"Wesele" - między realizmem i fantastyką.

Wiek XIX w Polsce obfituje ważnymi postaciami, nie tylko na skalę kraju, lecz także poza nim. To wtedy tworzyli wielcy romantycy jak Mickiewicz, Słowacki czy Norwid, oraz pozytywiści, na których czele stoją Sienkiewicz i Prus. Wśród nich znajduje się największy polski dramaturg, poeta, malarz i grafik, Stanisław Wyspiański. Urodzony w Krakowie, wiąże z nim wiele wspomnień, przy czym ów miasto często stanowi dlań inspirację. Początkowo jego dramaty nie zyskują aprobaty, dopiero ?Warszawianka? sprowadza uznanie, na które zasługiwał od dawna. Wyspiański prócz zdolności literackich miał także predyspozycje graficzne. Malował portrety, rysował projekty witraży, jednak niewiele z nich zostało wprowadzonych w życie, gdyż wizje ich autora zasadniczo odbiegały od poglądów ówczesnej ludności. Największym zamiłowaniem Wyspiańskiego był teatr, który miał dlań ogromną wartość. To dzięki temu zainteresowaniu powstało tak wiele (jego) dramatów, w tym powszechnie znane ?Wesele?.
Za czasów życia Stanisława Wyspiańskiego modnym było zawieranie związków małżeńskich wykształconych i obytych panów z miast z biednymi i ograniczonymi pannami ze wsi. Owe mezalianse były zawierane masowo, co bardzo często objawiało się nieszczęściem w małżeństwie i zupełnym niezrozumieniem. Tej modzie uległ także Wyspiański żeniąc się z chłopką. W 1900 roku brał także udział w uroczystościach weselnych swego przyjaciela Lucjana Rydla w Bronowicach. Na kanwie tego wydarzenia powstało ?Wesele?, w którym wiele postaci jest autentycznych. Zostali oni odwzorowani zarówno pod względem odpowiednich ról jak i charakterów. Po raz pierwszy dramat został wystawiony w Krakowie 16 marca 1901, a więc niecałe cztery miesiące po rzeczywistym weselu. ?Sztuka wzbudzała zainteresowanie mieszkańców, gdyż oczekiwali oni, że zobaczą na scenie postacie swoich znajomych, czy osób ogólnie im znanych. Nie zawiedli się, niczym jak ?oryginały? ukazały im się te postacie?. Ten realistyczny charakter trwał przez cały akt pierwszy do czasu pojawieniu się na scenie chochoła, zwiastuna kolejnych fantastycznych figur.
Pierwszy akt jest utrzymany w realistycznej aurze, gdzie pojawiały się prawdziwe postacie, zarysowane zgodnie z pierwowzorami. Cala akcja toczy się w chacie chłopskiej, gdzie spotykają się dwa zupełnie różne środowiska- chłopskie i inteligenckie. Dialogi prowadzone pomiędzy dwiema tymi grupami są często lotne i śmiałe. Obecny jest w nich także humor i komizm, co jest zgoła nie do uniknięcie przy zetknięciu się warstw tak różnych w zachowaniu i myśleniu. Ponadto stąd bierze się wiele niedociągnięć i nieporozumień, w tym także tkwi oryginalność oraz powab tych scen.
W kolejnych dwóch aktach wyłania się fantastyczna strona dramatu, co w rezultacie prowadzi do spotkania się jeszcze jednego świata. W tych scenach nie zanika jednakże realizm, lecz styka się i przeplata z fantastyką. ?Postacie pojawiające się w tej części nazywane są przez autora ?postaciami dramatu?, które tworzą swoisty teatr w teatrze?. Tak, więc pojawiają się tutaj chochoł, widomo, Stańczyk, Zawisza Czarny, hetman Broniecki, Upiór (Jakuba Szeli) oraz Wernyhora. Każda z tych postaci ukazuje się jednej bądź więcej osobom, przy czym niektóre zjawy mają znaczną rolę, gdyż ukazują winy i wady postaci, oraz grupie osób o podobnych poglądach jak tych, których nawiedzają.
Stańczyk, nadworny błazen Jagiellonów jest w dramacie ukazany jako alegoria osoby troskającej się o dobro kraju. Ukazuje się Dziennikarzowi, który czuję się poniekąd odpowiedzialny za kraj, i jest zasmucony jej przeszłością. Uważa, że wszystko byłoby inaczej, gdyby przodkowie nie byli tak słabi, gdyż ta słabość przeszła na kolejne pokolenie. ?Dziennikarz reprezentuje postawę zniechęcenia do jakiegokolwiek działania w imię wolności?, za co zostaje skarcony przez Stańczyka, mimo to nie widzi on poprawy sytuacji Polski.
Hetman Broniecki był sprzedawczykiem i zdrajcą ojczyzny, za co po śmierci jest dręczony przez chór szatanów. Po zdradzie została zaprzepaszczona ostatnia szansa dla Rzeczypospolitej szlacheckiej. W dramacie jest on symbolem zdrajcy i pychy, która charakteryzowała magnatów. Zjawa ukazała się Panu Młodemu, któremu to wypomina i zarzuca, że ?poślubiając kobietę ze wsi sprzeniewierzył swój stan?.
Upiór Jakuba Szeli ukazuje się Dziadowi, który ostatnimi czasy często wspominał krwawą rabacje z roku 1846, gdy to zlutowali się chłopi przeciw ziemiaństwie. On sam uczestniczył w tym i rad byłby powtórzyć to jeszcze kiedyś. Szela ukazuje się jako zbrodniarz. Jest przestrogą przed hańbą narodową, w której sam uczestniczył.
Ostatecznie po raz kolejny ukazuje się chochoł, który pojawił się jako pierwszy na weselu. Wcześniej został przepędzony przez Isię. Według wierzeń ludowych obrażenie chochola wiązało się z niebezpieczeństwem, że może się zemścić robiąc jakiś psikus. I tak w dramacie Chochoł usypia weselników czekających na Wernyhorę, zastępuje go i gra do strasznego tańca wszystkim zebranym. Ta postać podsumowuje w sposób sarkastyczny i pełen smutku ukazywane wcześniej postacie, jak i dyskusje na temat niezdolności Polaków do walk wyzwoleńczych.
W dramacie spotkały się różne światy. Realistyczny i fantastyczny. Realistyczny można podzielić jeszcze na dwie grupy, inteligencję i chłopstwo, pomiędzy którymi toczy się dysputa na temat powstania narodowowyzwoleńczego. Poprzez postacie fantastyczne, zostają wykazane błędy Polaków w drodze ku wolności. Mają oni za małą wiarę w zwycięstwo, zbyt mało chęci do walki i nie byli gotowi na ten ruch. Poza tym ?zbyt wierni i zapatrzeni w zaborców? nie są w stanie unieść ciężaru, jaki przysporzyłoby im powstanie. Wyspiański ostatecznie skomentował starania Polaków na drodze ku odzyskaniu wolności. Najlepiej obrazują to dwie wizje w scenie ?błędnego tańca i czaru zasłuchania?, w którym znajdują się niezdolni do niczego.