Uprawy

ZBOŻA:
• PSZENICA: jest to najważniejsze zboże, zajmuje ok. 37%pow. przeznaczonej pod uprwawę wszystkich zbóż, dostarcza 20%produkcji zbóż, rośnie w klimacie um. ciepłym i podzwrotnikowym, wymaga żyznych gleb (czarnoziemy, brunatne), nie znosi dużych opadów, ale lubi wilgoć, w okresie dojrzewania potrzebuje dużo słońca.
- Pszenica jara – wysiewana jest na jesieni, krótki okres wegetacji, toleruje niewielkie przymrozki, ale daje mniejsze plony niż p. ozima, uprawia się ją w Polsce.
- Pszenica ozima - wrażliwa na zbyt duże spadki temperatur, nie znosi przymrozków.
Rejony upraw:
- Pd. Kanada, pd. Australia, ameryka Pd. (Pampa Argentyńska, pd. Brazylia, zach. wybrzeża), Niz. Francuska, Niz. Niemiecka, Niż. Węgierska, Niż. Rumuńska, pd. Polska, Ukraina, część Kazachstanu, wsch. Chiny, pn. część Indii, Płw. Dekan.
Producenci:
- Chiny (19%), USA (12%), Indie (11%),Francja, Rosja, Kanada.
Eksporterzy: USA, Kanada, Francja, Australia.
Produkcja /1 mieszkańca:
- Australia (1000/1m), Dania, Kanada, Francja, Węgry.
Największe plony (60-70q/ha):
- Francja, Niemcy, Wielka Brytania.
Najmniejsze plony (20q/ha):
- Kraje pn. Afryki, zach. i pd. Azja, Rosja.

• RYŻ: drugie zboże świata, zajmuje ok. 24%pow. przeznaczonej pod uprwawę wszystkich zbóż, jest
bardziej wydajny niż pszenica, potrzebuje krótkiego okresu weg., w sprzyjających warunkach można mieć nawet 3 zbiory/rok, uprawia się go w klimacie podzwotnikowym, zwrotnikowym monsunowym, duże ilości uprawia się na terenach sztucznie nawadnianych, w czasie wzrostu wymaga wysokiej temp. i dużej ilości wody.
- Ryż mokry – inaczej nizinny, rośnie w błocie
- Ryż suchy
- Ryż wodny – tylko w Bangladeszu, cały w wodzie.
Rejony upraw:
- Azja pd.,wsch. i pd.-wsch., Chiny, Indie, Węgry (Dolina Cisy), Hiszpania (Dolina Gwadarkiri),
Brazylia (Dolina Parany), Bangladesz, Wietnam, Tajlandia, Myanmar, Japonia.
Producenci:
- Chiny, Indie, Indonezja, Wietnam, Bamgladesz.
Eksporterzy: Tajlandia, USA, Wietnam, Chiny, Pakistan.
Kraje, gdzie do 70%gruntów ornych zajmuje ryż:
- Wietnam, Bangladesz, Sri Lanka, Kambodża, Laos.

• KUKURYDZA: trzecie zboże świata, zajmuje ok. 21%pow. przeznaczonej pod uprwawę wszystkich
zbóż, ma 3 miejsce pod względem zasiewów i 2 pod względem zbiorów. Ma duże wymagania
klimatyczne (klimat podzwrotnikowy i um. ciepły), okres wegetacji nie krótszy niż 5 miesięcy, w okresie
wzrostu wymaga dużych ilości wody i bardzo dobrych gleb, KSR uprawiają ją jako zboże alimentacyjne,
KWR jako zboże pastewne, w Polsce uprawiana jest jako roślina pastewna, k. jest zbożem najbardziej
plennym.
Producenci:
- USA (40%), Chiny (12%), Brazylia, Argentyna, Meksyk.
Największe plony:
- Francja, Włochy.
• JĘCZMIEŃ: zboże głównie pastewne, używane w przemyśle piwowarskim, wykorzystywane jako pasza
dla trzody chlewnej, wykorzystywany jako roślina alimentacyjna w krajach o złych warunkach
klimatycznych, jego uprawa sięga najdalej na północ, toleruje nawet gleby bielicowe. W Syrii uprawa
jęczmienia zajmuje 40%gruntów ornych, w Iraku 25%, także sporo w Hiszpanii i Maroku.
- Jęczmień jary – siany na jesieni, krótki okres wegetacji, może rosnąć nawet w bardzo mrożnych
klimatach, ale daje mniejsze plony.
- Jęczmień ozimy – siany na zimę, wrażliwy na przymrozki.
Producenci:
- Kanada, Niemcy, Hiszpania, Francja, Rosja, Ukraina, USA.
Uprawiany na paszę lub produkcję piwa:
- Niemcy, Litwa, Austria, Wielka Brytania, Dania.

• PROSO: zboże obszarów suchych, mało plenne, ma małe wymagania klimatyczne i glebowe, uprawia
się je głównie w Afryce i Azji Południowej. Głodny ryż to odmiana prosa, rosnąca tylko w Afryce, na
obszarach suchych stanowi podstawę żywienia.
Producenci:
- Indie (1/3 światowych zbiorów), Nigeria, Niger, Chiny.

• SORGO: jedna z najdawniej uprawianych roślin zbożowych świata, uprawiana w klimatach suchych i
gorących (prawie półpustynnych), w KSR uprawiane jako roślina alimentacyjna.
Producenci:
- USA, Indie, Chiny, Meksyk, Nigeria, Sudan.
Kraje, gdzie większość ziem przeznacza się pod uprawę sorga:
- Mauretania (70%), Niger (60%), Sudan, Jemen, Kenia.

• OWIES: zboże uprawiane głównie na paszę, zwłaszcza dla koni, uprawia się je w klimacie um.
chłodnym i klimatach wilgotnych, wymaga dobrego nawodnienia, nie ma dużych wymagań glebowych.
Producenci:
- Rosja, Kanada, USA, Polska, Finlandia.

• GRYKA: może rosnąć w klimatach chłodnych, ma duże wartosci odżywcze, mało wydajna, jej uprawy
spadają, używana jest do produkcji miodu gryczanego i mąki gryczanej.
Producenci:
-

• ŻYTO: ma niewielkie wymagania glebowe i klimatyczne, mało wydajne i mało wartościowe zboże,
zbiory maleją, a żyto zastępowane jest pszen-żytem (roślina głównie pastewna).Uprawiane jest głównie
w Europie (Polska, Rosja, Niemcy). Jako roślina paszowa uprawiane jest poza Europą, a w Europie
Wschodniej jako roślina alimentacyjna.
Producenci:
- Polska, Niemcy, Rosja, Białoruś, Ukraina.






ROŚLINY BULWIASTE:

• ZIEMNIAKI: roślina pochodzenia amerykańskiego, ma niewielkie wymagania glebowe i klimatyczne,
konieczne jest nawodnienie w okresie zawiązywania bulw, w KSR wykorzystywane jako roślina
alimentacyjna, także jako pasza dla trzody chlewnej oraz surowiec przemysłowy do wyrobu spirytusu,
drożdży, mączki ziemniaczanej i syropu ziemniaczanego.
Producenci:
- Chiny, Rosja, Polska, Indie, USA.
Uprawa:
- Europa, Chiny, Indie, USA.

• MANIOK (KASSAWA): krzew lub bylina, uprawiany w klimacie gorącym i wilgotnym, ogromne
Bulwy bogate w cukry, skrobię i białko, większość odmian w stanie surowym jest trująca, spożywany jest
po ugotowaniu, z niego produkcja mączki (kassawa) i tapioki (granulki lub płatki), jest ważnym
składnikiem pożywienia ludności strefy równikowej, powierzchnia upraw oraz plony wzrastają.
Uprawa:
- Afryka: Angola, Mozambik, Nigeria, Ameryka Pd: Brazylia, Azja: Indonezja, Tajlandia,
Producenci:
- Nigeria, Brazylia, Zair, Tajlandia, Indonezja.

• BATATY: pochodzą z Ameryki Środkowej, są one roślinami alimentacyjnymi, wykorzystywane także
do produkcji krochmalu i spirytusu, ich bulwy bogate są w skrobię i cukier, występują w całej strefie
międzyzwrotnikowej.
Uprawa:
- Azja (90% światowych zbiorów), w tym Chiny 85%, Indie.
Producenci:
- Chiny, Uganda, Indonezja, Wietnam.

• JAM=JAMS=POCHRZYN=IGNAM: rośnie w klimacie gorącym i suchym (międzyzwrotnikowy),
jego bulwy ważą do 18kg, można go sporzyć dopiero po ugotowaniu lub upieczeniu, jest on mało
wydajny, uprawia się go głównie w Afryce, jako roślinę alimentacyjną i przemysłową.
Producenci:
- Nigeria, Wybrzeże Kości Słoniowej, Ghana.

• TARO=KOLOKAZJA: uprawia się na obszarach bagiennych, w rejonach tropikalnych Afryki, Azji i
Oceaniii, jadalne są bulwy, młode liście i pędy, jest to roślina mało wydajna, uprawiana jako roślina
alimentacyjna.
Producenci:
- Ghana, Chiny, Nigeria.








ROŚLINY OLEISTE:

• SOJA: ma największe znaczenie spośród roślin alimentacyjnych, lubi ciepłe klimaty umiarkowane,
zawiera ok. 35-42% białka i 20% tłuszczu, z 1kg soi można uzyskać tyle białka co z 3kg wołowiny,
dlatego soja jest popularna tam, gdzie ograniczona jest produkcja mięsa, jest bardzo popularną rośliną
alimentacyjną – ze względu na specyficzne właściwości dietetyczne używana jest do potraw
bezmięsnych, makuch to pozostałość po odciśnięciu tłuszczu, którą wykorzystuje się do produkcji pasz
treściwych. Jej uprawy wzrastają.
Producenci:
- USA, Brazylia, Argentyna, Chiny, Indie.

• RZEPAK: uprawiany w klimacie wilgotnym morskim, wymaga żyznych gleb, nie znosi przymrozków,
ale nie wymaga szczególnie ciepłych warunków, zawiera 43-47% tłuszczu, makuchy również są
wykorzystywane na paszę.
Producenci:
- Kanada, Chiny, Indie, Francja, Niemcy,.

• SŁONECZNIK: uprawiany jest w klimacie um. ciepłym, potrzebuje dosyć dużo wody w okresie
wzrostu, optymalne warunki do jego uprawy są tam, gdzie występuje krótka pora deszczowa, wymaga
dobrych gleb (czarnoziemy, brunatne), jego nasiona zawierają 45-55% tłuszczu, dostarcza cennego oleju
jadalnego i makuchów, łodygi stanowią surowiec do wyrobu papieru.
Producenci:
- Argentyna, Rosja, USA, Ukraina, Francja.

• ORZESZKI ZIEMNE: uprawiane są w klimacie gorącym i stosunkowo suchym (opady 400-
800mm/rok), opady potrzebne są w momencie wzrostu, ale nie w czasie zbiorów.
Producenci:
- Chiny, Indie, Nigeria, USA, Indonezja, Brazylia, Argentyna.

• OLIWKA: drzewo długowieczne, owocuje przez 200 lat, z niej otrzymuje się najbardziej ceniony tłuszcz
roślinny, uprawiana jest w basenie Morza Śródziemnego.
Producenci:
- Hiszpania, Włochy, Grecja, Turcja, Tunezja.

• PALMA KOKOSOWA: uprawia się ją w gorącym, wilgotnym klimacie, na wyspach Pacyfiku, lubi
dużo słońca, z jej oleju produkuje się kosmetyki, kopra (suchy miąższ orzecha) zawiera 60% tłuszczu i
jest wykorzystywana jako pasza, pień i liście wykorzystuje się jako budulec, z niej także mleko i wiórki
kokosowe, uprawiana jest głównie w Azji.
Producenci:
- Indie, Sri Lanka, Tajlandia, Indonezja.







ROŚLINY WŁÓKNISTE I KAUCZUKODAJNE:
• BAWEŁNA: wymaga dużej ilości wody i wilgoci w ciągu całego okresu rozwoju i bezdeszczowej
pogody podczas zbiorów, uprawiana jest głównie w srefie podzwrotnikowej i zwrotnikowej, jest to roślina
bardzo pracochłonna, jej zbiory wciąż rosną.
- Bawełna zwyczajna
- Bawełna egipska: ma najlepsze włókna, uprawiana w Egipcie i Peru.
- Bawełna indyjska
- Bawełna afrykańska
Rejony upraw:
- Australia, pd. USA, Wyżyna Brazylijska, delta Nilu, wsch. Zairu, pd.-zach. Hiszpania i Grecja.
Producenci:
- Chiny, Indie, USA, Pakistan, Uzbekistan.
• LEN: rośnie w klim. umiarkowanym, wymaga dużo wody, jest on rośliną przemysłową, z lnu niskiego i
wielkoziarnistego uzyskuje się olej, a z wysokiego i małoziarnistego włókno, rośnie na glebach lekkich i
piaszczystych, jest rośliną bardzo pracochłonną.
Producenci:
- Chiny (40% św. prod.), Francja, Białoruś, Rosja, Niderlandy, Ukraina.
• KONOPIE: są wytrzymałe na susze, ale potrzebują żyznych gleb, z nich tworzy się sznury, worki, żagle,
bo trudno wchłania wodę.
Producenci:
- Indie, Chiny, Korea.
• JUTA: rośnie w klimacie wilgotnym ciepłym, równikowym i podrównikowym, jej produkcja spada, bo
jej włókna są wypierane przez włókna sztuczne, uprawiana jest wyłącznie w Azji, z niej produkuje się
liny i worki.
Producenci:
- Indie, Bangladesz, Chiny, Tajlandia.
Rejony upraw:
- Niż. Gangesu, Niż. Chińska, Bangladesz, Brazylia.
• SIZAL: twarde włókno do produkcji materiału, pochodzi z rośliny agawy, jego produkcja maleje, z niego
liny, opakowania, worki, maty, płótna żaglowe.
Producenci:
- Brazylia, Tanzania, Kenia, Meksyk.
• RAMI=RANI: uprawiana w klimacie równikowym, z niej tkaniny, bardzo szybko chłonie wilgoć i
szybko schnie, jest bardzo trwała.
• BANAN MANILSKI: ma duże wymagania glebowe i klimatyczne, uprawiany na terenach
wulkanicznych, uprawiany tylko na Filipinach.
• KAUCZUKOWIEC BRAZYLIJSKI: w stanie dzikim występuje w lasach Amazonii, pod koniec
XIXw. uprawa na Cejlonie i Malajach.
• SIEMIĘ BAWEŁNIANE: klim. podzwrotnikowe i podrównikowe, nasiona bawełny wykorzystywane
do produkcji oleju, a makuchy na paszę,
Producenci to:
- USA, Chiny, Indie, Pakistan, Uzbekistan.
• SEZAM: uprawiany jest w suchych klimatach strefy podzwrotnikowej i zwrotnikowej, istnieje niewielka
powierzchnia upraw, rośnie głównie w Azji i Afryce.
Producenci:
- Indie, Chiny, Myanmar, Sudan.
ROŚLINY CUKRODAJNE:
• TRZCINA CUKROWA: pochodzi z Indii, rośnie w klimacie ciepłym, zwrotnikowym i
podzwrotnikowym, należy do traw, jej łodygi sięgają 6-12m, w okresie wzrostu potrzebuje dużo wody,
wymaga dosyć dobrych gleb, jest rośliną bardzo pracochłonną, ale jest bardziej wydajna niż burak
cukrowy, z 1ha upraw możemy otrzymać od 4do 12t cukru, z niej produkuje się także spirytus, etanol,
liście przeznaczane są na paszę, łodygi na opał.
Rejony upraw:
- Azja (42% światowych zbiorów), Ameryka Południowa (34% światowych zbiorów).
Producenci:
- Brazylia (25% światowych zbiorów), Indie (20% światowych zbiorów), Chiny,
Kuba, Meksyk.
• BURAK CUKROWY: korzeń buraka, w zależności od odmiany, zawiera 17-20% cukru, uprawia się go
w klimacie umiarkowanym, wymaga bardzo dobrych gleb, jest uprawiany na obszarach gdzie występują
duże zasoby siły roboczej, z 1ha upraw otrzymamy 6t cukru.
Rejony upraw:
- Francja, Ukraina, Niemcy, USA.
Producenci:
- Francja, USA, Niemcy, Turcja, Ukraina, Chiny.


UŻYWKI:
• KAWA: pochodzi z Afryki, jej ojczyzną jest Etiopia, uprawiana jest w strefie międzyzwrotnikowej
Afryki, Ameryki Północnej i Azji, nie znosi przymrozków i bezpośredniego nasłonecznienia, jest kilka
gatunków wiecznie zielonych krzewów lub niewysokich drzew – rosną na plantacjach w cieniu innych,
wyższych drzew.
Producenci:
- Brazylia, Kolumbia, Indonezja,Wietnam, Wybrzeże Kości Słoniowej.
• KAKAO: pochodzi z lasów równikowych Ameryki, kakaowiec to wiecznie zielone drzewo lub krzew,
jego rozwój wymaga gorącego i wilgotnego klimatu przez cały rok, nie lubi wody stojącej i
bezpośredniego nasłonecznienia – uprawiany w cieniu innych drzew.
Producenci:
- Wybrzeże Kości Słoniowej, Ghana, Indonezja, Brazylia, Papua Nowa Gwinea.

• TYTOŃ: bylina, pochodzi z Ameryki i Australii, wykorzystuje się liście zawierajace nikotynę,
uprawiany jest w różnych warunkach klimatycznych, najlepszy tytoń pochodzi z Kuby.
Producenci:
- Chiny, USA, Indie, Brazylia, Turcja, Zimbabwe.

• HERBATA: wiecznie zielony krzew herbaciany, wywodzi się z Chin lub Indii, uprawiana jest w strefie
zwrotnikowej i podzwrotnikowej, jest herbata czarna, zielona i biała – w zależności od czasu zbioru liści i
technologii wytwarzania, biała herbata uzyskiwana jest z bardzo młodych liści krzewów herbacianych,
zbieranych tylko ręcznie 2-3 dni w roku, napar z niej jest jasny i cierpki, herba-mate to herbata
pochodząca z Peru i Paragwaju, pomagająca w trawieniu.
Producenci:
- Indie (Assan, Madras), Chiny (Yunan), Kenia, Sri Lanka, Indonezja, Turcja,
Gruzja.