Duszpasterstwo wojskowe w świetle przepisów obowiązujących

Międzyrzec Podlaski 25.XI.2005


„Duszpasterstwo wojskowe w świetle przepisów obowiązujących”


Żołnierze stanowią określoną grupę społeczną i wchodząc na stałe w skład sił zbrojnych z własnej woli lub też na mocy prawa powołani do nich na określony czas, potrzebują konkretnej i specyficznej opieki duszpasterskiej. Kościół starał się w miarę upływu czasu możliwie najlepiej odpowiedzieć na tę potrzebę, zgodnie ze swym obowiązkiem posługiwania poprzez udzielanie uprawnień dostosowanych do osób i okoliczności. W ten sposób w poszczególnych krajach zostały ustanowione struktury kościelne, na czele których stoją prałaci zaopatrzeni w potrzebne uprawnienia.
Sytuacja polityczna Polski po upadku komunizmu umożliwiła przywrócenie Ordynariatu Polowego Wojska Polskiego przez Papieża Jan Pawła II. Ojciec Święty mianował 21 stycznia 1991 r. Biskupem Polowym ks. prał dr Sławoja Leszka Głódzia. Katedrą Polową został ustanowiony kościół garnizonowy pod wezwaniem Najświętszej Maryi Panny Królowej Polski w Warszawie.
Przywrócenie Ordynariatu Polowego jest kontynuacją, trwającej wieki, chlubnej tradycji posługi kapelanów wśród polskich żołnierzy. Stanowi także nawiązanie do działalności, utworzonego przed ponad 85 laty, Biskupstwa Polowego.
W początkowym okresie pracy Ordynariatu polowego ogromnie ważnym momentem stało się spotkanie Ojca Świętego z 40-to tysięczną reprezentacją Wojska Polskiego w Zegrzu Pomorskim, w dniu 2 czerwca 1991 roku. Pasterskie słowo Jana Pawła II ukazało istotne zadania duszpasterstwa wojskowego w całości formacji wojskowej dla Narodu i Kościoła.
W nowo utworzonym Ordynariacie Polowym zorganizowana została struktura diecezjalna. Utworzono Kurię Polową i dekanaty dla poszczególnych rodzajów sił zbrojnych i okręgów wojskowych (w tym jeden dekanat dla żołnierzy obrządku bizantyjsko-ukraińskiego). W Diecezji Wojskowej funkcjonuje 70 parafii oraz 117 samodzielnych ośrodków duszpasterskich.
Posługą kapelańską są objęte wszystkie uczelnie, szpitale, sanatoria wojskowe oraz żołnierze polscy uczestniczący w operacji pokojowej NATO „SFOR” w Bośni, w siłach międzynarodowych „KFOR” w Kosowie, pełniący służbę w Libanie, Syrii, Afganistanie, Iraku i w Polskim Przedstawicielstwie Wojskowym przy Komitecie Wojskowym Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego w Brukseli. Aktualnie w duszpasterstwie wojskowym pracuje 190 księży kapelanów. Do pracy w Ordynariacie Polowym przygotowują się alumni, którzy studiują w Wyższym Metropolitalnym Seminarium Duchownym w Warszawie.
Zgodnie z normami zawartymi w Statucie Ordynariatu Wojskowego(Polowego) Ordynariat jest okręgiem kościelnym zrównanym prawnie z diecezją, posiadającym własnego Biskupa Polowego, któremu powierzona jest troska pasterska o część Ludu Bożego związanego z wojskiem polskim.
Do Ludu Bożego związanego z wojskiem polskim należą katoliccy żołnierze zawodowi, ich współmałżonkowie, dzieci, także pełnoletnie, mieszkający w domu rodziców oraz dzieci i krewni zamieszkujący razem z nimi,
żołnierze w czynnej służbie wojskowej, w czasie pełnienia służby, pracownicy cywilni, zatrudnieni na stałe w jednostkach wojskowych oraz w domach prywatnych osób pełniących zawodową służbę wojskową, uczniowie szkół wojskowych, przebywający lub zatrudnieni w szpitalach wojskowych, w domach starców i w podobnych instytucjach wojskowych, członkowie instytutów zakonnych i wierni świeccy zatrudnieni na stałe przez Ordynariusza Polowego lub za jego zgodą.
Biskup Polowy zwany też Ordynariuszem jest w Polsce mianowany przez Ojca Świętego.
Kandydatów na urząd Ordynariusza przedstawia Ojcu Świętemu Nuncjusz Apostolski po uprzedniej konsultacji władz kościelnych i rządowych.
Biskup Polowy, stojąc na czele Kościoła partykularnego, cieszy się prawami biskupa diecezjalnego i wchodzi w skład Konferencji Biskupów.
Biskup Polowy posiada własną władzę zwyczajną, forum wewnętrznego i zewnętrznego, ustawodawczą i sądowniczą, ale jest to władza personalna, czyli odnoszącą się do określonej kategorii osób, wykonywaną zarazem kumulatywnie z biskupami miejscowymi.
Jeśli jest przeszkoda w działaniu lub wakans stolicy biskupiej, wtedy Ordynariatem Polowym zarządza Wikariusz Generalny, który w takim wypadku posiada te same prawa i obowiązki co Administrator Diecezji. Gdyby zabrakło Wikariusza Generalnego, wtedy obowiązki Administratora Diecezji, wyłącznie co do jurysdykcji kościelnej, pełni kapelan wybrany przez Kolegium Konsultorów zgodnie z przepisami Prawa Kanonicznego, chyba że Stolica Apostolska postanowi inaczej.
Prezbiterium Ordynariatu Polowego tworzą duchowni diecezjalni i zakonni inkardynowani do Ordynariatu lub wykonujący dla dobra Ordynariatu jakiś stały obowiązek.
Biskup Polowy sprawuje duszpasterstwo wspomagany przez Dziekanów, których sam mianuje zgodnie z potrzebami pastoralnymi oraz przez Kapelanów spełniających swe funkcje we własnych kościołach garnizonowych albo korzystających, na zasadzie umowy, z kościołów i pomieszczeń wynajętych, lub na terenach wojskowych, jak np. koszary czy poligony.
Kapelanów wojskowych mianuje i odwołuje Biskup Polowy zgodnie z przepisami prawa kościelnego.
Kapelani wojskowi - proboszczowie posiadają prawa i obowiązki na równi z Proboszczami.
Każdy Kapelan wojskowy zobowiązany jest prowadzić księgę ochrzczonych, zaślubionych i zmarłych.
Biskup i Kapelani wojskowi mogą przyjmować wojskowe stopnie, honory, uposażenie i emeryturę, po uzgodnieniu tego z kompetentnymi władzami rządowymi.
Pomocą Biskupowi Polowemu służą: Kuria Biskupia złożona z Wikariusza Generalnego i Kanclerza oraz Rad: kapłańskiej, duszpasterskiej i do spraw ekonomicznych, a także z kolegium konsultorów.
Gdy chodzi o sprawy sądowe wiernych Ordynariatu Polowego w Polsce, kompetentnym trybunałem pierwszej instancji jest Trybunał Metropolitalny w Warszawie, zaś apelacyjnym - Trybunał Metropolitalny w Gnieźnie.
Uregulowana jest też sytuacja wszystkich kościołów i związków wyznaniowych dotycząca posług religijnych pełniącym służbę wojskową. Poza Kościołem Katolickim, czternaście innych kościołów i związków wyznaniowych otrzymało gwarancje sprawowania opieki duszpasterskiej nas żołnierzami w ustawach regulujących ich status prawny. Należą do nich: Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny, Kościół Ewangelicko-Augsburski, Kościół Ewangelicko-Reformowany, Kościół Ewangelicko-Metodystyczny, Kościół Polskokatolicki, Kościół Starokatolicki Mariawitów, Kościół Zielonoświątkowy, Kościół Adwentystów Dnia Siódmego, Kościół Chrześcijan Babtystów, Kościół Katolicki Mariawitów, Gminy Wyznaniowe żydowskie, Wschodni Kościół Staroobrzędowy, Karaimski Związek Religijny oraz Muzułmański Związek Religijny. Spośród wymienionych Kościół Prawosławny oraz Ewangelicko-Augsburski mają zorganizowane struktury duszpasterstwa wojskowego. W Polskim Autokefalicznym Kościele Prawosławnym duszpasterstwo wojskowe prowadzi swoją działalność w ramach Prawosławnego Ordynariatu Wojskowego, którym kieruje Prawosławny Ordynariusz Wojskowy. Mianuje go Minister Obrony Narodowej po przedstawieniu kandydatury przez Święty Sobór Biskupów. Natomiast w Kościele Ewangelicko-Augsburskim duszpasterstwem Wojskowym kieruje Naczelny Kapelan Wojskowy, którego mianuje i odwołuje Minister Obrony Narodowej po uzgodnieniu z Konsystorzem Kościoła. W przypadku pozostałych kościołów i związków wyznaniowych opiekę duszpasterską dla żołnierzy zapewniają duchowni wyznaczeni przez uprawnione organy danego kościoła w porozumieniu z Ministrem Obrony Narodowej.
Poszczególne kościoły i związki wyznaniowe otrzymały gwarancje sprawowania posług religijnych dla wojskowych w ustawach regulujących w sposób indywidualny ich status prawny, zaś Kościół Katolicki otrzymał także w umowie konkordatowej. Katolickie Duszpasterstwo Wojskowe zostało uregulowane w ustawie z dnia 17 maja 1989 „o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej”.
Ustawa po raz pierwszy od 1948 mówi o Ordynariacie Polowym Wojska Polskiego, a art.8 nadaje mu osobowość prawną. Artykuły 25-29 tejże ustawy dotyczą trzech zasadniczych kwestii:
1.Uprawnień osób wojskowych do swobodnego spełniania praktyk religijnych
2.Organizacji struktur Duszpasterstwa Wojskowego
3.Stosunku do obowiązku służby wojskowej duchownych, zakonników i alumnów seminariów duchownych, a także nowicjuszy zakonnych
Żołnierzom czynnej służby wojskowej zapewnia się możliwość uczestniczenia w niedzielnej i świątecznej Mszy św. Oraz w innych praktykach religijnych organizowanych poza terenem jednostek wojskowych, w kościołach garnizonowych lub niegarnizonowych, jeżeli nie koliduje to z ważnymi obowiązkami służbowymi.
Kapelani wojskowi mają pełną swobodę stałego kontaktowania się z żołnierzami na terenie jednostek wojskowych, lecz w terminach ustalonych z dowódcami tych jednostek.
Artykuł 29 ustawy „o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej” dotyczy służby wojskowej osób duchownych, zakonnych oraz kandydatów do stanu duchownego i zakonnego. Regulacja ta obejmuje dwie sprawy związane ze służbą wojskową. Pierwszą z nich stanowi określenie stosunku do służby wojskowej alumnów wyższych seminariów duchownych oraz nowicjuszy zakonnych. Osoby te, przez wstąpienie do seminarium duchownego czy przyjęcie do nowicjatu, uzyskują odroczenie służby wojskowej.
Drugą sprawą, która znalazła regulację w tym artykule ustawy, jest zwolnienie od obowiązku służby wojskowej duchownych oraz zakonników, którzy złożyli śluby wieczyste. Stosunek do służby wojskowej wszystkich wyżej wymienionych podlega zmianom w czasie mobilizacji i w czasie wojny. Zgodnie z normami zawartymi w ustawie, duchowni mogą być przeznaczeni do potrzeb sił zbrojnych pełniąc funkcję kapelanów wojskowych, natomiast alumni seminariów duchownych oraz członkowie zakonów mają obowiązek pozostawienie do duszpasterskiej obsługi ludności cywilnej.
Wewnętrzna przemiana żołnierza nie biegnie tylko przez reformy strukturalne i dyscyplinarne, ale zależy od respektowania wartości, które zakorzenione są w Ewangelii. Przedmiotem troski duszpasterzy jest także formacja zdrowego sumienia, opartego na prawdzie. W dobie modnych ostatnio postulatów ekologicznych ważnym jest propagowanie „ekologii sumienia”. Kapelani w ramach zajęć z etyki normatywnej, prowadzonych we wszystkich uczelniach wojskowych i centrach szkolenia poruszają także tę problematykę.
W ramach duszpasterstwa wojskowego powstały i prowadzą działalność liczne wspólnoty religijnej odnowy, grupy apostolskie i stowarzyszenia. W diecezji polowej odrodziła się Akcja Katolicka, której członkowie rekrutują się ze środowiska wojskowego.
Poszukując nowych form dotarcia do młodzieży, kapelani organizują festiwale piosenki, zajęcia warsztatowe z teatru, kina, muzyki współczesnej i religijnej, poezji, literatury oraz międzyparafialne imprezy sportowe. Przy Ordynariacie Polowym działa klub Honorowych Dawców Krwi. Postanowieniem Konferencji Episkopatu Polski krajowym duszpasterzem krwiodawców jest kapelan wojskowy.
Szczególne miejsce w pracy duszpasterskiej w wojsku zajmuje troska o ubogich. W 1996 biskup polowy powołał Caritas Ordynariatu Polowego Wojska Polskiego. W diecezji polowej prowadzą działalność 24 oddziały Caritas. Stałą pomocą humanitarną wspierano ludność południowo-zachodniej Polski podczas powodzi w 1997. Caritas Ordynariatu Polowego wysłała wiele konwojów zagranicznych z pomocą dla potrzebujących w Bośni, Kosowie, na Litwie, Białorusi, Ukrainie. Caritas wydała kasety i płyty z muzyką i pieśniami wojskowymi, patriotycznymi i religijnymi. Ordynariat Polowy wydaje dwutygodnik „Nasza Służba” skierowany do żołnierzy. Staraniem Ordynariatu Polowego ukazał się po raz pierwszy w naszym kraju Polsko-angielski modlitewnik żołnierza. Wydano także dwa tomy dokumentujące pasterskie nauczanie Biskupa Polowego. Już od lat Ordynariat Polowy utrzymuje stałe kontakty z duszpasterstwami wojskowymi innych krajów. Księża kapelani uczestniczą w międzynarodowych konferencjach i sympozjach, wymieniając doświadczenia w dziedzinie duszpasterskiej.
Miejscem pielgrzymi żołnierzy z całej Europy jest Lourdes. W zorganizowanej grupie przybywają tu od 14 lat polscy żołnierze. W wojskowej pieszej pielgrzymce na Jasną Górę razem z polskimi żołnierzami uczestniczą także żołnierze z USA, Niemiec i Słowacji.
Z doświadczeń polskiego Duszpasterstwa korzystają również kapelani innych krajów





Tomasz Górski