Nagroda Nobla

Nagroda Nobla jest pierwszą międzynarodową nagrodą wręczana od 1901 roku za osiągnięcia w dziedzinach: fizyki, chemii, medycyny, literatury oraz działań na rzecz pokoju. Nagroda składa się z medalu, osobistego dyplomu oraz nagrody pieniężnej. W 1968 roku Bank Szwedzki ustanowił także Nagrodę w dziedzinie nauk ekonomicznych, którą zadedykował pamięci Alfreda Nobla, fundatora pozostałych nagród. Na początku nawet więcej niż trzech zwycięzców mogło podzielić się Nagrodą Nobla, chociaż nigdy nie doszło do tego w praktyce. Paragraf czwarty Statutu Fundacji Nobla został poprawiony w 1968 roku, ograniczając liczbę zwycięzców do maksymalnie trzech. Dawniej było również tak, że osoba mogła zostać wyróżniona nagrodą pośmiertnie, jeśli nominacji dokonano przed datą 1 lutego tego samego roku, w którym nominowany zmarł. Od 1974 roku nagroda może zostać przyznana pośmiertnie tylko w wypadku, jeśli dana osoba zostanie ogłoszona laureatem Nagrody Nobla (zazwyczaj dzieje się to w październiku), umrze zaś przed ceremonia wręczenia Nagrody tj. przed 10 grudnia danego roku.


Opiera się ona na fundacji siedziby w Sztokholmie, założonej w 1900 roku w celu zrealizowania testamentu szwedzkiego chemika i przemysłowca Alfreda Bernarda Nobla zmarłego w 1896 roku. W testamencie swoim pisał on: ”Z całą resztą mego nadającego się do upłynnienia swego majątku należy postąpić w sposób następujący: wykonawcy testamentu mają zainwestować kapitał w godnych zaufania papierach wartościowych, aby stanowił fundusz, od którego odsetki będą corocznie rozdzielane w formie nagród osobom, które w czasie ubiegłego roku uczyniły najwięcej dla dobra ludzkości. Jedna część tych odsetek przypaść powinna osobie, która dokonała najważniejszego odkrycia lub wynalazku na polu fizyki; następna na polu chemii; inna jeszcze – w dziedzinie medycyny lub fizjologii; inna – twórcy najwybitniejszego dzieła literackiego o tendencji idealistycznej; ostatnia wreszcie część dla osoby, która uczyniła najwięcej dla braterstwa między narodami, zniesienia lub zmniejszenia stałych armii i dla organizowania kongresów pokojowych. Nagrody za fizykę i chemię przydzielać będzie Szwedzka Akademia Nauk, za literaturę – Akademia w Sztokholmie, a za obronę pokoju – komitet 5 osobowy wybrany przez Parlament Norweski. Jest moim wyraźnym życzeniem, aby przydzielając nagrody nie brano pod uwagę narodowości kandydatów, aby otrzymał ją ten, kto najbardziej na nią zasłużył, czy będzie Skandynawem, czy nie”. Zgodnie ze statutami Nagrody Nobla, każdy dokument przygotowany przez szwedzkich jurorów od 1901 roku, mówiący o tym kto był kandydatem, kto wygrał, a kto nie i dlaczego, strzeżony jest fanatycznie przed osobami postronnymi, choć papiery te stanowią najkompletniejsze zapewne w dziejach zapisy ocen wartościujących w nauce, niezmiernie cennych dla wychowawców i organizatorów badań naukowych. Są one tajne i takimi pozostają, choć pewnie jurorzy Nagrody Nobla ostatnio zgodzili się udostępnić te dokumenty starannie wyselekcjonowanym jednostkom… po upływie lat 60. Najczęściej podawanym powodem tej tajemniczości jest chęć obrony jurorów przed naciskami ze strony nazbyt zapalczywych kandydatów. Pozwala ona również na szczerość wypowiedzi, nie do pomyślenia przy jawniejszym sposobie działania.