Upodobnienia i uproszczenia grup spółgłoskowych

Czym są upodobnienia grup spółgłoskowych?
Rzecz najistotniejsza przy temacie upodobnień: sprawa dotyczy dwóch spółgłosek sąsiadujących ze sobą, np. spółgłoski dźwięcznej i bezdźwięcznej. Upodobnienie to zmiana jednej z nich, dostosowanie się do drugiej w ten sposób, że w wymowie spółgłoski stają się do siebie podobne: albo obie dźwięczne, albo obie są bezdźwięczne. Ich pisownia się nie zmienia, zmienia się tylko wymowa.

Jak dochodzi do upodobnienia?
Wyraz ŁÓDKA wymawiamy: [ŁÓTKA]. Dlaczego? Już w trakcie wymawiania dźwięcznej spółgłoski D narządy mowy są przygotowane do wymówienia bezdźwięcznej spółgłoski K i po prostu przestają drgać. Spółgłoska dźwięczna D upodabnia się do bezdźwięcznej K i zamiast ŁÓDKA mówimy [ŁÓTKA]. To upodobnienie polega na utracie dźwięczności przez spółgłoskę D pod wpływem bezdźwięcznego K.

Jakie mogą być upodobnienia?
Udźwięcznienia
Udźwięcznienia skojarz z hasłem: spółgłoska nabiera dźwięczności.

Jak je rozpoznasz?
Głoskę bezdźwięczną wymawiasz dźwięcznie pod wpływem sąsiadującej głoski dźwięcznej, np. w wyrazie PROŚBA dźwięczne B sprawia, że bezdźwięczne Ś wymawiasz jak dźwięczne Ź i wyraz brzmi: [PROŹBA].

Ubezdźwięcznienia
Ubezdźwięcznienie skojarz z hasłem: spółgłoska traci dźwięczność.

Jak je rozpoznasz?
Głoskę dźwięczną wymawiasz bezdźwięcznie pod wpływem sąsiedniej spółgłoski bezdźwięcznej, np. w wyrazie TWÓJ bezdźwięczne T sprawia, że dźwięczne W zamienia się w bezdźwięczne F i TWÓJ wymówisz jako [TFÓJ].

W którą stronę działa upodobnienie?
Upodobnienie wsteczne
W wyrazie ŁAWKA: W traci dźwięczność pod wpływem bezdźwięcznego K. Skojarz kierunek upodobnienia: K wpływa na W, ŁAWKA - mówimy: [ŁAFKA].
Jest to upodobnienie wsteczne. Dlaczego? Przebiega w kierunku odwrotnym niż cały wyraz, jakby „do tyłu”.

Upodobnienie postępowe
W wyrazie TRZASK: RZ traci dźwięczność pod wpływem bezdźwięcznego T. Skojarz kierunek upodobnienia: T wpływa na RZ, - TRZASK mówimy: [TSZASK]
Jest to upodobnienie postępowe. Dlaczego? Przebiega w tym samym kierunku co cały wyraz.

Gdzie występują upodobnienia?
Upodobnienie między wyrazami
Spółgłoski upodniabiające się do siebie pochodzą z dwóch sąsiadujących wyrazów. Tu pod uwagę bierz: ostatnią spółgłoskę pierwszego wyrazu i pierwszą spółgłoskę następnego wyrazu, np. JAK DOBRZE – dźwięczne D powoduje udźwięcznienie bezdźwięcznego K, dlatego powiemy: [JAG DOBRZE].

* Upodobnienie wewnątrz wyrazu
To wszystkie upodobnienia, które, jak sama nazwa wskazuje, zachodzą wewnątrz wyrazu.
Ubezdźwięcznienie na końcu wyrazu
W języku polskim większość spółgłosek dźwięcznych na końcu wyrazu traci dźwięczność, np. MIÓD wymawiamy jako [MIÓT], CHLEB jako [CHLEP].

Jak nazywa się to zjawisko?
Jest to ubezdźwięcznienie w wygłosie. Wygłos to po prostu koniec wyrazu.
Zapamiętaj!
Łącz wszystkie powyższe informacje. Dlaczego? Bo nie możesz powiedzieć tylko, że np. w wyrażeniu POSIEDŹ CHWILĘ zachodzi ubezdźwięcznienie DŹ pod wpływem CH, co powoduje wymowę: [POSIEĆ CHWILĘ].
Musisz podać pełną charakterystykę upodobnienia. Jak ona brzmi? Jest to ubezdźwięcznienie międzywyrazowe wsteczne. I to jest dopiero poprawna odpowiedź!
Inny przykład: CHWILĘ – w wyrazie zachodzi upodobnienie ubezdźwięczniające wewnątrzwyrazowe postępowe, dlatego wymawiamy wyraz jako [CHFILĘ].
UPROSZCZENIA GRUP SPÓŁGŁOSKOWYCH

Czym jest uproszczenie?
Rzecz najistotniejsza przy temacie uproszczeń: sprawa dotyczy grupy spółgłosek występujących w wyrazie obok siebie.
Uproszczenie to opuszczenie wymowie jakiejś spółgłoski, swoisty skrót, np.
zamiast WARSZAWSKI mówimy [WARSZASKI],
zamiast KRAKOWSKI – [KRAKOSKI],
zamiast JABŁKO – [JAPKO].
Możemy zamiast: piętnaście, pierwszy, pięćdziesiąt, sześćset, strzała, trzeba, powiedzieć: [pietnaście], [pierszy], [pieńdziesiont], [szejset], [strzała], [trzeba],
ale nigdy nie wolno tak pisać!
Uwaga!
Nie wszystko da się uprościć! Np. połączenia trz, drz w wyrazach trzysta, drzewo mogą być wymawiane jako [tszysta], [dżżewo], ale nigdy jako [czysta], [dżewo].