Chłopi - charakterystyka bohaterów

Maciej Boryna - Najbogatszy chłop w Lipcach - 58-letni dwukrotny wdowiec, ojciec czwórki dzieci, mąż Jagny. Mężczyzna silny, zdrowy. Z obawy, że mógłby zostać wypędzony przez syna Antka, nie chce przepisać na niego gospodarstwa. Stanowi to główną przyczynę napięć między nimi. W ostateczności Maciej sam wypędza Antka z domu. W powieści jest to sygnałem powszechnych na wsi konfliktów pokoleniowych. Nienawiść do syna potęguje jeszcze wieść o związku młodej żony Boryny z Antkiem.

Autorytet zapewniają Maciejowi bogactwo, mądrość, roztropność, stanowczość. Jest nieformalnym przywódcą gromady wiejskiej, dobrze prowadzi gospodarstwo, cieszy się szacunkiem i poważaniem. Do niego ludzie przychodzą po rady. Bardziej niż do rodziny Maciej przywiązany jest do swej ziemi. Decydując się na obronę interesów wsi, podczas konfliktu z dziedzicem bez wahania obejmuje pozycję przywódcy. W czasie potyczki o las zostaje ranny w głowę. Traci przytomność, zaczyna chorować.
Kiedy przed śmiercią Maciej udaje się na pole i dokonuje zasiewu, staje się symbolem trwałego związku z ziemią. Boryna to pełny godności chłop-Piast, chłop-siewca. Umiera na polu, ziemi oddaje ostatnie siły.

Antek Boryna - Antek Boryna to najstarszy syn Macieja. Mieszka w ojcowskiej chałupie wraz z żoną Hanką i dwojgiem małych dzieci. Czuje się jak parobek, a nie gospodarski syn; z trudem znosi to, że - choć przecież pracuje tak ciężko - ojciec nie chce przepisać na niego przepisać gruntu.

Antka łączy miłość z miejscową pięknością - Jagną, przyszłą żoną Macieja. Przez to pogłębia się konflikt między synem a ojcem. Stary Boryna w końcu wyrzuca syna wraz z rodziną z domu. Od tego czasu Antek musi walczyć o każdy grosz.

Antek to mężczyzna przystojny i postawny. Cechuje się niezwykłą siłą, co udowodnił między innymi w walce z Mateuszem. Ma świadomość narodową i nie boi się wyrażać jej głośno, tak jak w czasie zebrania w sprawie budowy rosyjskiej szkoły. Młodego Borynę wiele cech łączy z ojcem: upór, duma, odwaga i hardość. Choć pozornie nie liczy się z opinią innych, boleśnie odczuwa odrzucenie przez lipecką gromadę z powodu jego związku z macochą. Rozkochany w Jagnie, zapomina o rodzinie, przesiaduje w karczmie i przepija ostatnie pieniądze.

W końcu, po pobycie w więzieniu i śmierci ojca, dochodzi do wniosku, że jest niezwykle związany z ojcowską ziemią. Także normy określające współżycie w gromadzie okazują się dla niego ważne. Pomimo że wciąż darzy uczuciem Jagnę, nie potrafi przeciwstawić się woli tłumu, żądającego wypędzenia dziewczyny. Akceptując powszechnie przyjętą moralność i doceniając żonę, odzyskuje poważanie we wsi.

Jagna Paczesiówna - Pochodzi ze średniozamożnej rodziny chłopskiej. Jest najbardziej urodziwą dziewczyną we wsi, świadomą własnej urody. Ubiera się strojnie i nosi dumnie. Jej pasiasty wełniak jest suto marszczony, czarne trzewiki - wysoko zasznurowane czerwonymi sznurowadłami. Ma na sobie gorset z zielonego aksamitu, a jej szyję otaczają sznury korali. Do Jagny wzdychają wszyscy mężczyźni, od parobka po wójta. Nic dziwnego, że inne kobiety patrzą na nią z zazdrością.

Postępowaniem Jagny kierują zmysły i niepohamowany temperament. Ulega podświadomym, biologicznym instynktom życia - poddaje się im biernie, nie myśląc, że prowadzą one do zguby. Właśnie z tej bierności wobec sił natury wypływają częste u Jagny zmiany nastrojów. Posłuszna woli matki, wychodzi za mąż za 58-letniego Macieja. Sama nie jest chciwa - to matka, Dominikowa, wymusza na Borynie zapis sześciu morgów ziemi, który zresztą w czasie późniejszej kłótni z Hanką Jagna oddaje. Dopiero matka mobilizuje bezwolną Jagnę do złożenia skargi w sądzie.

Przyczyną niepowodzeń, a w konsekwencji klęski życiowej Jagny, nie jest wyłącznie jej kochliwość czy nawet rozwiązłość moralna. Jagna nie przystaje do środowiska, w którym przyszło jej żyć. Jest jej przykro, że wieś plotkuje o niej; boi się wypominania z ambony, gdzieś w głębi duszy wstydzi się jednak swoich postępków. Nie ma przy tym silnej woli, by przeciwstawić się pokusie. Jagna jest inna, wyróżnia się wszystkim: urodą, majętnością, powodzeniem u mężczyzn, wrażliwością estetyczną (sama wykonuje piękne świąteczne ozdoby z papieru i słomy). Za tę inność przyjdzie Jagnie zapłacić wielką cenę: wywóz na wozie pełnym gnoju za granice wsi. Wieś wyrzuca Jagnę, jak wyrzuca się zbędne śmieci.

Hanka - Synowa Macieja Boryny. Pochodzi z biednej rodziny chłopskiej; jej ojciec, stary Bylina, kończy jako żebrak. Życie Hanki wypełniają praca, dom, dzieci oraz mąż dostarczający wielu łez upokorzenia. Hanka jest jednak bardzo dzielną kobietą. Nie poddaje się przeciwnościom losu.

Gdy stary Boryna wyrzuca ją i jej rodzinę z domu, Hanka z godnością znosi tę poniewierkę. Pracuje ciężko; z żalem patrzy na sprzedaż krowy, dzięki której może oddać długi. Kiedy Antek pije w karczmie, wdaje się w bójki, zionie nienawiścią do ojca-rywala, Hanka czeka cierpliwie na jego opamiętanie. Gdy mąż trafia do aresztu po walce o las, sam Maciej Boryna zostaje zaś ranny w głowę, Hanka przeprowadza się do jego domu, by zająć się gospodarstwem. Jej pobyt w domu Macieja powoduje, że na drugi plan schodzi Jagna - choć to ona jest żoną starego Boryny, nie ona sprawuje tam rządy.

Hanka jest troskliwą synową: dogląda teścia, pilnuje majątku. Przechodzi metamorfozę - początkowo bierna i poniżana przez Antka, staje się kobietą z rodu Borynów, zapobiegliwą i przedsiębiorczą. Zmiana, która dokonuje się w Hance, przyczynia się do uzyskania szacunku i przychylności męża.

Dominikowa - Od wielu lat wdowa, matka trójki dzieci: Jagny, Szymka i Jędrzeja. Kobieta stanowcza, krótko trzymająca swe dorosłe już dzieci, przebiegła, sprytna. Pragnie bogactwa dla siebie i córki - to było jedynym motorem jej starań o ślub z Boryną. Wieś i ją upokorzyła - uważana była za znachorkę, nawet czarownicę, otaczana powszechną niechęcią.

Jagustyna-Starsza, biedna kobieta. Dom i ziemię zapisała dzieciom, te zaś wygoniły ją na poniewierkę. By jakoś przeżyć, Jagustynka pomieszkuje u różnych ludzi, wynajmuje się do prac u innych gospodarzy. Złorzeczy swoim dzieciom. Jest złośliwa, snuje intrygi, obawy budzi jej cięty język. Wie o wszystkim, co działo się we wsi. Nie żywi szacunku do nikogo i niczego, co jest wynikiem krzywdy, jaką wyrządziły jej dzieci.

Dumna i pracowita. Na koniec chce godzić się z dziećmi, mimo że jest to dla niej upokarzające. Dwulicowa. Czuje się skrzywdzona przez los, samotna - stąd bierze się jej złośliwość i oschłość. Nienawidzi całego świata, bogatych i biednych. Zawsze przyznaje rację swemu rozmówcy. Przebiegła, cieszy się, gdy innym przydarza się nieszczęście.

Ksiądz - Nie zawsze był dobrym kapłanem. Jest człowiekiem zamożnym, chciwym materialistą. Nie odmawia sobie przyjemności życia doczesnego, niekiedy nawet przedkłada własne problemy ponad problemy wsi. Wielu uważa, że reprezentuje interesy bogatych. Cieszy się jednak autorytetem i uprzywilejowaną pozycją we wsi, bo głosi Słowo Boże. Ma ogromny wpływ na ludzi i ich postępowanie.

Szymek i Jędrnych -Synowie Dominikowej. Szymek jest podporządkowany matce, boi się jej. Ze względu na specjalne traktowanie Jagny przez matkę, wraz z bratem musi wykonywać kobiece prace, co jest dla niego upokarzające. W końcu, gdy poznaje Nastkę, buntuje się przeciw takiemu traktowaniu. Matka jest przeciwna ślubowi: Nastka nie ma wiana, Dominikowa straciłaby parobka. Po kłótni z matką Szymek zostaje wygnany z domu. Kupuje niewielki skrawek nieurodzajnej ziemi od dziedzica, buduje dom. Jego upór i samozaparcie sprawiają, że inni pomagają mu w wyrazie uznania dla jego pracy. Sam Szymek jest dumny i nie prosi nikogo o pomoc. Wyraźna jest metamorfoza bohatera: z podporządkowanego matce popychadła pod wpływem uczucia zmienia się w dobrego gospodarza.

Kuba Socha - Parobek Boryny, w przeszłości brał udział w powstaniu styczniowym. Jest pracowity i uczciwy.

Roch - Żebrak, brał udział w powstaniu styczniowym. Jest religijny i wykształcony, uczy pisać i czytać dzieci wiejskie. Czasami przychodzi do wsi Lipce.

Kowal - Bogaty zięć Macieja Boryny, mąż Magdy. Chytry, przebiegły, chciwy - niecierpliwie czeka na spadek po teściu, pragnie być jeszcze zamożniejszy. Intrygant i złodziej, wyobcowany z gromady wiejskiej, nie pracuje na roli.

Magda - Żona kowala, córka Boryny z pierwszego małżeństwa.

Bylica - Ojciec Hanki, bardzo ubogi.

Mateusz - Kawaler po trzydziestce. Romansuje z kobietami, między innymi z Jagną.

Ambroży - Prawie stuletni starzec, walczył w wojnie we Francji i Włoszech. Pełni funkcję kościelnego. Pije alkohol.

Wójt - Piotr Rakoski -Reprezentuje władzę, nie dba o interesy chłopów. Jest arogancki, zdolny do kradzieży, pozbawiony wszelkich zasad moralnych. Wraz z Jagną, której jest kochankiem, pije alkohol i włóczy się po wsi.

Witek - Sierota, pracuje jako pastuch u Borynów.

Jankiel - Żyd, jest właścicielem karczmy.

Pan Jacek -Stryj dziedzica, wrażliwy na sytuację chłopów. Brał udział w powstaniu.

Jaś -Syn organistów, uczy się w seminarium na księdza.

Agata -Stara kobieta. Przed zimą, wypędzona z domu przez swych krewnych, musi udać się na żebry do miasta. Sytuacja ta powtarza się co roku, ponieważ w tym okresie rodzina nie może znaleźć dla niej pracy. Kobieta nie narzeka, a nawet stara się usprawiedliwiać swoich krewnych.

Organiścina -Matka Jasia, zapatrzona w syna. Pilnuje go, gdy ten zaczyna spoglądać na Jagnę.

Kłąb i Grzela -Działacze i organizatorzy. Kłąb to chłop starej daty - spełnienie dla swych ambicji znajduje w granicach tradycyjnych form życia gromadzkiego. Grzela natomiast marzy o odnowie wsi, realizowanej przez planowe działanie oparte nie na solidarności gromady, ale na dobrowolnym zrzeszeniu związanym wspólnotą celów i interesów.