Streszczenie powieści Stefana Żeromskiego "Syzyfowe prace"

Marcin Borowicz, syn zubożałego szlachcica, po nauce w wiejskiej szkole wyjeżdża do Klerykowa, by tam zdawać egzamin wstępny do gimnazjum. Korepetycji udziela mu profesor tego gimnazjum, pan Majewski, który kiedyś był zakochany w matce Marcina.

Chłopiec zdał egzaminy i rozpoczął ośmioletnią naukę. Na początku było mu ciężko, gdyż tęsknił za rodzinnym domem. Mieszkał sam na stancji. Niedługo po rozpoczęciu nauki Marcinowi umiera matka, ojciec zaś nie wykazuje większego zainteresowania synem.

Gimnazjum podlega intensywnej rusyfikacji, wycofuje się z niego język polski. Uczniowie, a wśród niech Marcin, tracą kontakt z ojczystą mową. Nauczyciele próbują pozyskać swoich wychowanków dla idei rosyjskiej państwowości. Aktywnie działa Koło Miłośników Literatury Rosyjskiej. Marcin Borowicz nieświadomie poddaje się procesowi rusyfikacji.

Prawdziwym przełomem w mentalności bohatera była lekcja prof. Szrettera, na której poezja Mickiewicza recytował nowo przybyły z Warszawy uczeń Bernard Zygier. Wydalony z gimnazjum warszawskiego i skazany na banicję za działalność patriotyczną Zygier nie wyrzekł się polskości. Wręcz przeciwnie - starał się wśród innych zaszczepić ducha niepokoju narodowego. Chłopiec stał się dla Marcina symbolem bohaterstwa i odwagi.

Równocześnie ze zmianą sposobu myślenia Borowicz przeżywa pierwszą nieszczęśliwą miłość do Anny Stogowskiej, którą władze carskie zesłały na Sybir razem z całą rodziną.

Marcin Borowicz poznaje Andrzeja Radka i podaje mu pomocna dłoń w chwili gdy ten przeżywa bardzo ciężko wyrzucenie ze szkoły.
Powieść Żeromskiego jest próbą przedstawienia daremnej, "Syzyfowej'" pracy władz carskich, zmierzającej do zrusyfikowania młodzieży polskiej.