Jan Zamojski

Jan Saryusz Zamoyski urodził się w kwietniu 1542 roku w Sokołówce. Jego ojciec Stanisław był kasztelanem chełmskim. Matka Anna Herburtówna z Miżyńca. Pierwsze nauki Jan odebrał w Krasnymstawie. Następnie został wysłany na studia do Paryża. Po kilku latach przenosi się do Strasburga, a następnie do Włoch. W wieku 20 lat zostaje wybrany rektorem akademii padewskiej (rektorem był wówczas nazywany przedstawiciel społeczności studenckiej). Tam też napisał po łacinie swe dzieło o senacie rzymskim.

W 1565 r. Zamoyski powraca do ojczyzny. Zostaje sekretarzem królewskim. Jeszcze za życia Zygmunta Augusta, Zamoyski doprowadził do uporządkowania archiwum koronnego. Tutaj także objawił polityczny talent. Król wynagrodził Zamoyskiego starostwami: zamechskim i bełzkim. Podczas bezkrólewia Jan Zamoyski wchodził w skład delegacji do Henryka Valois. Między bracią szlachecką zyskał sobie uznanie za obronę "złotej wolności". Stał się "trybunem szlacheckim". Największych względów Zamoyski doznał od Stefana Batorego. Był jego największym sojusznikiem. Głosząc postulaty egzekucyjne, sam dzierżył w swym ręku urzędy wojewody krakowskiego i hetmana. Wchodził w skład Senatu. W 1576 roku otrzymał podkanclerstwo koronne i starostwa: malborskie, międzyrzeckie, krzeszowskie, drepskie. Wkrótce został kanclerzem. W 1579 r. Brał Zamoyski udział w wojnie z Moskwą. Dowodził oblężeniem Pskowa. Przez kronikarzy ruskich określany był mianem "dumnego i o złym sercu kanclerza Polaka". W 1584 r. Miało miejsce najbardziej kontrowersyjne wydarzenie. Zamoyski wykonał wyrok śmierci na banicie Samuelu Zborowskim. Umysły szlacheckich warchołów rozpalały się do czerwoności. Liczna familia Zborowskich rządała zemsty na "gardle Zamoyskiego". Sprawę zaogniał fakt, że ludzie Zamoyskiego ścigający Samuela, wtargnęli na ziemie siostrzenicy Zborowskich, Katarzyny Włodek. "Neminen captivabimus nisi iure victum"! krzyczała szlachta krakowska. Mimo ogromnego szumu w okół osoby senatora, Zamoyski nie poniósł uszczerbku.12 grudnia 1586 r. Była tragiczna dla Rzeplitej. W Grodnie umarł Stefan Batory.

Zręczny polityk i wyborny strateg.
Zamoyski utracił najsilniejszego sojusznika. Podczas elekcji Zamoyski brał "czynny" udział, popierając Zygmunta III. W 1588 r. Rozbił wojska Maksymiliana Habsburga (którego nota bene uwięził w Krasnymstawie, aż do uzyskania gwarancji z Wiednia, że Habsburgowie zrzekną się korony polskiej) pod Byczyną. Niejasne są cele Zamoyskiego. Raczej nie chodziło tu o sympatię do dynastii Wazów, a o zachowanie dotychczasowej pozycji. Do nowego króla, Zamoyski odnosił się wręcz z pogardą. Nazywał go "naszym niemym diablęciem importowanym ze Szwecji". Pod koniec swego życia Zamoyski zaczął prowadzić "prywatną" politykę względem Wołoszczyzny i Mołdawi. Ostatnimi czynami zbrojnymi Zamoyskiego był udział w tłumieniu powstania kozackigo pod Nalewajką (1596) i działania zbrojne w Inflantach. Syty zaszczytów dnia 30 lipca 1605 r. dokonał życia w Zamościu. Był czterokrotnie żonaty (pierwszą żoną była Anna Ossolińska chorążanka lubelska, drugą Krystyna Radziwiłłówna wojewodzianka wileńska, trzecią Gryzelda Batorówna księżniczka siedmiogrodzka, czwartą Barbara Tarnowska kasztelanka sandomierska) lecz tylko z ostatniego małżeństwa miał syna Tomasza. Życie Jana Zamoyskiego skreślił po łacinie Reinhold Heidenstein. Na polski przełożył je Franciszek Bohomolec i wydrukował w 1775 r. w Warszawie.

Zamoyski był wytrawnym politykiem, hetmanem wielkim koronnym, kasztelanem krakowskim, kanclerzem, trybunem szlacheckim, absolwentm najsłynniejszych uczelni Europy - Padwy, Krakowa i Paryża. Rozbudował Zamość, który stał się znanym ośrodkiem kultury w Europie Środkowej. Doskonałym żołnierzem i dowódcą.