Konstytucja Francuska - 1791 rok

Powstanie Stanów Zjednoczonych Ameryki wywołało wstrząs w Europie. W szczególny sposób skutki tego wydarzenia odczuwała Francja. Udział w wojnie Ludwika XVI (1774-1792) przypłaciła ogromnym zadłużeniem państwo oraz napływem wolnościowych haseł zza oceanu. Zresztą już wcześniej społeczeństwo francuskie znało idee Jana Jakuba Rousseau i odczuwało niezadowolenie panującego systemu. Zła sytuacja gospodarcza oraz braki w skarbie państwa skłoniły Ludwika XVI do zwołania w maju 1789 roku Stanów Generalnych (przedstawicielstwo trzech stanów, które nie zbierało się od 1614 roku). Król oczekiwał od zebranych w Wersalu delegatów uchwalenia podatków, które miały uratować monarchię przed bankructwem. Jednak wbrew intencjom króla zebrani podjęli debatę na daleko idącą reformą państwa. Kiedy zaś dwa stany wyższe usiłowały zablokować niewygodne dla nich uchwały, stan trzeci ogłosił się Zgromadzeniem Narodowym, reprezentującym cały naród francuski (czerwiec 1789 rok). Zgromadzenie zapowiedziało, że nie rozejdzie się, dopóki nie uchwali Konstytucji.

DEKLARACJA PRAW CZŁOWIEKA I OBYWATELA, 26 sierpnia 1789 rok (fragmenty)
Przedstawiciele ludu francuskiego, ukonstytuowani w Zgromadzeniu Narodowym, zważywszy, że nieświadomość, zapomnienie albo pogarda praw człowieka są jedynymi przyczynami, nieszczęść narodu oraz korupcji rządu, postanowili w uroczystej Deklaracji wyłożyć przyrodzone, nieusuwalne i święte prawa człowieka w tym celu, aby Deklaracja ta – zawsze obowiązująca wszystkich członków społeczności – ustawicznie im przypominała prawa i obowiązki. [...] Zgromadzenie Narodowe uznaje i ogłasza następujące Prawa Człowieka i Obywatela.

Art.1
Ludzie rodzą się i żyją wolnymi i równymi wobec prawa. Różnice społeczne mogą być jedynie potrzebą publiczną uzasadnione.

Art.2
Celem każdego związku politycznego jest zachowanie naturalnych i nieprzedawnionych praw człowieka. Prawami tymi są: wolność, własność, bezpieczeństwo i upór przeciwko uciskowi.

Art.3
Źródłem każdej władzy suwerennej jest naród. Żadna instytucja ani osoba nie może mieć władzy, która by nie pochodziła od narodu. [...]

Konsekwencją założeń przyjętych przez Deklarację Praw Człowiek i Obywatela były następne uchwały Zgromadzenia Narodowego, które przekształciło się w Konstytuantę (pracowało bowiem nad Konstytucją). Konstytuanta zniosła podział społeczeństwa na stany (nie zniesiono jednak niewolnictwa w koloniach!) oraz przyznała prawa polityczne obywatelom płacącym wysokie podatki (cenzus majątkowy). Zlikwidowano także feudalne, cechowe ograniczenia w przemyśle i handlu, monopole oraz cła wewnętrzne. Wprowadzono jednolity, dziesiętny system miar i wag. Dawny podział na prowincje zastąpiono podziałem na departamenty i prefektury. Zniesiono także Zakony i jurysdykcję papieża w stosunku do francuskiego kleru. Biskup i proboszczowie mieli być wybierani przez zgromadzenia duchowieństwa i otrzymywać pensje od państwa.

Wszystkie te zmiany zostały zapisane w konstytucji, która wprowadziła ustrój monarchii konstytucyjnej. Francja miała nadal dziedzicznego monarchę, lecz znacznie ograniczonego w swych uprawnieniach przez rząd i Zgromadzenie Narodowe. Prawa polityczne obywateli były uwarunkowane cenzusem majątkowym.

KONSTYTUCJA UCHWALONA PRZEZ ZGROMADZENIE NARODOWE (Konstytuantę), 3 września 1791 roku (fragment)
(...) znosi się nieodwołalnie wszystkie urządzenia, które naruszają wolność i równość. Nie masz już odtąd żadnej szlachty, żadnej godności parów, ani dziedzicznych odznaczeń, ani różnic stanowych, ani ustroju feudalnego, ani sądów patrymonialnych, ani w ogóle żadnych tytułów, nazw lub przywilejów feudalnych, ani zakonów rycerskich lub korporacji i honorowych odznak, które uważano dotąd za dowód szlachectwa lub, które wypływały z tytułu urodzenia, ani żadnej innej władzy – jak tylko ta, którą sprawują urzędnicy. [...] Nie masz już prawa kupna lub dziedziczenia jakiegokolwiek stanowiska czy urzędu. Nie masz już cechu rzemieślniczego, ani korporacji profesorów i artystów. Prawo nie uznaje ani ślubów religijnych, ani w ogóle jakichkolwiek zobowiązań, które pozostają w sprzeczności z prawami naturalnymi lub konstytucją.