ze skał osadowych nawarstwionych na skałach prekambryjskich i wulkanicznych z triasu, kredy i trzeciorzędu[270][271]. Występuje tu sferolityczny ryolit, nazywany lokalnie „kamień kwiatowy”[270][271]. Na terenie parku wyznaczono 24 geostanowiska[270][271].
Geopark Las Loras Las Loras Geopark		Hiszpania	2017	Geopark w północnej części wspólnoty autonomicznej Kastylia i León w Hiszanii (950,76 km²), obejmujący teren zbudowany ze skał osadowych, gdzie zachowała się kompletna struktura osadowa od późnego triasu (ok. 215 milionów lat temu) do paleogenu (ok. 60 milionów lat temu)[272][273]. Występują tu liczne skamieniałości Hippuritoida i koralowców; znaleziono tu również pozostałości szkieletu kamptozaura[272][273].
Geopark Famenne-Ardenne Famenne-Ardenne UNESCO Global Geopark		Belgia	2018	Geopark (915 km²) w południowej Belgii, w Walonii, obejmujący teren zbudowany ze skał osadowych z paleozoiku, gdzie występują szczególnie intensywne zjawiska krasowe, m.in. wiele jaskiń krasowych – Han, Lorette-Rochefort i Hotton[274].
Geopark Percé Percé UNESCO Global Geopark		Kanada	2018	Geopark (555 km²) na wschodnim krańcu półwyspu Gaspésie w Kanadzie, obejmujący środowisko lądowe i morskie o dużej różnorodności krajobrazu z klifami, wyspami, plażami i zatokami[275]. Fragment Appalachów na atlantyckim wybrzeżu kontynentu północnoamerykańskiego ukształtowany przez działalność lodowców[275].
Geopark Guangwushan-Nuoshuihe Guangwushan-Nuoshuihe UNESCO Global Geopark		Chiny	2018	Geopark (1818 km²) w Bazhong w prowincji Syczuan w południowo-zachodnich Chinach, obejmujący m.in. sekwencję osadową północnej płyty tektonicznej Jangcy – miejsce badań geologicznej nad peryferyjnymi obszarami Tetydy[276]. Odkryto tu wiele skaminiałości, m.in. jedna z najstarszych skamielin ssaków[276].
Geopark Huanggang Dabieshan Huanggang Dabieshan UNESCO Global Geopark		Chiny	2018	Geopark (2625,5 km²) w prowincji Hubei w środkowych Chinach, obejmujący południową część łańcucha górskiego Dabie Shan ze skałami z okresu neoarchaiku i mezozoiku[277].
Geopark Beaujolais Beaujolais UNESCO Global Geopark		Francja	2018	Geopark (1550 km²) w regionie Owernia-Rodan-Alpy w południowo-wschodniej Francji, obejmujący szereg pasm górskich rozwiniętych w późnym paleozoiku w wyniku zderzenia superkontynentów Gondwany i Laurosji[278].
Geopark Ciletuh-Palabuhanratu Ciletuh-Palabuhanratu UNESCO Global Geopark		Indonezja	2018	Geopark (1260 km²) na wyspie Jawa w prowincji Jawa Zachodnia w Indonezji, obejmujący strefy subdukcji między płytą euroazjatycką a płytą indoaustralijską, które zbiegają się z prędkością 4 mm na rok[279].
Geopark Rinjani-Lombok Rinjani-Lombok UNESCO Global Geopark		Indonezja	2018	Geopark (2800 km²) na wyspie Lombok w Indonezji, obejmujący krajobrazy wulkaniczne, m.in. czwartorzędowe wulkany alkaliczne z wulkanem Rinjani[280].
Geopark Izu Izu Peninsula UNESCO Global Geopark		Japonia	2018	Geopark (2027 km²) na półwyspie Izu w prefekturze Shizuoka w południowo-wschodniej części wyspy Honsiu w Japonii, obejmujący krajobrazy wulkaniczne – jedyne miejsce na świecie, gdzie zderzają się dwa aktywne łuki wulkaniczne[281].
Geopark Mudeungsan Mudeungsan UNESCO Global Geopark		Korea Południowa	2018	Geopark (1051 km²) w południowej części Półwyspu Koreańskiego, obejmujący obszary wokół góry Mudeungsan z obszarami reprezentującymi siedem okresów geologicznych[282].
Geopark Origens Origens UNESCO Global Geopark		Hiszpania	2018	Geopark (2050 km²) w Katolonii w północno-wschodniej Hiszpanii, obejmujący środkową część Pirenejów Południowych[283].
Geopark Ngorongoro Lengai Ngorongoro Lengai UNESCO Global Geopark		Tanzania	2018	Geopark (11886 km²) w północnej Tanzanii w Afryce Wschodniej, obejmujący obszary wulkaniczne z kraterem Ngorongoro i wulkanem Ol Doinyo Lengai[284].
Geopark Satun Satun UNESCO Global Geopark		Tajlandia	2018	Geopark (2597 km²) w prowincji Satun nad Morzem Andamańskim w Tajlandii, obejmujący obszar nazywany „krajem skamielin paleozoicznych”, w tym dwóch parków narodowych i rezerwatu przyrody[285]. Odkryto tu wiele skamieniałości, m.in. trylobitów, ramienionogów, stromatolitów, konodontów, graptolitów i łodzikowców[285].
Geopark Non nuoc Cao Bằng Non nuoc Cao Bằng UNESCO Global Geopark		Wietnam	2018	Geopark (3000 km²) w prowincji Cao Bằng w północno-wschodnim Wietnamie, obejmujący górzysty obszar zbudowany z wapieni na wschodzie, gdzie występują intensywne zjawiska krasowe oraz obszar zbudowany z bazaltów, granitów i skał osadowych na zachodzie[286].
Geopark Kütralkura Kütralkura UNESCO Global Geopark		Chile	2019	Geopark (8053 km²) położony w Chile wzdłuż granicy z Argentyną, obejmujący obszar o intensywnej aktywności wulkaniczno-tektonicznej wskutek subdukcji płyty Nazca pod płytą południowoamerykańską[287]. Na terenie geoparku leżą liczne wulkany, m.in. Llaima[287].
Geopark Jiuhua Shan Jiuhuashan UNESCO Global Geopark		Chiny	2019	Geopark (139,7 km²) w prowincji Anhui we wschodnich Chinach, obejmujący obszar pasmo górskie charakteryzujące się wielkimi, wolnostojącymi blokami granitowymi[194].
Geopark Yimeng Shan Yimengshan UNESCO Global Geopark		Chiny	2019	Geopark (1804,76 km²) w prowincji Szantung w Chinach, obejmujący teren usiany formacjami lądowymi skalnymi zwanymi „Daigu”[288].
Geopark Vis Vis UNESCO Global Geopark		Chorwacja	2019	Geopark (6661 km²) obejmujący archipelag Vis na Morzu Adriatyckim wzdłuż wybrzeża Chorwacji[289].
Geopark Imbabura Imbabura UNESCO Global Geopark		Ekwador	2019	Geopark (4794,34 km²) w andyjskim regionie Ekwadoru, obejmujący tereny wulkaniczne z wulkanami Imbabura, Chachimbiro i Cuicocha[290].
Geopark Trollfjell Trollfjell UNESCO Global Geopark		Norwegia	2019	Geopark (10082 km²) na wybrzeżu w środkowej Norwegii, obejmujący obszar o dużej różnorodności skał ukształtowanych przez 500 milionów lat ruchów kontynentalnych[291].
Colca y Volcanes de Andagua Colca y Volcanes de Andagua		Peru	2019	Geopark (6010,91 km²) w południowym Peru, obejmujący tereny wulkaniczne z ponad 25 stożkami wulkanicznymi i Kanion Colca[292].
Serra do Courel Courel Mountains		Hiszpania	2019	Geopark (577,85 km²) w północno-zachodniej części Hiszpanii, obejmujący pasmo górskie z wysokimi szczytami i głębokimi dolinami rzecznymi i kanionami[293].

Przypisy