Jak oceniam panowanie Stanisława Augusta Poniatowskiego? (moja praca konkursowa- 1m-ce region)

Stanisław August Poniatowski urodził się w 1732 roku. Zmarł w 1798. Jego poprzednikiem był August III Wettin. Był ostatnim królem Rzeczypospolitej Obojga Narodów i nie pochodził z żadnej dynastii królewskiej.

Stolnik litewski, Stanisław Poniatowski, pełnił funkcję sekretarza przy pośle angielskim w Petersburgu. Po kilku latach sam został posłem elektora saskiego Augusta III na dworze rosyjskim. Związany był z Familią, czyli stronnictwem Czartoryskich. Po śmierci Augusta III Wettina, Katarzyna II postanowiła, że uczyni z Polski użytecznego sojusznika Rosji. Za jego pomocą chciała skończyć w Polsce z anarchią i wpływami innych niż Rosja mocarstw. Od Poniatowskiego Rosja oczekiwała opieki nad prawosławiem i poparcia pretensji rosyjskich w sprawie regulacji granic. Pomagając Poniatowskiemu w objęciu władzy w Polsce Katarzyna kierowała się nie osobistymi sympatiami, ale zimną kalkulacją. W 1764 roku szlachta jednogłośnie wybrała Stanisława Poniatowskiego królem. Po sięgnięciu po tytuł, Poniatowski na pierwsze wydatki otrzymał od carycy 100 tysięcy czerwonych złotych. Wykorzystywała trudną sytuację finansową króla i przy każdym nieposłuszeństwie wstrzymywała pieniądze dla niego. Jedyną szansą na uzyskanie zgody Rosji na ograniczenie reform było przyjęcie propozycji rosyjskiej na wspólną walkę z Turcją. Poniatowski próbował realizować własną politykę. Bardzo chciał zdystansować się od Rosji, ale jego sytuacja była niezwykle trudna. Naród szlachecki był nieufny wobec. Rola króla polegała jedynie na rozdawaniu starostw i urzędów między rywalizujące koterie magnackie. Poniatowski od początku popadł w konflikt ze szlachtą, ponieważ zależało mu na wprowadzeniu szeregu reform. Także większość magnatów była mu przeciwna. Czartoryscy także szybko stracili nadzieję, że będą w stanie sprawować opiekę nad siostrzeńcem. Pierwsze lata panowania opierały się głównie na reformach skarbu państwa. (uregulowanie stosunków monetarnych) i reformach wojskowych. W 1765 roku król założył Szkołę Rycerską, która miała kształcić młodzież według wcześniej wprowadzonych reform. Rozpoczęto wielką kampanię oświatowo-dydaktyczną. Chciano w ten sposób uzyskać zgodę na dalsze reformy. Jednak na przeszkodzie stanęły ingerencje z zewnątrz. Przeciwnicy króla i Familii zwrócili się do Berlina i Petersburga ze skargą dotyczącą reformatorskich dążeń godzących w "polskie wolności". Prusy były niezadowolone z uchwał sejmu konwokacyjnego, a Rosja nalegała na rozstrzygnięcie sporów granicznych i rozwiązanie problemu różnowierców. Ostatecznie Rosja i Prusy zagroziły Polsce wojną, wysuwając żądania związane z obroną liberum veto. Wojska rosyjskie wkroczyły do Polski. Pod ich ochroną zawiązały się w 1767 roku dwie konfederacje dysydenckie: litewska w Słucku i koronna w Toruniu. Następnie, chcąc złamać opór króla w sprawie reform a Czartoryskich w sprawie dysydentów, Mikołaj Repnin doprowadził do zawiązania konfederacji radomskiej (rok 1767). I tak po trzech latach panowania, opuszczony przez wszystkich, Stanisław August znalazł się o krok od detronizacji. Reformy zakończyły się. Wprowadzono zapis o prawach kardynalnych (wolna elekcja, liberum veto i wypowiadanie posłuszeństwa królowi). Osobą, która gwarantowała ustrój i granice Rzeczypospolitej została Katarzyna II. Rozwiązanie to nie odpowiadało jednak opozycyjnym magnatom i szlachcie. W 1768 roku zawiązana została konfederacja barska. Katarzyna II postanowiła zmienić kurs polityczny wobec Polski i ulec namowom Prus, które dotyczyły rozbiorów. W wyniku przewidywań rozbiorowych armie trzech mocarstw opanowały bezbronny kraj (rok 1772). Nastąpił pierwszy rozbiór Polski, w wyniku którego Rzeczpospolita utraciła ważne gospodarczo terytoria. Zastraszony przez obce wojska sejm, mimo prób oporu ze strony szlachty (Rejtan) oraz cichej opozycji króla i Familii uznał pierwszy rozbiór Polski (rok 1773). Utworzono Komisję Edukacji Narodowej. Jej pracom patronował sam król. Powołano też Radę Nieustającą. Formalnie, odbierając królowi najważniejsze prawo, jakim było rozdawnictwo starostw i urzędów. W 1787 roku Stanisław August Poniatowski spotkał się w Kaniowie z Katarzyną II. Nie widzieli się od 30 lat i król liczył, że dzięki starym sentymentom zdoła wytargować zgodę Rosji na reformy. Stanisław August wiele sobie obiecywał po tym spotkaniu. Czekał na carycę miesiąc. Spotkanie odbyło się bez świadków, trwało tylko pół godziny i przyniosło królowi wielkie rozczarowanie. Tymczasem w kraju narastała antykrólewska opozycja magnacka. W narodzie bardzo silne były nastroje antyrosyjskie. W takich warunkach zwołano w Warszawie Sejm, zwany później Czteroletnim (lata 1788-1792). Sytuacja międzynarodowa była korzystna. Prusy, skłócone z Rosją, wyrażały chęć poparcia reform planowanych przez patriotów. W 1790 roku podpisano nawet polsko-pruski sojusz obronny. Ostatecznie w 1791 roku Stanisław August opracował swój program, który zdecydowano się wprowadzić w życie.Pierwszym krokiem, dla pozyskania poparcia poddanych, było uchwalenie prawa o miastach. Nadszedł historyczny dzień 3 maja 1791 roku. Przebieg wydarzeń został starannie wyreżyserowany. Skorzystano z faktu obecności w Warszawie małej liczby posłów. Zapewniano sobie z góry poparcie większości obecnych. Działano przez zaskoczenie dokonując swoistego zamachu stanu. Wojsko stanęło pod bramą, mieszczanie wyszli na ulicę. Opozycja była zdezorientowana. To wszystko umożliwiło uchwalenie ustawy. W obronie konstytucji stronnictwo patriotyczno-królewskie wysunęło hasło "król z narodem, naród z królem". Dzięki działalności Stanisława Augusta, który zjednywał powiatowych polityków osobistymi listami, obietnicami urzędów, orderami, sejmiki z 1792 roku przyniosły niemal powszechną akceptację konstytucji. Oparta na projekcie Stanisława Augusta Konstytucja 3 Maja stworzyła fundament, na którym można było budować nowoczesne państwo. "Mądry król" przeżywał szczyt popularności w kraju. Nadchodziły liczne głosy poparcia z innych państw. Rzeczpospolita po raz pierwszy od dawna miała króla pogodzonego ze szlachtą, zreformowany sejm i rząd oraz na nowo "urządzony" stan miejski. Powołano, liczącą 60 tysięcy zbrojnych, armię. Ale jednocześnie skarbiec był pusty a magnaci ze stronnictwa hetmańskiego wielce niezadowoleni. Sytuacja międzynarodowa również pogarszała się w szybkim tempie. Rosja doszła do porozumienia z Prusami i nie zamierzała tolerować prób przekształcenia Rzeczypospolitej w silne i niezależne państwo. Jedynie Austria zaprzątnięta konfliktem z Francją skłonna była zaakceptować sytuację w Polsce. W 1792 roku wojska rosyjskie wkroczyły do Polski.

W 1793 roku w Petersburgu Prusy i Rosja podpisały konwencję rozbiorową. Austria, pochłonięta konfliktem z Francją, pozostałą na uboczu. Nastąpił drugi rozbiór Polski. Został on potwierdzony przez sejm w Grodnie w roku 1793. Był to ostatni sejm Rzeczypospolitej szlacheckiej. W tej niezwykle trudnej sytuacji król Stanisław August szukał szansy na zachowanie choć resztki suwerenności okrojonej Rzeczpospolitej. Nie wierzył w sukces w walce zbrojnej. Jednak wypracowany w Grodnie kompromis nie został wcielony w życie. Rosja straciła przekonanie o jego celowości, a polscy patrioci nie chcieli w ogóle o nim słyszeć. W kraju i na emigracji powstało sprzysiężenie powstańcze i w 1794 roku doszło do wybuchu powstania kościuszkowskiego. Gdy nadszedł moment kapitulacji, przywódcy Insurekcji powierzyli Stanisławowi Augustowi ostatnią misję rozmowy ze zwycięzcą. Katarzyna II postanowiła jednak usunąć Stanisława Augusta z tronu. Prusy i Austria zajęły ziemie Rzeczypospolitej. Likwidacja państwa polskiego była przesądzona. Trwały zażarte targi o podział łupu, między zaborcami dochodziło do poważnych nieporozumień na tym tle. Ostateczne porozumienia, na mocy, których Warszawa znalazła się we władaniu Prus, podpisano w 1795 roku a Stanisław August abdykował miesiąc później.

Stanisław Antoni Poniatowski urodził się w 1732 roku (imię August przyjął po elekcji). Jego matką była ambitna Konstancja Czartoryska, a ojcem Stanisław, twórca wielkości rodu Poniatowskich, związany przez małżeństwo z Familią Czartoryskich. Ojciec był mądrym i zręcznym politykiem, jednym z bardziej światłych przedstawicieli Familii. Podróżował często i prowadził burzliwe działalności. Synów wychowywał surowo. Nakazał im unikania alkoholu i przestrzegał przed wczesnym ożenkiem. Stanisław miał liczne rodzeństwo. W przyszłości syn jego brata, Andrzeja - książę Józef, stał się ulubieńcem króla. Stanisław August był człowiekiem o wybitnej inteligencji i niezwykle szerokich zainteresowaniach. Miał ujmujący sposób bycia, talent oratora i rozmówcy oraz łatwość w dobieraniu argumentów. Dzięki temu łatwo wywierał duży wpływ na otaczających go ludzi. Stanisław miał miłą powierzchowność, choć nie uważano go za okaz tak zwanej męskiej urody. Poniatowski był Europejczykiem w każdym calu. Uzyskał staranne wykształcenie, zjeździł obce kraje, posługiwał się swobodnie kilkoma językami. Uważany był za elastycznego polityka, odznaczającego się trzeźwością sądów i wspaniałomyślnością. W wieku 23 lat został sekretarzem posła angielskiego w Petersburgu. Tam też, na uroczystym obiedzie, poznał wielką księżnę Katarzynę. Zrobiła ona na nim wielkie wrażenie. Rozpoczął się ich romans (rok 1755) trwający kilka lat. Doświadczona Katarzyna była pierwszą kobietą i miłością Stanisława. Mieli ze sobą córeczkę, ale zmarła ona w wieku dwóch lat. Romansu Stanisława i Katarzyny nie udało się utrzymać w tajemnicy. Wybuchł skandal (Katarzyna była mężatką), który z trudem udało się załagodzić. W późniejszym okresie Stanisław August, już jako władca, miał stale do czynienia z carycą. Po dawnym sentymencie nie pozostało jednak śladu.Do końca życia spotykały Stanisława upokorzenia z strony carycy. Po abdykacji ostatnie dwa lata życia Stanisław August spędził w Petersburgu. Zmarł tam w Pałacu Marmurowym w roku 1798, otoczony niesławą i obojętnością rodaków. Pochowany został w Petersburgu, potem jego szczątki przeniesiono do kościoła w Wolborzu, aby wreszcie ostatecznie sprowadzić je do kraju.

Panowanie żadnego króla nie obfitowało w tak tragiczne i dramatyczne wydarzenia. Stanisław August skazany został przez los na rolę figuranta i biernego obserwatora tragicznych wypadków i likwidacji państwa. Był on jedną z najbardziej kontrowersyjnych postaci w historii. Jego przeciwnicy obarczali go odpowiedzialnością za wszystkie nieszczęścia, które spotkały Polskę w okresie jego panowania. Potępiali beztroskę Stanisława Augusta w wydawaniu pieniędzy ponad stan. Czy przeznaczanie ogromnych sum na zbiory sztuki i pałac w Łazienkach było słuszne w tak trudnej sytuacji kraju? Krytycy widzą w Stanisławie Auguście Poniatowskim króla słabego charakteru, lękliwego, uległego wobec Rosji i dbającego przede wszystkim o własne interesy. Na ocenę jego panowania olbrzymi wpływ ma oczywiście kapitulacja w 1792 roku i akces do Targowicy, oraz udział w sejmie grodnieńskim. Bilans panowania Stanisława Augusta zawiera również szereg pozytywów. Zaliczyć do nich możemy: wyjście z marazmu czasów saskich, odbudowa i reforma instytucji państwowych, dyplomacji, armii, gospodarki. Na poważną skalę prowadzony był mecenat kultury. Z dworem związani byli tacy twórcy jak Fontana, Merlini, Bacciarelli, Canaletto, Norblin. Do dzisiaj mówimy o przełomie czasów stanisławowskich, o literaturze i stylu Stanisława Augusta. Sam król chciał być cywilizatorem swych poddanych. Wśród jego dokonań wymienić należy Szkołę Rycerską, Komisję Edukacji Narodowej, Konstytucję 3 Maja, obiady czwartkowe, przebudowę zamku w Warszawie oraz szczytowe osiągnięcie stylu Stanisławowskiego - letnią rezydencję króla - Łazienki.