Planety układu słonecznego

Merkury jest małą, skalistą, gęsto usianą przez kratery planetą (bardzo przez to podobną do księżyca, chociaż nie ma tu mórz zastygniętej lawy). Największym tworem na jego powierzchnii jest Kotlina Upału otoczona pierścieniem górskim (o średnicy ok. 1300 km.), który jest prawdopodobnie skutkiem zderzenia się Merkurego z jakimś ogromnym ciałem. Na powierzchni występują liczne skarpy (do 3 km wys. i 500 km. dł.), jakich nie ma ani na Księżycu, ani na Marsie (powstałe prawdopodobnie podczas stygnięcia planety, kiedy to lekko zmniejszyła się jej objętość). Krąży on najbliżej Słońca i jest najmniejszą ze wszystkich planet (jest mniejszy nawet od niektórych księżyców - Ganimedesa i Tytana). Wewnątrz niego znajduje się bardzo duże jądro z niklu i żelaza okryte skalistym płaszczem i skorupą. Własciwie nie posiada atmosfery (choć nad jego powierzchnią unoszą się gazy takie jak hel, sód i tlen). Z tego powodu temperatura jego powierzchni bardzo się wacha (od -180 stopni w nocy do 430 w dzień). Planeta bardzo wolno obraca się wokół osi (w czasie pełnego obiegu Słońca wykonuje zaledwie półtora obrotu). Sprawia to, że doba na Merkurym (176 ziemskich dni) jest dłuższa niż rok (88 ziemskich dni). Został odwiedzony trzykrotnie przez sondę Mariner 10 (w 1974-75 roku, lecz mimo to nadal nie znamy dużej części powierzchni planety). Orbita Merkurego wokół Słońca jest lekko eliptyczna (najbardziej ze wszystkich planet - o mimośrodzie 0,2). Planeta posiada bardzo słabe pole magnetyczne (generowane przez strumienie płynnych metali w jądrze). Nie posiada żadnych księżyców. Został nazwany przez starożytnych Rzymian imieniem ruchliwego boga kupców i podróżnych (utożsamianego z greckim Hermesem). Na niebie bardzo trudno dostrzec go gołym okiem, ponieważ znajduje się on zawsze bardzo blisko Słońca i ginie w jego blasku (można go zaobserwować jedynie na krótko przed wschodem lub chwilę po zachodzie Słońca). Przez teleskop jego tarcza ma kolor szaro-różowy i niewidać na niej prawie żadnych szczegółów.
Wyjaśnienie nazwy:
Merkury, Mercurius, w mitologii rzymskiej, bóg handlu, którego imię wywodzi się od mercari - "handlować". Kult na Awentynie w Rzymie (od 495 p.n.e.). Przyjmuje się, że kult ma pochodzenie greckie. Merkury, utożsamiony z Hermesem, przejął jego mity i wyobrażenie w sztuce.

Wenus - siostrzana planeta Ziemi (są prawie tej samej wielkości), zbudowana podobnie do niej: żelazne jądro jest otoczone przez skalisty płaszcz i skorupę. Przez teleskop nie ujrzymy jej powierzcnii ponieważ pokryta jest przez gęstą powłoką chmur dwutlenku węgla i kwasu siarkowego, które powodują efekt szklarniowy magazynując ciepło pod swoją warstwą. Panuje tu prawdziwe piekło: temperatura sięga 465 stopni (najgorętsza planeta) a cisnienie jest ok. 90 razy większe od ziemskiego, padają tu kwaśne deszcze. Atmosfera wenusjańska składa się głównie z dwutlenku węgla (i azotu). Planeta obiega Słońce po orbicie niemal idealnie kołowej w ciągu 225 dni. Glob bardzo wolno obraca się (przez co pole magnetyczne planety jest znikome) wokół osi prawie prostopadłej do płaszczyzny orbity, ale kierunek obrotu jest przeciwny do kierunku obiegu (doba trwa tutaj 243 ziemskich dni). Planete odwiedziło ponad 20 sond. Kilka lat temu jedna z nich (Magellan) wykonała mapę radarową jej powierzchnii. Prawie jej 85% było ukształtowane przez działalność wulkaniczną (dlatego będzie nam trudno poznać jej historie). Wenus nie posiada księżyców. Rzymianie nazwali ją imieniem swej bogini miłości (utożsamianej z grecką Afrodytą). Można ją zaobserwować nad ranem albo wieczorem (nazywana gwiazdą poranną lub wieczorną). Jest trzecim co do jasności obiektem na niebie (po Słońcu iKsiężycu).
Wyjaśnienie nazwy:
Wenus, Wenera, Venus (mitologia rzymska), staroitalskie bóstwo, o którego pierwotnych funkcjach niewiele wiadomo. Tuż przed założeniem Rzymu miała sanktuarium niedaleko Ardei. Długo uważano ją za opiekunkę roślinności i ogrodów. W III w. p.n.e. Wenus utożsamiono z grecką boginią miłości Afrodytą. Jako matka Eneasza (Venus Genetrix) uważana była za pramatkę rodu julijskiego.


Ziemia - jedyna planeta posiadająca na swej powierzchi duże ilości wody w stanie płynnym. Oceany zajmują 75% jej powierzchni przez co zwana jest "Błękitną planetą". Centralną część stanowi żelazne jądro otoczone jądrem zewnętrznym z metali ciekłych, skalnym płaszczem i skorupą z lżejszych skał. Atmosfera składa się głownie z azotu oraz tlenu. Powierzchnia planety jest kształtowana przez atmosferę, procesy tektoniczne a przede wszystkim działalność wód. Chociaż mówi się, że posiada księżyc, to są one prędzej układem podwójny. Jest to jedyne ciało niebieskie, na którym odkryto życie.


Mars - najbardziej ze wszystkich planet jest zbliżony klimatem do Ziemi (stąd też zwie sie go jej bratem). Temperatura tutaj wynosi od -120 do +25 stopni, a doba jest tylko o 38 minut dłuższa niż u nas. Nachylenie osi obrotu do orbity jest większe od ziemskiego o 1,7 stopnia i wynosi 25,2 stopnia, przez co pory roku planety są podobne do naszych (tylko trwają nieco dłuzej). Mars posiada stałe żelazne jądro otoczone grubym skalistym płaszczem i skorupą. Jego atmosfera jest rzadsza od ziemskiej i składa się przede wszystkim z dwutlenku węgla (wykryto w niej również obecność azotu i argonu). Mars posiada dwa naturalne satelity (nie nazywał bym ich księżycami ze względu na ich owalne kształty i niewielkie rozmiary) - Phobosa (28 km. srednicy) i Deimosa (16 km.) które są planetoidami przyciągniętymi poprzez planetę. Na Marsie znajduje się najwyższa góra naszego układu. Jest to Olympus Mons, który ma wysokość 26 km. i jest wygasłym wulkanem. Polarne czapy Marsa tworzą zamarznięte: dwutlenek węgla i woda. Mimo występowania zjawisk pogodowych (np. burz piaskowych) Mars ma bardzo wiele świetnie zachowanych kraterów (nie posiada on płyt tektonicznych).
Wyjaśnienie nazwy:
Mars, staroitalski Mavors, Mamers, etruski Maris, w mitologii rzymskiej, bóg wojny, największe obok Jowisza i Kwiryna bóstwo narodowe Rzymu. Początkowo czczony pod postacią włóczni. Wcześnie utożsamiony z greckim Aresem, przejął jego mit. Ojciec założycieli Rzymu - Romulusa i Remusa, protoplasta Rzymian.
Najstarsze świątynie na Polu Marsowym. W 2. połowie I w. p.n.e. Oktawian wprowadził kult Marsa Ultora (Mściciela), połączony z kultem Wenery, matki rodu julijskiego (świątynia na Forum). Liczne święta (m.in. w marcu, miesiącu poświęconym Marsowi).

Jowisz - po słońcu jest największym ciałem naszego układu. Ma on średnicę 12 razy większą od ziemskiej i objętość ok. 1300 naszych planet. Jak wszystkie gazowe olbrzymy ma skaliste jądro otoczone metalicznym i ciekłym wodorem. Jego atmosfera również składa się w większości z wodoru oraz helu. Jak wszystkie gazowe olbrzymy posiada pierscień (co prawda jest on bardzo cieniutki, ale zawsze). Wiruje znacznie szybcie niż inne planety (obrót wokół osi trwa mniej niż 10 godzin), co powoduje widoczne spłaszczenie (10 tys. kilometrów różnicy pomiędzy średnicą biegunową i równikową). Charakterystyczną cechą Jowisza jest wielka czerwona plama, która jest ogromnym cyklonem o srednicy obwodu Ziemi i trwającym od ponad 300 lat. Wokół planety krąży 16 znanych księżyców (w tym 4 galileuszowe - odkryte przez Galileusza w 1610 roku). Jowisz emituje dwa razy więcej ciepła niż go otrzymuje od Słońca. Gdyby był trochę większy stałby się drugą gwiazdą naszego układu.
Wyjaśnienie nazwy:
Jupiter, Iuppiter, Iovis, Jowisz, w mitologii rzymskiej, staroitalskie bóstwo zjawisk atmosferycznych i jasnego nieba. Potem bóg piorunów i błyskawic. Syn Saturna i Ops, mąż Junony. Pierwotnie nazywany Diespiter ("ojciec dnia"), co dowodzi pokrewieństwa między nim a aryjskim bóstwem Djausz Pitar. Początkowo Jupiter był jedynie patronem Związku Latyńskiego i odbierał cześć jako Iuppiter Latiaris na Górze Albańskiej, dziś Monte Cavo (uroczystości zwane feriae Latinae).
Od czasów Tarkwiniuszy (2. połowa VI w. p.n.e.) stał się naczelnym bóstwem Rzymu jako Iuppiter Optimus Maximus ("największy, najlepszy"). Występował w triadzie kapitolińskiej ze swą żoną Junoną i Minerwą. Jego świątynia znajdowała się na Kapitolu. Kult Jupitera wiązał się z największymi świętami rzymskimi: Ludi Capitolini, Ludi Romani ze wspaniałymi igrzyskami.
Jupitera czczono pod różnymi przydomkami jako: Iuppiter Stator ("ten, który wstrzymuje uciekające wojska"), Iuppiter Victor ("zwycięzca"). Był też opiekunem praw i porządku państwa. W okresie hellenistycznym utożsamiony z greckim Zeusem, przejął jego mity i wygląd. Wielokrotnie temat sztuki starożytnej i nowożytnej.


Saturn to gazowy olbzym, który posiada najpiękniejsze pierścienie w naszym układzie. Jego powierzchnia wydaje się być gładka, jest tylko czasem zmącona burzami tworzącymi małe plamy. Posiada skalne jądro o gęstości mniejszej niż u Jowisza, otoczone metalicznym wodorem. Dalej ku powierzchni znajduje się morze ciekłego wodoru, przykryte stosunkowo cienką atmosferą także zbudowaną z wodoru z domieszką helu. Średnia gęstość planety jest mniejsza niż u wody. Pierścienie Saturna są zbudowane z bryłek lodu do wielkosci samochodu. Rozposcierają się one w odległosci od planety podobnej do tej, która dzieli Ziemię i Księżyc. Saturn posiada 18 znanych księżyców z czego wszystkie oprócz Tytana (drugi co do wielkości księzyc naszego układu) zbudowane są z lodu.

Wyjaśnienie nazwy:
Saturn, Saturnus (mitologia rzymska), bóg prawdopodobnie pochodzenia etruskiego, związany z rolnictwem. Legenda czyniła go władcą Italii, za którego panowania na ziemi trwał tzw. "złoty wiek". Utożsamiany z greckim Kronosem.
Saturnalia
Na pamiątkę "złotego wieku" obchodzono w Rzymie Saturnalia (17-19 grudnia, w czasach cesarstwa - 17-23 grudnia), święto radości i pojednania, podczas którego dawano sobie nawzajem podarunki, a niewolnicy świętowali na równi z wolnymi. Wiele zwyczajów związanych z Saturnaliami połączono później z karnawałem, świętem Nowego Roku i Bożego Narodzenia.
Saturn miał swoją świątynię na zboczu Kapitolu, w jej podziemiach mieścił się skarbiec państwa (aerarium).

Uran jest gazowym olbrzymem 4 razy większym od Ziemi. Posiada 15 księżyców oraz ciemne pierścienie. Jego pole magnetyczne nie wytwarza się w jądrze, jak u innych planet, ale w płaszczu. Jądro planety jest zbudowane ze skał, otoczone jest płaszczem z wody, amoniaku i wodoru. Całość otacza stosunkowo gruba atmosfera (jej grubość widoczna jest na zdjęciu dzięki przejaskrawieniu kolorów planety) z wodoru oraz helu. Na Uranie występują pory roku. Jednak ze względu na duże nachylenie osi obrotu planety do płaszczyzny orbity (98 stopni) pory roku są przedłużone. W ciągu roku na Uranie (84 lata ziemskie) na każdym z biegunów planety przez 42 lata panuje ciemność podczas gdy na drugim jest dzień. Jest to planeta wykazująca na swojej powierzchni najmniej szczegółów ze wszystkich innych planet. Zarejestrowano tylko kilka chmurek wskazujących na to, że na planecie wieją wiatry do 300 km/h.

Wyjaśnienie nazwy:
Uraniczne bóstwa (z greckiego Uranos - Niebo), bóstwa niebiańskie związane ze sferą gwiazd.
Ich natura kojarzy się najbardziej z cyklami czasu. Rządzą zjawiskami atmosferycznymi.
Wg M. Eliadego w mitologii niektóre uraniczne bóstwa stają się bóstwami "oddalonymi" od świata i jego spraw (deus otiosus).
Neptun podobnie jak Uran ma ciemne pierścienie i jest od niego tylko troszeczkę mniejszy. Podobnie również jak on ma małe, skaliste jądro i atmosferę z wodoru, helu oraz metanu. Pomiędzy nimi znajduje się jednak woda w stanie ciekłym i stałym. Charakterystycznym elementem atmosfery jest układ burzowy wielkości ziemi. Na Neptunie wiatry wieją z zawrotną prędkością (dochodzącą do 2200 km/h) w kierunku przeciwnym do obrotu planety. Posiada on 8 księżyców, z czego największy jest Tryton.

Wyjaśnienie nazwy:
Neptun, Neptunus, w mitologii rzymskiej, italski bóg wody. Po utożsamieniu go z greckim Posejdonem - bóg morza. Wraz z Neptunem czczono Salację, utożsamioną z Amfitrytą, małżonką Posejdona. W Rzymie Neptun miał świątynie w Cyrku Flaminiuszów.
Tryumf Neptuna, mozika rzymaska II w Muzeum Bardo Tunezja