 Wieża ciśnień | |||
| |||
| Państwo | |||
|---|---|---|---|
| Obwód | |||
| Data założenia |
przed 1272 | ||
| Powierzchnia |
20,85 km² | ||
| Wysokość |
15 m n.p.m. | ||
| Populacja (2021) • liczba ludności • gęstość |
| ||
| Nr kierunkowy |
40156 | ||
| Kod pocztowy |
142715 | ||
Położenie na mapie obwodu królewieckiego  | |||
Położenie na mapie Rosji  | |||
 54°28′N 19°56′E/54,466667 19,933333 | |||
| Strona internetowa | |||
.png.webp)
Mamonowo[2], Świętomiejsce, Święta Siekierka[3] [4][5](ros. Мамоново, niem. Heiligenbeil, lit. Šventapilė) – miasto w okręgu miejskim Mamonowo obwodu królewieckiego Rosji. W 2021 roku zamieszkane przez 8104 osoby.
Miasto położone jest około 5 km od granicy z Polską, w pobliżu Zalewu Wiślanego, w pobliżu miejsca, gdzie rzeka Ławta wpada do rzeki Banówki. Na południe od miasta położone jest drogowe przejście graniczne Mamonowo – Gronowo, drogowe przejście graniczne Grzechotki-Mamonowo oraz kolejowe przejście graniczne Braniewo-Mamonowo.
W mieście jest stacja kolejowa Mamonowo.
Historia
Przed 1272 osada pruska nazwana Swentomest („święte miejsce”). Od 1272 w państwie krzyżackim. W 1301 w pobliżu pruskiego miejsca kultu pogańskiego (święty dąb), założono miasto na prawie chełmińskim pod nazwą Heiligenstadt („święte miasto”). W 1344 nazwę miasta zmieniono na Heiligenbeil (stąd polska nazwa „Święta Siekierka”, jednakże końcówka „beil” może pochodzić ze staropruskiego „Bil”, co oznacza „wioskę” lub „zamek”)[6]. W 1349 w mieście wzniesiono kościół.
W 1440 Święta Siekierka była jednym z miast założycieli Związku Pruskiego[7], który na początku 1454 zwrócił się do polskiego króla z prośbą o przyłączenie Prus do Polski. W lutym 1454 król Polski Kazimierz IV Jagiellończyk przychylił się do prośby i inkorporował region wraz ze Świętą Siekierką do Polski. Po wojnie trzynastoletniej w latach 1466–1657 miasto stanowiło część Rzeczypospolitej jako lenno. W trakcie wojny polsko-krzyżackiej miasto zostało w 1520 zdobyte przez Polaków[8]. Święta Siekierka była znaczącym ośrodkiem browarnictwa[8]. Tutejsze piwo sprzedawano m.in. na Pomorze, w tym do Gdańska[8]. W 1677 i 1807 miały miejsce wielkie pożary miasta[8].
Od 1772 w granicach nowo utworzonych Prus Wschodnich, po reformie administracyjnej od 1819 siedziba powiatu (niem. Landkreis). Od 1895 w mieście działała fabryka Ostdeutschen Maschinenfabrik produkująca narzędzia i maszyny rolnicze. W 1900 w mieście mieszkało 3800 osób zajmujących się m.in. płóciennictwem i pracą w przemyśle metalowym; w 1939 miasto liczyło 12 100 mieszkańców.
W lutym i marcu 1945 miasto było areną ciężkich walk, pomiędzy oddziałami radzieckiego 3. Frontu Białoruskiego a niemiecką 4. Armią blokującą dostęp do przystani w Bałdze, z której prowadzono ewakuację drogą morską. W wyniku walk miasto uległo prawie całkowitemu zniszczeniu, wraz z gotyckim kościołem parafialnym z XIV wieku i klasycystycznym ratuszem z lat 1820–1823. Ostatecznie miasto zdobyto 25 marca 1945. Po wojnie miasto miało przypaść Polsce[9], ale ostatecznie znalazło się w ZSRR, w obwodzie królewieckim. W 1946 nazwę miasta zmieniono na Mamonowo, na pamiątkę Nikołaja Mamonowa, dowódcy 331. pułku strzelców. Poległ on 26 października 1944 pod Pułtuskiem i został pośmiertnie nagrodzony tytułem „Bohatera Związku Radzieckiego”. Odbudowane miasto położone jest nieco na północny zachód od przedwojennej lokalizacji.
Na południe od miasta zlokalizowany jest cmentarz żołnierzy niemieckich zabitych w czasie walk o miasto (4700 poległych).
Demografia
| 1875 | 1890 | 1910 | 1933 | 1939 | 1959 | 1979 | 1989 | 2002 | 2006 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 3 354 | 3 760 | 4 821 | 6 356 | 10 631 | 5 500 | 8 000 | 7 816 | 7 393 | 7 500 |
| 2017[10] | 2021[1] | ||||||||
| 8 056 | 8 104 |
Zabytki
- Ruiny średniowiecznego kościoła
- Gmach poczty z 1880
- Wieża ciśnień z 1902
- Gmach sądu z 1929
Przypisy
- 1 2 Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2021 года [online], rosstat.gov.ru [dostęp 2021-11-07] [zarchiwizowane z adresu 2021-05-02] (ros.).
- ↑ Nazewnictwo geograficzne świata, KSNG.
- ↑ Egzonim wariantowy przyjęty na 79. posiedzeniu KSNG – Zmiany egzonimów na 79. posiedzeniu KSNG [online].
- ↑ Mapa województwa pomorskiego, Lwów: Wydawnictwo Atlas, 1923.
- ↑ E. Romer, J. Wąsowicz, Polska – mapa polityczna 1: 1 250 000.
- ↑ Dawny herb miasta przedstawiał głowę i pół tułowia z przednimi łapami skaczącego czerwonego lisa lub wilka, a pod nim dwie skrzyżowane siekiery na brązowym tle; według Encyklopedii Orgelbranda ów święty dąb miał być ścięty siekierą, którą potem jeszcze długo przechowywano i czczono; od tej siekiery miałaby wywodzić się nazwa miejscowości.
- ↑ Lawrenz - Preußischer Bund [online], lawrenz.homepage.t-online.de [dostęp 2018-10-03].
- 1 2 3 4 Geschichte von Mamonowo - Heiligenbeil - Prusy Wschodnie [online], ostpreussen.net [dostęp 2024-04-24] [zarchiwizowane z adresu 2018-10-10] (pol.).
- ↑ Granica polsko-radziecka w Prusach Wschodnich [online].
- ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2017 года [online] (ros.).
Bibliografia
- Georg Dehio, Handbuch der Deutschen Kunstdenkmäler, neu bearb. von Ernst Gall, Deutschordensland Preussen, unter Mitw. von Bernhard Schmid und Grete Tiemann, München; Berlin, Deutscher Kunstverlag, 1952.
- Handbuch der historischen Stätten, Ost- und Westpreussen, hrsg. von Erich Weise, Stuttgart, Kröner, 1981, ISBN 3-520-31701-X (unveränd. Nachdr. d. 1. Aufl. 1966).
- Dehio-Handbuch der Kunstdenkmäler West- und Ostpreussen. Die ehemaligen Provinzen West- und Ostpreussen (Deutschordensland Preussen) mit Bütower und Lauenburger Land, bearb. von Michael Antoni, München; Berlin, Dt. Kunstverl., 1993, ISBN 3-422-03025-5.
- Juri Iwanow, Königsberg und Umgebung, Dülmen, Laumann-Verl., 1994, ISBN 3-87466-185-7.
