Faust

Epoka
Przełom klasycyzmu i romantyzmu
Sam dramat również zawiera partie charakterystyczne dla obu epok.
Dzieło
Jeden z najważniejszych tekstów kultury europejskiej. Miejsce akcji podzielone jest na
przestrzeń realną i symboliczną, do której należy niebo. Miejsca zmieniają się ze sceny
na scenę: mamy pracownię alchemiczną, później wraz z Faustem przemierzamy całe
Niemcy. Zachwyca wielość przestrzeni: piwnica Auerbacha w Lipsku, Kuchnia Czarownicy,
ulica, na której Faust spotyka Małgorzatę, dom Małgorzaty, mieszkanie sąsiadki,
jaskinia w lesie, ogród Marty, Góry Harcu, więzienie.
Forma utworu
Faust jest dramatem filozoficzno-symbolicznym, bogatym w elementy realistyczne
i fantastyczne. W swej formie nawiązuje także do epoki średniowiecza: jego sens jest
ogólny, sprawiając, że przesłanie utworu nabiera cech uniwersalnych. Goethe przeciwstawił
romantyczny, wyidealizowany obraz epoki średniowiecznej z jej krytyką (sfera
obyczajowa, ustrój feudalny). Faust pełen jest treści symbolicznych i alegorycznych. Do
konwencji fantastyki należy postać diabła, a także mówiące zwierzęta: Koczkodan i Koczkodanica,
a także większość uczestników nocnego sabatu w Górach Harcu.
Bohaterowie
• Faust – główny bohater dramatu, średniowieczny uczony, który zwątpiwszy w księgi,
zawarł pakt z diabłem. Bohater zmienia się: od pesymisty wątpiącego w sens życia,
przez hedonistę, estetę dążącego do osiągnięcia ideału, aż po bycie twórcą pragnącym
zmienić świat na lepszy.
• Szatan – (Mefistofeles, Duch) ma wiele postaci: budzący trwogę twór, czarny pudel. Jest
mędrcem, potrafi prowadzić zarówno uczone dysputy, jak i bawić się i czerpać rozkosz
z życia. W drugiej części wydaje się być znużony, pozbawiony entuzjazmu (sam o sobie
mówi, że jest: „Częścią tej siły i grozy,/ Co zła wiecznie pragnie, lecz dobro tworzy”).
• Małgorzata – dziewczyna, która zakochuje się w Fauście. Ten jednak lekce sobie
waży tę miłość, czym doprowadza ją do obłędu, dzieciobójstwa i wyroku śmierci.
Konteksty
• Christopher Marlowe, Tragiczne dzieje doktora Faustusa
• Michaił Bułhakow, Mistrz i Małgorzata
• Tomasz Mann, Doktor Faustus
• Johan W. Goethe, Cierpienia młodego Wertera
• Biblia
• Charles Baudelaire, Litania do Szatana
• Tadeusz Miciński, Lucyfer
• Homer, Odyseja
• Dante Alighieri, Boska komedia

Autor
Joann Wolfgang
Goethe (1749 – 1832)
Niemiecki poeta i pisarz okresu
„burzy i naporu”, prekursor idei romantycznych.
Urodził się w bogatej
mieszczańskiej rodzinie, otrzymał
wszechstronne wykształcenie.
Osiadł w Weimarze na dworze księcia
Augusta Filipa. Wiele podróżował.
Budził zgorszenie swym związkiem
z kobietą z ludu, Christiną Vulpius,
jedną z jego wielu miłości.
Uważany jest za jednego z największych
niemieckich twórców.

Faust jako dramat o:
• Buncie – Faust jest rozczarowany
wiedzą oświeceniową,
gdyż czuje, że nie
zapewnia mu ona zrozumienia
i poznania świata.
Dlatego też zawiera pakt
z szatanem: w zamian za
możliwość zrozumienia
oddaje mu swą duszę.
Podpisanie paktu jest więc
także wyrazem buntu i nieufności
wobec Boga, który
uczonemu uniemożliwił
osiągnięcie szczęścia.
• Nauce – doktor Faust zgłębił
wszelkie dziedziny nauki,
gdyż pragnął zdobyć
wiedzę o świecie. W końcu,
przerażony ogromem
możliwości, wybiera układ
z szatanem: w zamian za
duszę posiądzie świadomość
praw rządzących
światem.
• Miłości – Faust wdaje się
w romans z Małgorzatą.
Dziewczyna jest skłonna
wszystko dla tej miłości poświęcić,
nawet swe życie.
Tymczasem Faust chce nadal
zwiedzać świat i zdobywać
wiedzę. Dziewczyna traci
zmysły, a bohater porzuca ją,
gdy ta trafia do więzienia za
zabicie ich dziecka.
• Wędrówce – odmłodzony
przez Mefistofelesa Faust
odbywa niesamowitą podróż,
która ma dać mu wiedzę
o świecie. To podróż w czasie
i przestrzeni. Zostaje
m.in. przeniesiony do mitycznej
Grecji, co ma duży
wpływ na jego dalsze losy.
• Przemianie – mamy tu do
czynienia z podwójną przemianą
Fausta. Po pierwsze,
ze starca w młodzieńca, po
drugie, z lekkoducha
i egoisty w człowieka pragnącego
stworzyć nowy,
lepszy świat.
• Szatanie – to bardzo ważna
postać w dramacie. Zakłada
się z Bogiem, że uda
mu się doprowadzić do
wiecznego potępienia
Fausta. Jest wcieleniem
zła, choć i jego postać nie
jest jednoznaczna. Dziwny
antagonista Boga. Udaje
mu się zdobyć duszę Fausta,
lecz po śmierci uczonego
anioły biją się o nią
i wygrywają.