Rdzeń
Rdzeń – to z kolei temat wyrazu, który jest najmniejszą, niepodzielną podstawą słowotwórczą, wchodzi w skład wszystkich wyrazów tworzących rodzinę: karzeł – karli rz : r e : ø ł : l
Rodzaj czasownika
Rodzaj czasownika zależy od rodzaju sprawcy czynności lub tego, kogo dana czynność lub stan dotyczą: Liczba pojedyncza Liczba mnoga rodzaj męski rodzaj żeński rodzaj nijaki rodzaj męskoosobowy rodzaj niemęskoosobowy osoba osoba dziecko tylko osoby płci męskiej (nie dzieci) pozostałe osoby, czyli kobiety, dzieci, oprócz tego rośliny, zwierzęta, przedmioty przedmiot przedmiot przedmiot...
Rodzaje deklinacji rzeczownika
Na podstawie rodzaju gramatycznego rzeczownika można wyróżnić trzy gromady deklinacyjne. Każda z nich posiada właściwości niewystępujące w dwóch pozostałych grupach odmian. • odmiana męska liczba pojedyncza końcówki równoległe M. pan mąż brat palec słup Kazio stół ø, o D. pana męża brata palca słupa Kazia stołu a, u C. panu mężowi bratu palcu słupowi Kaziowi stołowi u,...
Rodzaje przysłówków
Istnieje wiele rodzajów przysłówków, ponieważ mogą one określać przeróżne właściwości: • kolor żółto, niebiesko • ciężar ciężko, lekko • rozmiar szeroko, wąsko • kształt kwadratowo, owalnie • sposób ładnie, ciekawie • smak gorzko, słono • natężenie mocno, słabo • zapach kwiatowo, świeżo • tempo wolno, szybko • nastrój ponuro, wesoło Jeżeli chcemy wskazać na brak jakości, posługujemy się formantem nie lub bez np.: nieładnie bezbłędnie...
Rodzaje rzeczowników
W liczbie pojedynczej rzeczownik posiada trzy rodzaje, w liczbie mnogiej tylko dwa. Rzeczownik nie odmienia się przez rodzaje: liczba pojedyncza rodzaj męski (ten) rodzaj żeński (ta) rodzaj nijaki (to) giermek lalka biurko księżyc sikorka kociątko ołówek panienka jezioro ten – człowiek, wróg, żołnierz ta – ławka, szafa, osa to – zadanie, pisklę, zło liczba mnoga rodzaj...
Rodzina wyrazów
Rodzina wyrazów – to grupa wyrazów pokrewnych. Zwróć uwagę, że wszędzie pojawia się wspólny rdzeń: koń : konny ń : n kot : kociak t : ć smoła : smolny ł : l murarz : murarski rz : r kwiat : kwietny a : e lew : lwica e : ø (ø – oznaczenie braku głoski) noga : nożny g : ż ręka : rączka ę : ą k : cz pies : psi p’ : p e : ø lód : lodowy ó...
Rola czasownika w zdaniu
Czasownik może wystąpić w charakterze różnych części zdania: • orzeczenia czasownikowego (osobowe formy czasownika i formy zakończone na -no , -to ); Od rana bardzo boli mnie głowa. Wojtek długo zastanawiał się nad moją propozycją. Przyjęcie w ambasadzie przygotowano z największą starannością. Podczas polowania zabito sarnę, kilka zajęcy i dwie kaczki. • łącznika – jeden z elementów orzeczenia imiennego (forma osobowa od czasownika zostać, stać się, być ); Po...
Rola liczebnika w zdaniu
W zdaniu liczebnik może pełnić funkcję: • podmiotu ; Jeden jest liczbą naturalną (co? ) . Właśnie minęła piętnasta (co? ) . • przydawki ; Trzy koleżanki wybrały się do miasta na zakupy (ile? ) . Byłem z nim umówiony na godzinę siódmą (którą?) . • dopełnienia ; Z klasówki z matematyki dostałem cztery (co? ) . Zegar wybił dwunastą (co? ) . • orzecznika (element orzeczenia imiennego); W jutrzejszych zawodach narciarskich będę pierwszy (będę który?) . Jestem...
Rola przymiotnika w zdaniu
Przymiotnik może pełnić różne funkcje składniowe: • przydawki; Strome wzgórza porastały wysokie drzewa ( jakie? ). Zimna coca-cola świetnie gasi pragnienie ( jaka? ). • podmiotu; Niscy zazdroszczą wysokim wzrostu (kto? ). Głupi przegada mądrego (kto? ). • dopełnienia; Otaczaj szacunkiem i opieką starszych i chorych ( kogo? ). Zawsze pomagaj słabszym ( komu? ). • orzecznika (element orzeczenia imiennego); Kasia jest najzdolniejsza z klasy (jest...
Rola przysłówka w zdaniu
W zdaniu przysłówek pełni rolę okolicznika: • sposobu (jak?) Marta potrafi interesująco opowiadać. • czasu (kiedy?) Po południu wyjeżdżam nad morze. • miejsca (gdzie?) Ten człowiek ma znajomych wszędzie .
Rola rzeczownika w zdaniu
W zdaniu rzeczownik może pełnić różne funkcje: • podmiotu ; W ogrodzie rosło ogromne, stare drzewo ( co? mianownik). Matki Marka nie było dzisiaj w pracy (kogo? dopełniacz). • przydawki ; Siostra Moniki pracuje w pogotowiu ratunkowym ( kogo? dopełniacz). Biskup Ignacy Krasicki był przyjacielem króla Stanisława Augusta ( jakiego? dopełniacz). • orzecznika (element orzeczenia imiennego); Ojciec Maćka jest dentystą ( kim? narzędnik). Ta zawodniczka na pewno zostanie...
Rola zaimka w zdaniu
Funkcje składniowe zaimków: • zaimki rzeczowne mogą być w zdaniu: • podmiotem; On jest świetnym kierowcą ( kto? ). Wy macie najpiękniejszy dom w okolicy ( kto? ). • dopełnieniem; Stefan pomógł nam w przeprowadzce ( komu? ). Potrącił go rozpędzony samochód ( kogo? ). • zaimki przymiotne mogą być w zdaniu: • przydawką; Twoja siostra jest bardzo miła ( czyja? ). Taki człowiek nie wzbudza we mnie zaufania ( jaki? ). • orzecznikiem (element orzeczenia...
Rozbiór i wykres zdania pojedynczego, grupa podmiotu i orzeczenia
Poznaliśmy już szczegółowo wszystkie części zdania i funkcje, jakie mogą pełnić. Spróbujmy uporządkować naszą wiedzę i sprawdzić ją na konkretnych przykładach. W dużym, ciemnym lesie rosły wyjątkowo smaczne grzyby . Matka mojego najlepszego kolegi z klasy jest bardzo cenioną nauczycielką . Połączenia wyrazów w zdaniu nazywamy zespołami składniowymi . W nich wyrazy łączą się znaczeniowo i gramatycznie. • jeśli w zdaniu oba wyrazy są jednakowo ważne (mogą być...
Rozbiór zdania pojedynczego, czyli pełna analiza gramatyczno-logiczna (składniowa)
Oto zdanie: Doświadczeni nauczyciele przedmiotów ścisłych cierpliwie przygotowywali swoich uczniów do egzaminów maturalnych. Co rozpoznajemy i określamy? – części mowy – części zdania – związki składniowe – zrobimy również wykres • części mowy (rozbiór gramatyczny) doświadczeni – przymiotnik, M, l. mn., r. męskoosobowy nauczyciele – rzeczownik, M, l. mn., r. męskoosobowy przedmiotów – rzeczownik, D, l. mn., r. niemęskoosobowy ścisłych...
Rozkazująca
Rozkazująca – niech, niechaj występuje w trybie rozkazującym: Niech pan wejdzie! Niechaj nikt nie zaczyna bez mojej zgody!
Rzeczownik
Wyjaśnienie pojęcia, liczby i rodzaje rzeczownika Rzeczownik jest odmienną i samodzielną częścią mowy, która nazywa (oznacza) i, w podstawowej formie, odpowiada na pytania: kto? co? • osoby : uczeń, kobieta, żołnierz, dziecko; W tym filmie zagrał mój ulubiony aktor – Johny Deep. Dyrektor firmy wezwał do gabinetu swoich zastępców. • przedmioty : dom, torba, okno, długopis; Chyba zgubiłam gdzieś klucze do mieszkania. W tej łazience ktoś powinien w końcu posprzątać. • zwierzęta...
Rzeczowniki o nietypowej odmianie i nieodmienne
W poprzednim rozdziale zostały omówione podziały na gromady deklinacyjne, ale nie wszystkie rzeczowniki można do tych zasad dopasować. Istnieją takie wyrazy, które odmieniają się wbrew wszelkim regułom: • rzeczowniki o odmianie nieregularnej mają inne formy w liczbie pojedynczej, a inne w mnogiej; liczba pojedyncza liczba mnoga M. rok człowiek lata ludzie D. roku człowieka lat ludzi C. rokowi człowiekowi...