Wiosna ludów w Monarchii Habsburskiej

Rewolucja lutowa w Paryżu, spośród wielu państw europejskich zapoczątkowała również Wiosnę Ludów w monarchii austriackiej. Marcowe zamieszki w Wiedniu zmusiły współtwórcę ówczesnego europejskiego porządku, kanclerza Klemensa Metternicha, do ustąpienia i ucieczki. W tym samym czasie, pod hasłami powołania niezależnego rządu węgierskiego i swobód narodowych, Lajos Kossuth zapoczątkował rewolucję na Węgrzech. Również Czesi żądali zwołania sejmu czeskiego, wyodrębninia krajów korony św. Wacława i zniesienia cenzury. Próba pacyfikacji powstania węgierskiego w październiku 1848 r. spotkała się z oporem ze strony Austriaków i doprowadziła do kolejnego powstania w Wiedniu. Gwałtowny i krwawy przebieg wydarzeń zmusił cesarza Franciszka I do abdykacji na rzecz młodego Franciszka Józefa (2 XII 1848), który panował aż do 1916 r. Nowy cesarz pozornie ustąpił i nadał krajowi konstytucję zapewniającą ograniczone wolności obywatelskie.
Jedynym ustępstwem na rzecz narodów monarchii było utworzenie sejmów krajowych, które nie miały realnego znaczenia. Krwawe stłumienie rewolucji wiedeńskiej umożliwiło władzom austriackim przystąpienie do likwidacji powstania na Węgrzech. Rząd wykorzystał tradycyjną niechęć narodów monarchii do siebie i podburzył przeciwko Węgrom inne mniejszości narodowe: Chorwatów, Serbów, Słowaków, Rumunów. Jednak Węgrzy, mimo braku pomocy angielskiej i francuskiej, potrafili podjąć równorzędną walkę w obronie swojej niezależności. Nawet w kwietniu 1849 r. zdetronizowali Habsburgów i ogłosili niepodległość Węgier. Wojskami rosyjskimi, które wspomagały austriackie dowodził pogromca polskiego powstania listopadowego Iwan Paskiewicz. Klęski wojsk powstańczych dowodzonych przez gen. Józefa Bema zmusiły Węgrów do kapitulacji pod Villagos (13 VIII 1849). Węgry, pozbawione Siedmiogrodu i Wojwodiny, zostały uznane za prowincję austriacką, a na uczestników powstania spadły surowe represje.
W okresie gdy wydawało się że powstanie węgierskie ma jeszcze jakieś szanse, przeciwko Habsburgom wystąpił w 1849 król Piemontu i Sardynii, Karol Albert, został jednak jeszcze w tym samym miesiącu pokonany przez marszałka Radetzkiego pod Novarą. Była to jego druga przegrana, pierwszy raz wystąpił przeciwko Wiedniowi gdy po zjednoczeniu wszystkich sił włoskich (choć odstąpił od niego papież, uchodząc do królestwa obojga Sycylii) się w wraz z Garibaldim poniósł wielką klęskę pod Custozą. Po swej drugiej porażce abdykował na rzecz Wiktora Emanuela II, która miał stać się w przyszłości królem Włoch. Na placu boju pozostały jedynie Republiki: Wenecka i Rzymska. Ta pierwsza padła po długim oblężeniu miasta w sierpniu, natomiast Garibaldiego i Mazziniego w Watykanie pokonał Papież, który powrócił wraz z Ludwikiem Napoleonem stojącym na czele wojsk francuskich by przywrócić państwo kościelne.
Władza absolutna została na terenie monarchii Habsburgów utrzymana. Niemniej dokonano wówczas pewnych reform antyfeudalnych - zniesiono pańszczyznę na terenie całego cesarstwa i wprowadzono konstytucję zapewniającą ograniczone wolności obywatelskie (obowiązywała tylko do 1851 r.). Dopiero kolejny kryzys, prawie dwadzieścia lat po Wiośnie Ludów, zmusił Franciszka Józefa do zmian ustroju i organizacji państwa. Od roku 1867 monarchia Habsburgów przekształciła się w dualistyczne Austro-Węgry.