Zakony

Templariusze, zakon rycerski założony w 1119 przez rycerza z Szampanii Huguesa de Payensa. Początkowo był bractwem chroniącym pielgrzymów przybywających do Ziemi Świętej, później głównym zadaniem zakonu stała się walka z muzułmanami. Nazwę templariusze wzięli od ich siedziby w pobliżu dawnej świątyni (templum) Salomona w Jerozolimie.
Templariusze nosili białe płaszcze z czerwonym krzyżem. Reguła zakonna, oparta na cysterskiej (zatwierdzona w 1128), stała się wzorem dla większości zakonów rycerskich. Liczne nadania i zręcznie prowadzone operacje finansowe pozwoliły templariuszom zgromadzić wielkie bogactwa zarówno w Palestynie, jak i w krajach Europy. Pozycja ekonomiczna zapewniła im wpływ na decyzje słabych królów jerozolimskich i władców europejskich, zaciągających długi w zakonnych domach bankierskich.
Po upadku Królestwa Jerozolimskiego templariusze przenieśli się na Cypr (1291), a następnie do Francji. Zadłużony u templariuszy król francuski Filip IV Piękny pragnąc uwolnić się od wierzycieli, uwięził 13 października 1307 wszystkich członków zakonu we Francji, oskarżając ich o herezję, świętokradztwo, czary, rozpustę i spiskowanie z Saracenami. Ich majątki we Francji uległy konfiskacie, wielu templariuszy spalono na stosie (m.in. 54 dostojników zakonnych, wśród nich wielkiego mistrza J. de Molaya).
Pod naciskiem Filipa IV papież Klemens V rozwiązał 1312 zakon, jego majątki formalnie przekazano joannitom. We Francji zostały w dużej mierze zagarnięte przez króla.

Maltańscy kawalerowie, joannici, od 1530 maltańscy kawalerowie, zakon rycerski powstały ok. 1130 w Jerozolimie (z bractwa istniejącego przy szpitalu św. Jana), którego zadaniem była obrona Królestwa Jerozolimskiego przed Turkami. Po upadku Królestwa zakon przeniósł się na Cypr, a po zdobyciu w 1309 wyspy Rodos założył tam własne państwo. 1530 zakon przeniósł się na Maltę.
Od XII w. istniał w Polsce, a także w innych krajach europejskich. Po zdobyciu Malty przez Anglików w 1800 i zajęciu większości dóbr zakon utracił swe znaczenie gospodarcze i polityczne. Od 1834 jego siedzibą jest Rzym. Od 1953 podlega Watykanowi.

Krzyżacy, Zakon Szpitala Najświętszej Marii Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie, zakon rycerski utworzony z niemieckiego bractwa szpitalnego w 1198 w Jerozolimie. Po opuszczeniu Jerozolimy Krzyżacy osiedlili się na Węgrzech, broniąc kraj przed najazdami Połowców (1211-1224).

Przybycie Krzyżaków na ziemie polskie.
W 1226 uzyskali obietnicę nadania ziemi chełmińskiej od Konrada I Mazowieckiego, w zamian za pomoc w ochronie pogranicza Mazowsza przed Prusami. Po zatwierdzeniu darowizny przez cesarza i papieża na zdobytych ziemiach pruskich zaczęli tworzyć własne państwo. W 1237 połączyli się z Zakonem Kawalerów Mieczowych w Inflantach.

Po zakończeniu podboju Prus w 1283 ekspansja terytorialna państwa zakonnego skierowała się na ziemie sąsiadów: Rusi, Litwy i Polski, Sambii i Żmudzi. W 1308 opanowali Pomorze Gdańskie. Stolicę Zakonu przeniesiono z Wenecji do Malborka. Na czele państwa krzyżackiego stał wielki mistrz, podległy kapitule generalnej. Jego współpracownikami byli: wielki komtur, wielki szpitalnik, wielki szatny, wielki skarbnik i dwaj szafarze. Zakon składał się z rycerzy, duchownych i braci służebnych. Państwo krzyżackie dzieliło się na komturie.

Wojny z Polską i Litwą.
Agresywna polityka Krzyżaków wobec Litwy i Polski doprowadziła w 1385 do podpisania w Krewie unii polsko-litewskiej. Militarny sojusz polsko-litewski doprowadził do klęski Krzyżaków w bitwie pod Grunwaldem (1410). Działająca w Prusach opozycja antykrzyżacka (Związek Pruski), coraz wyraźniejsze ekonomiczne ciążenie Prus ku Polsce doprowadziły do wybuchu wojny trzynastoletniej (1454-1466).

Traktaty pokojowe z 1411 i 1466 załamały potęgę polityczną i gospodarczą Zakonu oraz ograniczyły terytoria państwa krzyżackiego. W 1467 Krzyżacy zmuszeni zostali przenieść swą stolicę do Królewca. W 1525 wielki mistrz krzyżacki A. Hohenzollern przeszedł na luteranizm.
W miejsce rozwiązanego państwa zakonnego powstało świeckie księstwo, Prusy Książęce, zhołdowane polskiemu królowi Zygmuntowi I Staremu. Kolejni władcy Prus Książęcych utrzymywali zależność lenną od Polski do 1657, do traktatów welawsko-bydgoskich. W uszczuplonych formach Zakon przetrwał w Austrii i Niemczech, przekształcony w 1929 w zakon duchowny.