W XIV wieku pochodzący z Węgier paulini wznieśli na jasnogórskim wzgórzu klasztor oraz gotycki kościół. W połowie XVII stulecia rozbudowano go, tworząc potężną twierdzę, która w swoich dziejach odparła ataki wielu armii. W 855 roku była oblegana przez wojska szwedzkie. Bohaterską obroną klasztoru dowodził wówczas przeor, ojciec Augustyn Kordecki. Wydarzenia te opisał Henryk Sienkiewicz w powieści "Potop". Do dziś centrum jasnogórskiego klasztoru stanowi niewielka, mroczna kaplica pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny, w której znajduje się cudowny obraz Czarnej Madonny, otoczony szczególną czcią. Od ponad 500 lat w skarbcu na Jasnej Górze gromadzone są bezcenne pamiątki historyczne, składane przez pielgrzymów jako dary dziękczynne i błagalne wrota dla Matki Bożej Częstochowskiej. W archiwum klasztornym przechowywane są stare dokumenty, kroniki, monety, a nawet spisy cudów, które wydarzyły się na Jasnej Górze.
Częstochowskie sanktuarium maryjne jest największym w Polsce i jednym z ważniejszych w świecie miejsc kultu religijnego. Rocznie przybywa tu około 4,5 mln pielgrzymów, także z zagranicy. Najwięcej wiernych gromadzi się 15 sierpnia na uroczystość Wniebowzięcia Matki Bożej. Na wzgórze klasztoru wiedzie aleja Najświętszej Marii Panny, przy której skupia się życie miasta.
W 1656 roku Matka Boska Częstochowska została obrano Królową Polski i Litwy. Od 1717 r. nad obrazem widnieje złota korona.
Cudowny obraz Czarnej Madonny trafił na Jasną Górę w 1384 roku, lecz dokładna data jego powstania nie jest znana ( ponoć może mieć nawet 1500 lat). Na co dzień obraz znajduje się za srebrną zasłoną, podnoszoną tylko na specjalne uroczystości. W kaplicy jest także złota róża ofiarowana przez papieża Jana Pawła II w czasie jego pielgrzymki do ojczyzny.
Teren całego klasztoru jest otoczony czworobocznym bastionem z murami obronnymi, a do wnętrza można się dostać tylko przez jedną z czterech bram.