Programowe utwory Adama Asnyka

Utwór Adama Asnyka "Do młodych" jest manifestem polskiego pozytywizmu. Poeta zwraca się do młodych pozytywistów, aby szukali "prawdy jasnego płomienia", czyli zgłębiali tajniki nauki. Pragnie, aby każdy człowiek poszerzał horyzonty wiedzy. Przejawia się w tym ewolucjonizm, gdyż dzięki postępowi nauki świat zmierza do przodu. Asnyk nawołuje, aby młodzi podnosili przyszłości gmach, czyli tworzyli lepsze jutro. Jednak nie zapomina o poprzednich epokach i ich zasługach. Następne pokolenia powinny pamiętać o osiągnięciach i czynach pokoleń wcześniejszych. Winien się im również szacunek. To właśnie przez przemijanie i pojawienie się nowych pokoleń następuje rozwój świata. Asnyk wskazuje, aby młodzi przejęli z dorobku poprzednich pokoleń to, co najważniejsze. Wiersz jest również apelem, aby kształtować najniższe warstwy społeczne. "Nieście więc wiedzy pochodnię na czele" - tymi słowami zwraca się do młodych, aby pomogli i nauczali niewykształcone warstwy narodu. Utwór "Do młodych" jest przede wszystkim wskazówką dla młodego pokolenia pozytywistów. Asnyk apeluje o "odkrywanie nowych, nieodkrytych dróg", jak również prosi o tolerancję i niesienie pochodni wiedzy najuboższym. Apel jest oparty o utylitaryzm, poeta dąży do uszczęśliwienia jednostek i zarazem społeczeństwa. Utwór Asnyka jest wierszem programowym i zawiera wiele haseł pozytywistycznych m.in. scjentyzm, ewolucjonizm czy też pracę organiczną.

Adam Asnyk w "Sonecie XIII" nawołuje do przeszłości. Uważa ją za ważny element w życiu, gdyż to ona kształtuje teraźniejszość. Wszystko się zmienia, jednak przeszłość pozostaje ta sama i nie umiera - przechodzi i ma miejsce w kolejnych czasach. Poeta stwierdza, iż osiągnięcia starszych są obecne w życiu młodych, jak również ich kształtują. Wiersz przedstawia jakby łańcuch zycia - następne pokolenia czerpią z zasobów pracy i wiedzy pokoleń wcześniejszych. Poeta apeluje, że za tez dorobek jesteśmy winni szacunek naszym "ojcom". Nie powinniśmy zapominać o przeszłości, lecz czerpać z niej to, co możliwie najlepsze. Asnyk daje jednak przestrogę, że również z poczynań ludzi młodych będą korzystać później ich potomkowie. Daje tym samym wskazówkę, iż zasługi i czyny ówczesnych ludzi mają wpływ i kształtują naszych następców.

"Sonet XXIX" Adama Asnyka podejmuje tematykę wolności. Autor stwierdza, iż nie należy tracić nadziei i chęci na odzyskanie wolności narodu. Poeta mówi, że ojczyzny nie sposób zabić przez łańcuchy niewoli czy ostrza mieczy, jedynie zwątpienie i rozpacz może doprowadzić do klęski. Tracąc bowiem nadzieję giniemy "z własnej ręki". "Dobrowolne samobójstwo ducha" - tak Asnyk określa sytuację, gdy rodacy poddadzą się. Autor jest przekonany, że nie tracąc męstwa, godności i woli walki jesteśmy w stanie odzyskać wolność. Wiersz zawiera apel, aby nie poddawać się i walczyć, gdyż odwaga i zdecydowanie jest pierwszym krokiem do zwycięstwa. Nadzieje powinna zginąć ostatnia.