Ojciec
Ojciec
Długo jeszcze patrzał na syna, aż ręce jego z żelaznego dotąd uścisku uwalniając, obie dłonie ku czołu podniósł i głucho wyszeptał : – Krwi moja! młodości moja! Falo, która nas niosłaś... powracająca falo!... Z głową schyloną, z dłońmi u czoła, ze zgmatwaną gęstwiną włosów, odchodził ku biurku, niby w śnie powtarzając: – Powracająca fala! Powracająca fala! Były w tym szepcie groza – i zachwycenie. Potem odkrył twarz i jedną rękę o biurko wspierając wyprostował się, głowę podniósł. Zmienił...
- Ojciec – surowy strażnik tradycji
- Ojciec pobłażliwy
- Ojciec utracjusz i birbant
- Opieka ojca nad córką
- Konflikt między dzieckiem a ojcem
- Motyw pojednania
- Oblicza Boga Ojca
- Ojciec słaby i ojciec demiurg
- Ojciec erotoman, ojciec toksyczny
- Ojciec zbyt surowy
- Ojciec rywalizujący z synem o władzę
- Ojciec zbolały po śmierci dziecka
- Ojciec z krwi i kości
- Zmarły ojciec idealizowany
- Ojciec mający problemy z alkoholem
- Ojciec ponoszący ofiarę dla dziecka
- Ojciec dobry
- Ojciec pantoflarz
- Ojciec objaśnia
Ojciec – surowy strażnik tradycji
Odrębne zagadnienie stanowi konserwatyzm ojca i surowe wychowanie dzieci zgodne z tradycją, karanie synów i córek za odstępstwa od niej. Z tym motywem spotkamy się przede wszystkim w tekstach kultury związanych z tradycją żydowską: w powieściach Isaaca Singera, w musicalu i filmie Skrzypek na dachu (ojciec Żyd nie jest zadowolony z wyborów uczuciowych swych kolejnych córek, nie akceptuje zięcia komunisty ani zięcia goja), w powieści Philipa Rotha Kompleks Portnoya , ale także... w filmach...
Ojciec pobłażliwy
Przykładem ojca zbyt pobłażliwego jest z kolei bohater Powracającej fali Bolesława Prusa – Gotlieb Adler. Toleruje on lekki styl życia jedynego syna Ferdynanda, utracjusza. Ma do niego słabość i by sprostać jego zachciankom, przeznacza dla niego wszystkie swe fundusze, zaniedbując np. bezpieczeństwo robotników w fabryce, redukując wydatki na bezpieczeństwo i higienę pracy i nie zatrudniając lekarza. Lekkomyślnie rozpieszcza swe córki tytułowy bohater powieści Honoriusza Balzaka Ojciec...
Ojciec utracjusz i birbant
Oprócz ojców idealizowanych znajdziemy też w literaturze ojców, którzy przehulali rodowe majątki, swoje bądź żon, lub nie umieli rozsądnie gospodarzyć na cudzym. Do tej grupy zaliczymy bohatera Nad Niemnem Elizy Orzeszkowej, pana Orzelskiego, który wraz z córką mieszka u bogatszych (choć też niezamożnych) krewnych Korczyńskich. Stracił majątek, zidiociał, umie już tylko grać na skrzypcach i wyczekiwać na posiłki. Jest ciężarem i utrapieniem dla innych, przynosi wstyd Justynie, która...
Opieka ojca nad córką
Szczególna jest rola ojca w życiu kobiety. Andrzej Jurewicz skrzywdził w dzieciństwie Mariannę, odrzucając ją i traktując jak nienormalną oraz narażając na dokuczanie i wyśmiewanie przez rodzeństwo. Przez resztę życia Marianna będzie walczyć z kompleksami, których nabawiła się w dzieciństwie. W końcu jednak ojciec wydaje ją za mąż za sędziego, co jest pomyśli dziewczyny (fascynuje ją rola żony inteligenta, samodzielne życie w mieście, dopóki nie przekona się o zdradach wybranka). Zwłaszcza w...
Konflikt między dzieckiem a ojcem
Dość częstym tematem literatury jest konflikt między dzieckiem a ojcem. Witold i Benedykt Korczyńscy ( Nad Niemnem Elizy Orzeszkowej) spierają się o sposób traktowania chłopów i ludzi z zaścianka. Witold jest przedstawicielem młodszego, Benedykt starszego pokolenia pozytywistów. W tej samej powieści pośmiertny ideologiczny spór z ojcem Andrzejem wiedzie kosmopolita Zygmunt Korczyński. Do konfliktu, bardzo poważnego, o przywództwo w domu i... kobietę dochodzi pomiędzy Antkiem i Maciejem...
Motyw pojednania
Nie wszystkim dane będzie się pogodzić, jednak opisane w literaturze synowsko-ojcowskie pojednania są piękne i wzruszające. Benedykt Korczyński w końcu przyznaje, że postępowanie syna to nic innego, tylko „powracająca fala” czynów i ideałów jego pokolenia. Antek Boryna poczuje wspólnotę z ojcem, gdy stary Boryna zostanie ciężko ranny w głowę podczas bitwy z dworskimi ludźmi (w odwecie Antek nawet zabije leśnika). Piękny motyw pojednania z ojcem i tradycją odnajdziemy w książce Dziedzictwo...
Syn
Według idylli, która w twojej dziecinnej głowie powstała, sądzisz teraz ojca... – Idylla! – popędliwie zawołał Witold. – Upewniam cię, mój ojcze, że patrzę na rzeczy bardzo trzeźwo i że... na razie... szczytem moich marzeń jest to, aby ludzie nie obchodzili się z ludźmi jak z bezmyślnymi bydlętami... gorzej, jak z kamieniami chyba, bo przecież są na świecie takie dziwaczne usposobienia, które i dla bydląt wyrozumiałość i litość mają...Benedykt zaśmiał się z lekceważeniem. – Kiedy już...
Syn opłakujący ojca
Naturalną koleją rzeczy, jakkolwiek to okrutnie brzmi, jest opłakiwanie ojca przez syna. Synowie rycerzy i powstańców nie dożywają często starości swych ojców. Pamięta śmierć swego ojca w powstaniu bohater Nad Niemnem Jan Bohatyrowicz, wychowywany przez matkę i stryja, Anzelma. Dzieciństwo bez ojca pokazane jest w przejmującym pięknym filmie Giuseppe Tornatore Kino Paradiso ( Cinema Paradiso ) – ojciec zginął na wojnie, syn wyobraża go sobie jedynie na podstawie wojennych filmów; potem...
Syn odrzucony
Ważnym wątkiem jest odrzucenie przez ojca. Odrzuca syna bohater Mojej lewej stopy , nadużywający alkoholu Irlandczyk, który wstydzi się niepełnosprawnego dziecka. Nie wierzy w jego inteligencję i nazywa je „rośliną”, dopiero gdy przekona się, iż syn jest zdolnym, komunikującym się ze światem chłopcem, akceptuje go, czego symbolem jest zabranie do pubu i przedstawienie kolegom. Niekochani czują się też biblijni bracia Józefa, co staje się powodem tragedii. Postanawiają oni podstępnie...
Przyjaźń dojrzałych mężczyzn
Pięknym przykładem przyjaźni jest relacja Hamleta i Horacja z Szekspirowskiej tragedii. Horacy dzielił smutek, troski i radość Hamleta oraz jego wątpliwości dotyczące okoliczności śmierci ojca. Pomagał Hamletowi odkryć prawdziwego królobójcę. W odróżnieniu od innych fałszywych przyjaciół był wobec księcia lojalny i wierny. Gdy Hamlet umierał, chciał odebrać sobie życie, jednak książę przekonał go, że powinien żyć i świadczyć o tym, co się stało: o zbrodni Klaudiusza, jego podstępach i o...
Ojciec słaby i ojciec demiurg
Przykładem słabego ojca jest też w wielu opowiadaniach Brunona Schulza z cyklu Sklepy cynamonowe ojciec bohatera. Też wydaje się pantoflarzem, ale jego pantoflarstwo to nie podległość żonie czy matce, lecz mająca erotyczne podłoże zależność od służącej Adeli, która jest niemalże panią domu, strażniczką porządku, przeciwniczką wszelkiej anarchii i szaleństw, a zarazem ucieleśnieniem erotyzmu (takim ucieleśnieniem erotyzmu bywają też np. panny zatrudnione w domu do szycia). Niekiedy ojciec...
Ojciec erotoman, ojciec toksyczny
Starego Ziembiewicza zajmują ciągłe romanse i zdrady. Pani Żańcia znosi je bez słowa, grając rolę potulnej żony. Syn buntuje się przeciw postawie ojca, ale sam powtórzy podobny schemat trójkąta małżeńskiego w swoim życiu; można więc chyba nazwać pana Waleriana ojcem toksycznym. Mniej potulna, ale w efekcie równie pokorna, bo godząca się na rolę „tej trzeciej”, jest Maria Jurewiczowa z powieści Teresy Lubkiewicz-Urbanowicz Boża podszewka . Pani Maria, namiętna kobieta, matka wielodzietnej...
Ojciec zbyt surowy
Literatura przedstawia dość bogatą galerię ojców i ojczymów zbyt surowych...Należy do nich Maciej Boryna, żądaj ący od dzieci bezwzględnego posłuszeństwa, zawsze stawiający na swoim. Nie dopuszcza myśli, że dorosłe już dzieci mogłyby nie akceptować jego decyzji w sprawie ponownego ożenku czy podziału gospodarstwa. To on kieruje pracami gospodarskimi w swoim domu i narzuca swą wolę posłusznej nieletniej córce Józce, synowi Antkowi, jego żonie Hance, z którą w ogóle się nie liczy, bo jest...
Ojciec rywalizujący z synem o władzę
Już mitologia utrwala motyw rywalizacji pomiędzy ojcem i synem. Rywalizują i walczą o władzę najpierw Kronos obalający Uranosa, potem buntujące się przeciw Kronosowi jego potomstwo na czele z Zeusem. Ów motyw znajdzie odzwierciedlenie w tekstach kultury naszych czasów. Wszak rywalizujący z Maciejem Boryną – bohaterem Chłopów Władysława Stanisława Reymonta – jego syn Antek także będzie chciał pozbawić ojca władzy, gospodarstwa, kobiety... W konfliktach tych obie strony mają zwykle rację:...
Ojciec zbolały po śmierci dziecka
Barbara zarzuca Bogumiłowi, że nie dba o wykształcenie dzieci, że gdyby nie ona, dopuściłby do ich schłopienia. Przykładem jego prymitywizmu jest jej zdaniem moment, w którym pozwala on zostać dzieciom przy myciu i ubieraniu zmarłej babci do trumny. Trudno jednak zarzucić Bogumiłowi niewrażliwość. Bardzo przeżywa śmierć najstarszego synka Piotrusia – szalał z radości, gdy syn się urodził, grał mu na skrzypcach, bawił się z nim. Jego śmierć jest dla Bogumiła potwornym ciosem, czego nie...
Ojciec z krwi i kości
Bez zbędnej idealizacji, ale i bez karykaturalnych rysów przedstawiono kilku ojców z krwi i kości w polskiej poezji współczesnej. Np. w wierszu Zbigniewa Herberta czytamy: Mó j ojciec bardzo lubił France’a i palił Przedni Macedoński w niebieskich chmurach aromatu smakował uśmiech w wargach wąskich (Zbigniew Herbert, Mój ojciec ) Ojciec z tego wiersza jest czarodziejem codzienności, który raz, gdy (jakże prozaiczna czynność) zdjęto firanki, wyszedł przez szybę i nie wrócił,...
Zmarły ojciec idealizowany
Tymczasem w wielu tekstach kultury spotykamy się z idealizacją zmarłego ojca. Np. w Hamlecie Williama Szekspira duch ojca pełni funkcję wyroczni, która dyktuje księciu ocenę faktów i narzuca kierunek postępowania. Pamięć o ojcu każe Hamletowi zrezygnować z dawnych ambicji i planów i zająć się pomszczeniem rodzica. Kosztuje go to... miłość i życie. Idealizacja zmarłego następuje także w Nad Niemnem Orzeszkowej. Jan Bohatyrowicz w rozmowach z Justyną wspomina czasem swego ojca, który...
Strindberg August
Pisarz i dramaturg szwedzki. Autor powieści,malarz. Przedstawiciel naturalizmu. Należał do elity artystyczno-literackiej, był bywalcem słynnego sztokholmskiego Czerwonego Pokoju. Taki właśnie tytuł Czerwony pokój (1879) nosi powieść, która przyniosła mu sławę. Jest autorem wielu dramatów: naturalistycznych, np. Ojciec (1887), Panna Julia (1888), historycznych, np. Gustaw Waza (1889), a także sztuk, które wystawiał we własnym teatrze Intima Teatern, założonym wraz z reżyserem i...
Syn powielający schemat życia ojca
W ten sposób dotykamy kolejnej kwestii – powielania przez syna schematu życia ojca. Tak dzieje się nie tylko w przypadku Zenona Ziembiewicza: podobnie do rodziców pragnie ułożyć sobie życie bohater Moralności pani Dulskiej Gabrieli Zapolskiej, który po chwilach buntu stwierdza jednak, że pozostanie „oberdulskim”, liczącym jedynie zyski konformistą, przystosowanym do życia w drobnomieszczańskiej rodzinie i w opartym na potędze pieniądza oraz grze pozorów społeczeństwie. Na powielanie takich...
Poświęcenie ojca
Pięknym obrazem poświęcenia ojca za życie dziecka jest film Życie jest piękne Roberta Benigniego. Bohater z narażeniem życia ukrywa własne dziecko przed hitlerowcami w obozie koncentracyjnym, a gdy przychodzi krytyczny moment, odwraca uwagę jednego z nich od ukrytego malca. Nawet ze śmiechem idzie na śmierć, udając przed synkiem, że to tylko taka zabawa – nie chce przestraszyć dziecka. Wcześniej poświęca się także, by dodać otuchy żonie. Z narażeniem życia dociera do megafonów, by...
Między czynem a jego analizą
Makbet i Balladyna (Makbet, mimo iż się waha) dokonują morderstw. Większe wątpliwości mają jednostki szlachetne, takie jak Hamlet z tragedii Szekspira pragnący pomścić śmierć ojca, czy Kordian, bohater dramatu Słowackiego, pragnący dla dobra Polski zabić cara. Jednakże wrażliwe sumienie i bierność tych bohaterów skazuje ich na niepowodzenie, są szlachetni, ale mało zdecydowani i skuteczni, podobnie jak Artur z Tanga Mrożka. Ceną za ten brak praktycyzmu, intelektualne i moralne wahania jest...
Toksyczna
Wszystkie matki histeryczne, nadopiekuńcze czy tyranki wydają się toksyczne. Jednak trudno znaleźć w literaturze kobietę bardziej wkraczającą w sprawy dorosłych dzieci niż tytułowa bohaterka Cudzoziemki Marii Kuncewiczowej– Róża Żabczyńska. Ta niespełniona artystka reżyseruje życie syna i córki,nie zważając na ich potrzeby. Pragnie dla swych dzieci szczęścia, ale w praktyce wygląda to tak, że unieszczęśliwia najbliższych, łamie im życie. Narzuca zawód córce Marcie, u której odkrywa talent...
Syn kontynuujący dzieło ojca
Paradoksalnie okazuje się, że Witold Korczyński ma podobne poglądy i cele do ideałów swych rodziców z młodości (to zjawisko nazwane zostanie „powracającą falą”). W ten sposób Witold kontynuuje dzieło ojca – ideały pracy i niepodległości. Benedykt należał do pierwszego pokolenia pozytywistów, Witold należy do młodszego i nowocześniejszego, ojciec i syn nie różnią się w istocie tak bardzo, jak się na pozór wydaje. Tomasz Buddenbrook z kolei kontynuuje pracę przodków nad budowaniem potęgi...
Ojciec mający problemy z alkoholem
Wspomniany Irlandczyk ma poważne problemy z uzależnieniem od alkoholu. Podobnie bohater powieści Tomka Tryzny Panna Nikt , ojciec tytułowej bohaterki. Chłop, przeniesiony z rodzinnej wsi (rzekomy awans społeczny) do pracy w przemyśle w Wałbrzychu, pije i jest surowy dla córki, Marysi. Z analogiczną sytuacją spotykamy się w głośnym współczesnym filmie Roberta Glińskiego Cześć, Tereska.
Tyran domowy
Słowo tyran nie zawsze odnosi się do sposobu sprawowania władzy państwowej czy lokalnej. Teksty kultury przynoszą też wiele portretów tyranów domowych: mężów bądź żon, matek bądź ojców sprawujących w swych domach okrutną nieraz władzę absolutną. To oni ustanawiają panujące w swych domach prawa i domagają się bezwzględnego ich respektowania, za nieposłuszeństwo karzą niechęcią, biciem, wymówkami, a nieraz okrutnym traktowaniem dziecka bądź współmałżonka lub... wydziedziczeniem. Takim tyranem...
Ojciec ponoszący ofiarę dla dziecka
Jurand kocha Danuśkę niebywale. Sam będąc okrutnym, nieznającym strachu ni litości rycerzem, rozczula się na widok córki. Umieszcza ją na dworze księżnej Anny, obawiając się o jej bezpieczeństwo. Gdy Krzyżacy porywają mu dziecko, szaleje z bólu. Gotów jest zrezygnować z dumy rycerskiej i zemsty, byle tylko uratować córkę. Na życzenie zakonnych braci upokarza się przed nimi, stawia się przed ich obliczem pokorny, gotów zapomnieć o dumie i dawnych krzywdach, byle oddali mu dziecko. Ma na sobie...
Dziecko a dorosły
Osobny temat stanowią relacje dorosłych dzieci z rodzicami, które omawiamy pod hasłami: matka, macierzyństwo; ojciec; syn. Ważnym zagadnieniem jest też powrót do epoki dzieciństwa, traktowanego jako idylliczna kraina młodości, kraina korzeni – w takim sensie należy postrzegać Dolinę Issy Miłosza, traktowaną przez autora jako swoistą terapię poety emigranta. Warto też wspomnieć o motywie przyjaźni pomiędzy dzieckiem a dorosłym, ukazanym m.in. w filmie Jana Svěráka Kola.
Ojciec dobry
Dobrym ojcem wydaje się Benedykt Korczyński, początkowo wprawdzie nieumiejący znaleźć wspólnego języka z synem, potem jednak potrafiący się z nim pojednać i dostrzec w nim kontynuatora swojej pracy, siebie z młodości. Za dobrego ojca można też uznać Seweryna Barykę, który przekazuje synowi, Cezaremu pamięć o ojczyźnie, tradycje niepodległościowe i w ostatnim swym życzeniu nakazuje synowi powrót do Polski. Kreśli przed nim wizję „szklanych domów”, która w konfrontacji z szarą polską...
Ojciec i matka opłakujący syna
Mniej naturalną koleją rzeczy jest opłakiwanie syna przez rodziców, jak ma to miejsce w Iliadzie . Stary król Priam, władca Troi, upokarza się przed wrogiem Achillesem, zabójcą swego syna, byle wybłagać zwłoki ukochanego dziecka. Osiąga zresztą efekt: wzrusza dzielnego i okrutnego wojownika, który wydaje mu ciało Hektora.. . Achillesowi przypomina się bowiem własny ojciec staruszek. Matką najboleśniej opłakującą syna jest Maryja ( Lament świętokrzyski ) i dzielące jej los matki bojowników...
Syn mściciel ojca
Niekiedy zdarza się, że ojciec, umierając lub – częściej – ginąc, grozi zabójcy synem mścicielem. Tak jest w Panu Wołodyjowskim Henryka Sienkiewicza– upokorzony i okrutnie mordowany przez Azję pan Nowowiejski, patrzący na hańbę swej córki Ewki, grozi oprawcy: „mam syna!”. I grozi słusznie. Młody Nowowiejski będzie obecny przy okrutnej egzekucji Azji – wbijaniu go napal... O zemście syna za śmierć ojca mówi jedna z najsłynniejszych tragedii wszech czasów – Hamlet Williama Szekspira. Duch...
Ojciec pantoflarz
Niekiedy ojciec występuje w nietypowej roli pantoflarza, całkowicie podporządkowanego żonie. Taki jest Felicjan Dulski, bohater Moralności pani Dulskiej Gabrieli Zapolskiej, o którym jedno z dzieci mówi, że „mamcia” rozpycha się za niego w życiu łokciami. Felicjan oddaje żonie wszystkie pieniądze, ma wydzielane kieszonkowe i cygara (które czasem podbiera, budząc śmiech dzieci), jest tresowany przez żonę, nie decyduje o żadnych ważnych sprawach domowych,żona odwołuje się do jego rzekomego...
Biblijny syn marnotrawny
W biblijnej przypowieści poznajemy syna marnotrawnego, który odszedł z domu rodzinnego i roztrwonił przypadającą mu część majątku ojca. Kiedy zaś stracił wszystko i stwierdził, iż nic już nie ma, a powodzi mu się gorzej niż sługom ojca, postanowił powrócić na łono rodziny. Miał wpraw dzie zamiar oświadczyć, iż już nie godzi nazywać się synem swego ojca i prosi jedynie o pracę i schronienie, jednak szczęśliwy z powrotu dziedzica ojciec wybaczył mu wszystko i przyjął z otwartymi ramionami...
Syn marnotrawny
Prócz synów ulubieńców Biblia (tym razem Nowy Testament ) przedstawia i grzesznych, którym jednak wybaczono ich winy. Najsłynniejsza chyba przypowieść – o synu marnotrawnym– opowiada o młodzieńcu, który, zabrawszy przypadającą mu część majątku, opuścił ojca i wyruszył w świat, tam stracił wszystko, co miał i zaczął cierpieć ubóstwo wśród obcych, gdzie pracował jako niedojadający sługa. Postanowił wówczas wrócić do domu już nie jako syn, ale sługa ojca, by – jak i inne sługi – dostać...
Ojciec objaśnia
Niekiedy ojciec występuje w roli „objaśniacza świata”, przewodnika po nim. Taką funkcje przypisuje mu np. w swoim wierszu Czesław Miłosz: „Tam, gdzie ten promień równiny dotyka I cień ucieka, jakby biegł naprawdę, Warszawa stoi, ze wszech stron odkryta, Miasto niestare, ale bardzo sławne. (...) I inne miasta Paryżowi wtórzą Szkłem ozdobione, okute żelazem. Ale na dzisiaj byłoby za dużo. Resztę opowiem kiedyś innym razem”. (Czesław Miłosz, Ojciec objaśnia ) Podobną funkcję...
Syn zbuntowany przeciw ojcu
Chyba najczęstszą kreacją syna w tekstach kultury jest kreacja syna zbuntowanego. Już w mitologii znajdujemy motyw buntu bogów przeciw ojcu – Kronos, za namową matki Gai, kastruje ojca Uranosa i odbiera mu władzę. Z kolei Kronos zostaje pokonany przez syna Zeusa i jego rodzeństwo, połykane przez ojca obawiającego się o utrzymanie władzy (Zeus nie zostanie połknięty; gdy dorośnie, wywoła u ojca okrutnika wymioty i... wyplucie rodzeństwa). Także w utworach nowożytnych wiele miejsca poświęcono...