Plusy i minusy demokracji szlacheckiej w Polsce

DEMOKRACJA SZLACHECKA POLSKI XVI w.

Demokracja szlachecka to odmiana monarchii stanowej, gdzie władza królewska jest ograniczona na rzecz szlachty.

Według uczonych triumfem demokracji szlacheckiej były przywileje nadane szlachcie przez władców oraz zmiany ustroju wprowadzone w okresie pierwszego bezkrólewia. Polska szlachta w tym czasie ubierała się tak samo dobrze, jak ich król, noszą złote pierścienie będące oznaka szlachectwa, najwyżsi byli równi najniższym stanowo, a naród był wolny, nie miał nad sobą obowiązków.

W czasie panowania demokracji szlacheckiej podstawowymi wartościami, na których się ona opierała była niemal absolutna wolność i swoboda.

Polski szlachcic cieszył się swobodą, jego osoba i majątek były nietykalne dla urzędników. Szlachcic miał prawo do swobodnego podróżowania po kraju i zagranicą. Korzystał z wolności słowa, mógł pisać to, co myślał i nie obejmowała tego cenzura. Szczycił się własnością polityczną i miał prawo do czynnego lub biernego udziału w rządach.

Mógł on decydować także o najważniejszych sprawach dla państwa, uczestniczył w obradach sejmu i sejmików, sejmików także w elekcji króla. Ogólnie między szlachta panowała równość, każdy szlachcic bez względu na posiadany majątek, pochodzenie, czy wyznanie miał takie same prawa. Dzięki ogólnie przyjętym zasadom wolności i równości Rzeczpospolita była najbardziej tolerancyjnym państwem ówczesnej Europy. Podczas trwania konfederacji warszawskiej wszyscy jej uczestnicy zobowiązali się, że nie dopuszczą się do prześladowań religijnych.

Przeciwnicy demokracji szlacheckiej uważali, że nic demokratom nie wychodzi mało wprowadzają ustaw, a wszystko, co zrobią jest dobre tylko na chwilę. To tylko jedno z wielu negatywnych cech demokracji szlacheckiej. Szlachcic w razie popełnienia jakiegokolwiek przestępstwa miał zagwarantowany proces przed sądem szlacheckim, nie obejmował go obowiązek służby wojskowej, a jego interesów nie utrudniały przepisy, cła i podatki narzucone pierwszej stronie przez państwo. Podczas unii brzeskiej biskupstwo prawosławne powierzono papiestwu, co wywołało konflikt z częścią wiernych obrządku wschodniego. Postępująca kontrreformacja w późniejszym czasie przyczyniła się do osłabienia tolerancji wobec innowierców, Doszło nawet do wygnania arian z kraju. Od II poł. XVII w. uchwały sejmowe ograniczały wolność sumienia. Stan szlachecki dominował nad innymi grupami społecznymi. Polska szlachta określała się mianem Sarmatów. Przypisywanie chłopom ziem i obciążanie ich rosnącymi świadczeniami doprowadziło do konfliktów społecznych. Brak służb porządkowych osłabiał skuteczność wymiaru sprawiedliwości. Strach szlachty przed absolutyzmem i jej niechęć do podnoszenia ciężarów finansowych był przyczyną braku stałej, silnej, stabilnej armii. Szlachta nie zgadzała się również na rozbudowę wojsk w obawie, że król wykorzysta je przeciwko niej.

Rozwijał się kryzys gospodarczy i narastał chaos wojskowy, co wpłynęło na mechanizm działania demokracji szlacheckiej. Pogarszające się warunki życia spowodowały spadek poziomu wykształcenia i poczucia odpowiedzialności za państwo. Zubożała szlachta była coraz bardziej uzależniona od magnatów stawała się narzędziem intryg politycznych możnych, dworu i władców. Wprowadzenie zasady liberum veto doprowadziło do coraz to częstszych zerwań obrad sejmików i sejmów najczęściej za przekupstwem polskich lub zagranicznych możnowładnych. Zasada ta przypieczętowała upadek demokracji szlacheckiej.