Polska w XIII wieku

Tendencje zjednoczenia
•Rozbicie dzielnicowe hamowało rozwój gospodarki towarowo-pieniężnej
•Najazdy wrogów zewnętrznych jak i brak ładu wewnętrznego.
•Szerzenie się zbójeckich procederów, nie stronili od nich nawet rycerze i możnowładcy
•Nowe poglady zach na temat państwa [Państwo jest prywatną własnością panującej dynastii, która może nim swobodnie dysponować(wczesne średniowiecze); państwo stanowi niepodzielna całość,a władcy musza przestrzegać istniejących praw i obyczajów(rozkwit średniowiecza)
•Poczucie odrębności
•Poparcie kościoła – Kult Św Stanisława – biskup krakowski, który poniosł śmierć na rozkaz króla Bolesława Śmiałego. Tradycja głosiła żę poćwiartowane ciało biskupa zrosło się co interpretowano jako zapowiedz przyszłego scalenia księstw piastowskich.
•Przywileje duchowieństwa i uzależnienie od władzy książąt
•Jakub Świnka – orędownik zjednoczenia kraju: arcybiskup gnieździński; zabiegał ona o zachowanie polskiego charakteru kościoła w podległych sobie biskupstwach;
•Rycerstwo popiera zjednoczenie kraju;licząc na to żę król ograniczy samowole możnowładców,uzyskuje rożne przywileje-mieli pełne prawo do posiadanej ziemi mogli nia dowolnie dysponować. Chłopi-prawo użytkowe:mogli ziemie uprawić uprawić przekazywać swoim następcom, nie mogli jej odsprzedać;
•Cześć możnowładztwa popierała zjednoczenie kraju


Próby zjednoczenia kraju w 13 w
W I poł. 13 w książę wrocławski Henryk I Brodaty podporządkował swojej władzy Śląsk, ziemię krakowską i większość wielkopolski. Jego syn Henryk II Pobożny podjął starania o koronę królewska ale w bitwie z Tatarami pod Legnicą w 1241 r zginął. latach 80 13 w książę wrocławski Henryk IV Probus opanował Kraków dzieki poparciu mieszczan.[wystapił do papieża o zezwolenie na koronacje ale nagle zmarł.
Pod koniec stulecia książę Przemysł II zjednoczył pod swoim panowaniem całą Wielkopolskę, zienię kaliską oraz Pomorze Gdańskie.Dzieki pomocy Jakuba Świnki jego starania o korone powiodły się. [1295-koronacja Gniezno]Król padł ofiara zamachu zorganizowanego przez margrabiów brandenburskich wraz z niektórymi wielkopolskimi możnowładcami.

Panowanie Przemyślidów na ziemiach polskich:
Pod koniec 12 w w Czechach jedność państwa przywrócił Przemysł Otoka I, który koronował się na krola. Czechy przezywały okres rozwoju gospodarczego gospodarczego zaczęły odgrywać duża rolę w Europie.Władcy czescy opanowali kraje austryjackie..Ekspansja Przemyślidów kierowałam się w kierunku ziem polskich. Pod koniec 13 w król czeski Wacław II zhołdował część księstw śląskich. Wacław II w 1291 roku przybył do Krakowa(tu tez istniało stronnictwo sprzyjające Królowi) I przyjął tytuł księcia krakowskiego. Rycerstwo Wielkopolski powołało go na tron, miał tez poparcie mieszczaństwa. W 1300 r Jakub Świnka koronował go w Gnieźnie na króla Polski.
Rywalizację o korone podjął też Książe Władysław Łokietek, wywodzący się z Kujaw, wnuk Konrada Mazowieckiego,jednak został pokonany i musiał uchodzić z kraju do Węgier. Pod władaniem Wacława II nie znalazło się jedynie Mazowsze i część Śląska.
Powołując na tron Wacława II liczono na poprawę ładu wew: wprowadzenie urzędu starosty,który był namiestnikiem króla i podlegały mu sprawy wojskowe, sądowe i skarbowe częściowo rozwiązało ów problem. Rządy Wacława II wywołały niezadowolenie społeczeństwa polskiego.Starości – Niemcy lub Węgrzy. W polityce zagranicznej kierował się przede wszystkim dobrem swojej dynastii.Uznał się lennikiem cesarza niemieckiego. Zawarł układ z Brandenburgią- ustąpienie margrabiom Pomorza Gdańskiego w zamian za obietnice przekazania Czechom Miśni.

Działalność zjednoczeniowa Władysława Łokietka:
W 1305 –wybuch powstania przeciwko Wacławowi II, na jego czele Władysław Łokietek, który do kraju powrócił z posiłkami węgierskimi. W tym roku zmarł Wacław II, rok później zamordowano jego syna Wacława III. Dynastia Przemyślidów wygasła.. W czechach – dynastia Luksemburgów – władca Jan Luksemburski rościł pretensje do ziemi polskiej lecz nie był jej w stanie zająć zbrojnie.
Władysław Łokietek zajął w 1306 ziemię krakowską przy poparciu miejscowego rycerstwa i rodów możnowładczych. Podporządkowały mu się również Pomorzę Gdańskie, Kujawy, ziemia łęczycka i sieradzka. Wobec jego rządów niechętna postawę zajęło mieszczaństwo krakowskie, związane gospodarczo z Czechami i Niemcami. W 1311- otwarty bunt kierowany przez wójta Alberta, za buntownikiem opowiedział się biskup krakowski Jan Muskata. W walce z Muskatą Łokietka wspierał Jakub Świnka. Po roku bunt został stłumiony.

Zabór Pomorza Gdańskiego przez Krzyżaków:
Pomorze Gdańskie zostało zaatakowane przez Brandenburgię, gdy Łokietek zajmował się utrwaleniem swojej władzy na ziemi krakowskiej. Margrabowie twierdzili ze na podst umowy z Wacławem II stanowi ono ich własność. Przy poparciu niemieckiego mieszczaństwa i rodu Święców opanowali kraj. Wierna Łpokietkowi załoga broniąca się w grodzie gdańskim na pomoc wezwała Krzyżaków. Którzy z Pomorza wyparli Brandenburczyków jak i zwolenników Łokietka. W 1308-1309 dokonali zaboru Pomorza Gdańskiego. Po wykupieniu od Brandenburczyków ich praw zakon ogłosił się prawowitym władca Pomorza.

Koronacja Władysława Łokietka:
W 1314 zajął zbrojnie Wielkopolske a w 1320 był koronowany na króla Polski. Koronacja-Kraków- w katedrze na Wawelu. Akt ten stanowił uwieńczenie pracy Łokietka nad odrodzeniem jedności kraju.Podstawa odbudowanego królestw były ziemia krakowska i sandomierska, nazwane później Małopolską i Wielkopolską. Jednak Pomorze Zachodnie uznawało zwierzchnictwo cesarstwa. A Śląsku część książąt złożyła hołd Janowi Luksemburskiemu. Panujący na Mazowszu książęta piastowscy dążyli do zachowania niezależności.

Konflikt polsko-krzyżacki:
Korzyści przejęcia przez zakon Pomorza: lepsze połączenie lądowe z posiadłościami Niemczech, kontrola nad ujściem Wisły(ważny szlak handlowy). Zakon nie uzał korzystnego dla Polski wyroku sądu papieskiego, jaki zapadł podczas procesu w Inowrocławiu(1320-1321). W latach 1327-1332 Łokietek prowadził wojne z zakonem w celu odzyskania Pomorza Gdańskiego, ale nie nie udało się odzyskać zagarniętych ziem a Krzyżacy dodatkowo złupili Wielkopolske i zagarnęli Kujawy. Bitwa pod Płowcami 1331 – Krzyżacy ponieśli znaczne straty a wieść o triumfie Polski rozniosła się po Europie, ale ta bitwa nie miła wpływu na wojnę.



Polska za panowania Kazimierza Wielkiego

Następcą Łokietka zostaje jego syn Kazimierz Wieki:
•Trudna sytuacja państwa
•Pod panowaniem Małopolska i Wielkopolska
•Państwo wyniszczone wojnami, niejednolite pod względem gospodarczym, administracyjnym i prawnym
•Poparcie części rycerstwa i możnowładców dla króla
•Niesprzyjająca sytuacja międzynarodowa; Jan Luksemburski-pretensje do korony polskiej
•Krzyżacy okupujący Pomorze Gdańskie i Kujawy[sojusz z królem czeskim]
•Monarchia brandenburska nie rezygnuje z podboju ziem polskich

Sojusz polsko-węgierski: Kazimierz podtrzymał zapoczątkowany przez ojca sojusz z Andegawendami panującymi na Węgrzech, by zrównoważyć zagrożenie ze strony Czech.
Na jego mocy władca Węgier zostanie spadkobiercą króla Polski, jeśli ten nie będzie miał syna. Kazimierz prowadząc politykę zagraniczną musiał się liczyć z Andegawendami, ponieważ byli strona silniejsza.

Kompromis z Luksemburgami i Krzyżakami:
W zamian za zrzeczenie się praw do korony polskiej Jan Luksemburski domagał się odszkodowania i uznania zwierzchnictwa czeskiego nad Śląskiem. Kazimierz przyjął te warunki. Kraj potrzebował pokoju.W1335 – odbył się w Wyszehradzie zjazd władców Węgier, Czech i Polski. Jan Luksemburski zrzekł się korony polskiej ale za 20 tys kop groszy praskich.
1345-1348 – woja z Luksemburgami Luksemburgami Śląsk, lecz podpisany w Namysłowie pokój nie przyniósł żadnych zmian, a władcy czescy na Śląsku wzmacniali swą władzę:stopniowo shołdowano wszystkich książąt, zienie zmarłych bezpotomnie wcielono do korony.Królowi udało się odzyskać jedynie miasto Wschowa.

W sporze z Krzyżakami Kazimierz odwołał się do sądu papieskiego. Proces-Wa-wa 1339. Wyrok korzystny dla Polski, nakazujący Krzyżakom zwrot Kujaw, Pomorza Gdańskiego i ziemi chełmińskiej oraz zapłatę wysokiego odszkodowania. Krzyżacy nie uznali wyroku. Król zdecydował się na podpisanie z nimi w Kaliszu kompromisowego pokoju w 1343 r.; Polska Kujawy, a Pomorze Kazimierz ofiarował Krzyżakom jako wieczystą jałmużnę, ale nie zrzekł się prawa do tej dzielnicy. Pokój okazał się trwały na ponad 60 lat.
W trakcie swojego panowania Kazimierz uzależnił książąt mazowieckich chociaż ostateczne przyłączenie Mazowsza do Korona Regni Poloniae ( Korony Królestwa Polskiego) nastąpiło w 16w. Od Brandenburgii uzyskał ziemię wałecką z grodami Wałcz, Drabim i Czaplinek. Powstał pomost Królestwo Polskie- Pomorze Zach. Król chciał uzależnić książąt pomorskich, nie udało się. Shołdował także właścicieli Sanoka i Drezdenka- ten związek wygasł po śmierci króla.

Polityka wewnętrzna:
Kazimierz Wielki starał się wzmocnić system obronny kraju, popierał budowę zamków warownych cegły i kamienia. Miasta otaczano murami obronnymi. Zreorganizowano siły zbrojne. Wojsko podzielono na dwa oddziały zwane chorągwiami. W celu poprawy porządku wew wzmocniono urząd starostów i usprawniono sądownictwo.Powołał pieniężny skarb państwowy. Jego podst były dochody z górnictwa solnego, ceł, podatków gruntowych oraz prywatnych majątków monarchy. W jego czasach nastąpił rozwój gospodarczy państwa Polskiego. Władca nadawał miastom przywileje.Zakładane były czasem z powodów pozaekonomicznych. Popierał akcje kolonizacyjną i lokację nowych miast i wsi.
Powołanie Akademii Krakowskiej:
W 1364 r król ufundował w Krakowie uniwersytet.Miasto stało się drugim po Pradze ośrodkiem uniwersyteckim w Europie Środkowej. Największa rolę odgrywało prawo.Po śmierci władcy działalność uniwersytetu zamarła;wznowiono w 1400 r przez Jagiełłę.
Renesans Kazimierzowski: Wzrost zainteresowania kultura antyczną Poprzedził on właściwe odrodzenie, król fundował liczne kościoły, przebudowa Wawelu. Mecenatem artystycznym zajmowali się tez liczni możnowładcy i zamożne rody mieszczańskie.

Monarchia stanowa w Polsce:
Za panowania Kazimierza Wielkiego dokonano w Polsce kodyfikacji prawa. Spisane „statuty piotrkowskie” dla Wielkopolski i „statuty wiślickie” dla Małopolski zawierały przepisy dotyczące prawa cywilnego, karnego i procesowego. Oparte wcześniej na prawie zwyczajowym. Stworzyły one podstawy prawne do powstania monarchii stanowej w Polsce, która ukształtowała się wcześniej w krajach Europy Zachodniej. Społeczeństwo było podzielone na grupy społeczne-stany,każdy z nich miał odrębne prawa. Najbardziej uprzywilejowany był stan duchowny. inne przywileje posiadała szlachta.Stany miały charakter zamknięty.Członkiem człowiek stawał się od dnia narodzin i zostawał nim do śmierci. Ograniczenie praw chłopów . Szlachcic to ktos kto mogł się wykazać pochodzeniem szlacheckim. Wzmocniono władzę szlachcica nad chłopem. Kmieciom ograniczono możliwość opuszczania wsi.

Napływ ludności żydowskiej:
W czasach Kazimierza Wielkiego do Polski napływała ludność żydowska z Europy zach. W 13 i 14 w w wielu krajach dochodziło do prześladowań Zydów.Król nie przeciwdziałał napływowi Żydów,podlegali jego władzy,mieli zagwarantowaną nietykalność osobista i swobode wyznania, samorząd,odrębne sądownictwo;znieważanie ich było karalne.zabraniano propagowania czarnej legendy[opowieści o mordowaniu chrześcijan przez Żydów]Duża rolę odgrywali bogaci bankierzy żydowscy,wspomagali skarbiec pożyczkami.Prawo zabraniało Zydom posiadania ziemi,wiec mieszkali w miastach;zajmowali się handlem,rzemiosłem i lichwa.

Ruś Halicko-Włodzimierska:
Wyodrębniła się w 12 w z Rusi Kijowskiej,obejmowała dorzecze gornego i środkowego Dniestru oraz częściowo Sanu.Główną role w życiu księstwa odgrywali bojarzy-bogate możnowładztwo.[jezyk ruski,chrześcijaństwo]kraj-zyzne ziemie słabo zaludnione;szlak handlowy nad Morze Czarne. 1323-1324-wygasa dynastia Romanowiczów, na tron osiadł Bolesław Jerzy.Przyłączeniem Rusi do Królestwa Polskiego było zainteresowane rycerstwo, możnowładztwo i mieszczaństwo małopolskie i duchowieństwo.1338-Bolesław Jerzy zawarł układ z Kazimierzem Wielkim,uznał go za swojego dziedzica. Po śmierci księcia Kazimierz wkroczył na Ruś jako spadkobierca[1340]Przeciw niemu stanęła część miejscowych bojarów oraz Tatarzy i Litwini.Walki trwały do 1366 Ostatecznie Ruś znalazła się pod panowaniem króla polskiego.

Monarchia stanowa w Europie:
1..Anglia
Po śmierci Henryka I w 1135 rozpoczęła się krwawa walka o sukcesje angielską.Po wielu trudach w latach 50 12w na tronie zasiadł Henryk II-sprawował silne rzady,administracje powierzył szeryfom[uprawnienia skarbowe,policyjne,sądowe];kraj obciążony podatkiem objął też kościół.Brutalny mord biskupa [T.Becket]doprowadził do wzrostu opozycji. Ryszard Lwie serce-następca króla miał wiele problemów problemów kraju m.in. niepowodzenie 3 krucjaty,wobec wysiłku finansowego,wzmagające się tendencje do przywrócenia jedności ziem francuskich.Zginął w walce w 1199.Jego następca został Jan bez Ziemi, który podjął próbę wzmocnienia władzy królewskiej,sukając środków na prowadzenie wojen z Francją narzucił wysokie podatki również na kościół-nałożono na niego klatwe papieska. W czerwcu zmuszono go do uznania przywileju Magna Charta Libertatum[układ króla ze szlachtą]Ważny zapis w karcie stanowiły regulacje dotyczące ochrony przed nadużyciami urzędników królewskich oraz prawo do postępowania sądowego każdego nowego mieszkańca królestwa.

*Szeroki zasięg społeczny Wielkiej Karty Swobód utorował drogę do wykształcenia się monarchii stanowej* - system współrządców monarchy i reprezentantów poszczególnych stanów.Z powstałych dzieki postanowieniom karty instytucji wykształcił się parlament angielski; w póżniejszym czasie przekształcono go w instytucje złożoną z Izby Gmin(izba niższa) i Izby Lordów(izba wyższa)Pierwsza tworzyli reprezentanci szlachty i mieszczaństwa, druga natomiast baronów i hierarchów kościelnych. Do pocz 14 w parlament zwoływano nieregularnie,w celu przedyskutowania nowych podatkow – baronowie czołowa rola w parlamencie.

2.Francja
Stała się potęga w połowie 13 w.Droga małżeństwa połączone zostały władztwa Kapetyngów i Andegawendów, a panująy od 1226 Ludwik IX zjednoczył południowe i północne terytoria francuskie. Król wzmacniał swoją władzę występując jako rzecznik prawodawstwa, co wyraził się w definitywnym zakazie prowadzenia przez szlachte wojen pruwtnych i ograniczeniu sądownictwa kościelnego.Wzrosła rola znawców prawa. Podporządkowano całą ludność królestwa rozkazom monarchy, który powoływał urzędników,podporządkował kościół francuski monarchii,zreformowany został także dwór i administracja.Rozrastająca się monarchia objęła swymi wpływami królestwo Sycylii i Neapolu,dwie posiadłości Normanów, Normanów następnie cesarzy niemieckich.
*1285 następcą Ludwika IX został Filip IV, zwany „pięknym”Przyłączył Flandrię która była głównym dostarczycielem sukna. Jednak już w 1302 Flandria wywalczyła niezależność. niezależność tym tez roku Stany Generalne stały się organem doradczym monarchów francuskich.