Rządy jakobinów w okresie Rewolucji Francuskiej

Towarzystwo Przyjaciół Konstytucji, czyli jakobini było jednym z klubów politycznych, które zwyciężyły w wyborach do Konwentu Narodowego we wrześniu 1792 r. Tworzyli oni, przy znacznym poparciu ludu Paryża, lewicę popierającą republikański system władzy. 21.IX 1792 r. jakobini wysunęli postulat zniesienia monarchii i proklamowania republiki. Domagali się także śmierci króla i mimo sprzeciwu żyrondystów, 15.I 1793 r. Konwent uznał Ludwika Capeta króla Francji za winnego i 21.I 1793 r. wyrok rewolucji został wykonany, Ludwik XVI został ścięty na gilotynie. Sytuacja we Francji była bardzo napięta. Najbardziej widoczne było to w miastach, które najbardziej odczuły skutki kryzysu gospodarczego i niesprawnego reglamentowania żywności- głód i drożyznę, w zaistniałej sytuacji mieszczanie z coraz większą obawą spoglądali w przyszłość.

Wobec tego jakobini zdecydowali się wystąpić przeciw żyrondystom, gdyż jakobińska wizja rządzonego silną ręką państwa, bardziej odpowiadała potrzebom chwili niż żyrondystowska koncepcja państwa będącego wspólnotą wspólnot. Przy pomocy sankuliotów, najbardziej radykalnych mieszkańców Francji i Gwardii Narodowej jakobini wymusili na posłach Konwentu odebranie żyrondystom mandatów i pozbawienia wolności przywódców żyrondystowskich. Rozpoczęła się wojna domowa. Jednak szereg błędów przeciwników jakobinów- m.in. zamordowanie J.P. Marata oraz rosnące poparcie dla jakobińskiej konstytucji uchwalonej w 1793 r.- przesądził o ich losie. Powołany przez jakobinów Komitet Ocalenia Narodowego (5.IV 1793) bezwzględnie rozprawił się z opozycją, skazanych przez trybunał rewolucyjny działaczy żyrondy zgilotynowano, Jakobini pod wodzą tzw. triumwiratu- Maksymiliana Robbespierre’a, Antouine’a de Saint- Justa i Georges’a Couthona- uczynili terror podstawową metodą sprawowania rządów. Głównymi instytucjami dyktatury stały się Komitet Ocalenia Narodowego (5.IV 1793 z Georges’em Deantonem na czele) i Komitet Bezpieczeństwa Narodowego.Wielki terror, powołano Trybunał Rewolucyjny, oskarżeni nie mieli prawa do obrońcy a posiedzenia Trybunału odbywały się bez świadków.

Reorganizacja armii opartej na pospolitym ruszeniu zaczęła przynosić efekty. Pojawiali się nowi dowódcy: Łazarz Carnot (produkcja broni, powszechny pobór do wojska, dyscyplina, kształcenie kadry, nowa technika walki- armia francuska zaczęła odnosić sukcesy w walce na froncie), Jean Baptiste Jourdan, Jean Baptiste Kleber. Zdolnościami i ambicją wyróżniał się młody oficer Napoleon Bonaparte. Państwo przestawiło się na produkcję wojenną, co przy dużej ingerencji w sprawy cen stworzyło pierwszy w historii system gospodarki sterowanej, przez pewien okres dość efektywnej. Armia republikańska zaczęła odnosić zwycięstwa nad Austriakami i Prusakami, pokonana została wreszcie Wandea, która za swój bunt spowodowany ogromnym terrorem poniosła tysiące ofiar.

W czasie dyktatury jakobińskiej nasiliła się walka z Kościołem i nastąpiła dalsza laicyzacja kraju. Już od 1792 r. obowiązywały cywilne śluby i rozwody oraz świeckie pogrzeby. W październiku 1793 r. wprowadzono rewolucyjny kalendarz, liczący czas od ustanowienia republiki tzn. od 21.IX 1791 r., z nowymi nazwami miesięcy. Wielu duchownych deportowano lub zgilotynowano, dewastowano i zamykano kościoły. W maju 1794 r. wprowadzono oświeceniowy kult Istoty Najwyższej, który miał zastąpić dotychczasową religię.

Gdy osłabły zagrożenia zewnętrzne i wewnętrzne, uaktywniła się opozycja dwóch frakcji kordelierów. "Egzaltowani" (hebertyści) domagali się zliberalizowania gospodarki, a "pobłażliwi" na czele z Dantonem i Desmolulisem - złagodzenia terroru. Po wyeliminowaniu "egzaltowanych" Maksymilian Robespierre ostro rozprawił się z Dantonem i jego zwolennikami (stracono ich w kwietniu 1794 r.). Posunięcie to było niewątpliwie błędem, ponieważ zwycięstwa na froncie wystarczająco umacniały autorytet władz. Armie Charles’a Pichegru i Jean’a Baptiste’a Jourdan’a podporządkowały sobie ponownie Niderlandy austriackie, pewne sukcesy odnieśli Francuzi również w koloniach. W tej sytuacji zaostrzenie terroru i walka z urojonymi wrogami rewolucji wywoływały coraz większą niechęć do jakobinów. Podziały zarysowały się również w samym Komitecie Ocalenia Publicznego. 9 thermidora roku II (27 VII 1794) w Konwencie przegłosowano nagle aresztowanie Robespierre’a, Couthona i Saint-Justa. Stracono ich następnego dnia. Okres jakobiński, budzący tak wiele kontrowersji, przeszedł do historii.