baszybuzuk (język polski)

baszybuzucy (1.1)
baszybuzucy (1.1), (zdjęcie z czasów wojny rosyjsko-tureckiej 1877 – 78)
wymowa:
​
znaczenia:

rzeczownik, rodzaj męskoosobowy

(1.1) wojsk. hist. (kon. XVIII – pocz. XX w.) nieregularny żołnierz turecki, muzułmański ochotnik pochodzący często z bezpośredniego terenu walk; zob. też baszybuzuk w Wikipedii
(1.2) daw. przen. człowiek niesforny, hultaj, bandyta[1]
odmiana:
(1.1-2)
przykłady:
(1.1) Widzieliśmy słynnego Iskinder-Baszę (Ilińskiego) niegdyś urzędnika przy kolei orleańskiéj, a dziś jednego z pierwszych jenerałów armii tureckiéj, naczelnika Baszybuzuków (co po turecku oznacza: szalone głowy). (…) On to był zwycięzcą nad Dunajem, pod Kalafatem. (…) Iskinder miał tylko ośmiuset ludzi, z którymi natarł i dwustu ludzi w odwodzie. Natarto jednak z takim zapałem, że pułkownika obaliło pierwsze uderzenie i tysiące Moskali rozbito. Iliński chciał uratować życie pułkownikowi Karamzinowi, synowi historyka, przybył jednak za późno; jakiś baszybuzuk zanurzył mu już szablę w gardło i on zobaczył już tylko krew tryskającą jak z wodotrysku (…) Opowiadają, że gdy [Iliński] przemawia do swych baszybuzuków wzrusza ich silnie: mówi im o swym domu, płacze i wszyscy z nim płaczą. Zaręcza, że nie ma ludzi łagodniejszych ani posłuszniejszych i łatwiejszych do kierowania: a przecież to są ludzie, których cywilizowani nazwaliby zbieraniną łotrów. Czyż nie jest to ciekawem widzieć miłośników starego porządku, obrońców cywilizacyi najbardziéj rozwiniętéj i najwykwintniejszej wzywających na pomoc barbarzyńców, jak w r. 1848 tak zwaną garde mobile a obecnie żuawów czy baszybuzuków? (…) Baszybuzuki nie pobierają żołdu i żyją Bóg jeden wie czem; ale tak mało im potrzeba; a gdy im powiedzą, że sułtan nie ma pieniędzy, żałują go i powtarzają: biedak! (sic!)[5]
(1.2) Dla naszych socyalistów „Sokół” jest związkiem chuliganów, jest to bojówka kontrrewolucyi, banda baszybuzuków N.D. (=narodowej demokracji) itd. itd. (sic!)[6]
składnia:
kolokacje:
synonimy:
antonimy:
hiperonimy:
hiponimy:
holonimy:
meronimy:
wyrazy pokrewne:
rzecz. basza mos
związki frazeologiczne:
etymologia:
tur. başıbozuk → niedowodzony, niezorganizowany, dosł. zepsuta głowa[7]
U Amszejewicza[8] (1859) i w słowniku wileńskim[9] (1861) tylko w formie baszi-buzuki (blp) jako określenie zbiorowe nieregularnych żołnierzy tureckich. Oprócz tego nieodmienne baszi buzuk np. ówczesna prasa pisała: „Osman Basza dowodzi 4 pułkami piechoty, 9 szwadronami jazdy, 2 000 Baszi Buzuk i ma 6 dział przy sobie[10]. W encyklopedii Orgelbranda (1859) w formie baszy-buzuk[11]. Spotyka się także zapis baszybużuk[12].
uwagi:
tłumaczenia:
  • angielski: (1.1) bashi-bazouk
  • białoruski: (1.1) башыбузук m
  • bułgarski: (1.1) башибозук m
  • francuski: (1.1) bachi-bouzouk m
  • nowogrecki: (1.1) βασιβουζούκος m
  • rosyjski: (1.1) башибузук m; (1.2) башибузук m
  • słowacki: (1.1) bašibozuk m
  • turecki: (1.1) başıbozuk
  • ukraiński: (1.1) башибузук m
źródła:
  1. ↑ publikacja w otwartym dostępie – możesz ją przeczytać Michał Arct, M. Arcta Słownik ilustrowany języka polskiego, Wydawnictwo M. Arcta w Warszawie, Warszawa 1916.
  2. ↑ publikacja w otwartym dostępie – możesz ją przeczytać Hasło „baszybuzuk” w: Zygmunt Saloni, Włodzimierz Gruszczyński, Marcin Woliński, Robert Wołosz, Danuta Skowrońska, Zbigniew Bronk, Słownik gramatyczny języka polskiego — wersja online.
  3. ↑ publikacja w otwartym dostępie – możesz ją przeczytać Hasło „baszybuzuk” w: Słownik języka polskiego, red. Jan Karłowicz, Adam Kryński, Władysław Niedźwiedzki, t. I: A-G, Warszawa 1900–1927, s. 104.
  4. ↑ Trzaski, Everta i Michalskiego Encyklopedyczny słownik wyrazów obcych, s. 172, Warszawa, 1939.
  5. ↑ Władysław Mickiewicz, Żywot Adama Mickiewicza podług zebranych przez siebie materyałów oraz z własnych wspomnień opowiedział Władysław Mickiewicz, tom IV, s.LXXIII-LXXIV, Poznań, 1895.
  6. ↑ Słowo Polskie (wydanie poranne). 1906, nr 388
  7. ↑ publikacja w otwartym dostępie – możesz ją przeczytać Hasło „baszybuzuk” w: Słownik języka polskiego pod redakcją Witolda Doroszewskiego, Wydawnictwo Naukowe PWN.
  8. ↑ Michał Amszejewicz, Dykcjonarz zawierający wyrazy i wyrażenia z obcych języków polskiemu przyswojone a mianowicie: w umiejętnościach, sztukach, tudzież w stylu prawniczym, administracyjnym, gazeciarskim, naukowo-filozoficznym, literackim i w pożytecznej mowie używane, do użytku powszechnego ułożony staraniem i pracą Michała Amszejewicza, Warszawa 1859, s. 54.
  9. ↑ publikacja w otwartym dostępie – możesz ją przeczytać Hasło „baszi-buzuki” w: Słownik języka polskiego, red. Aleksander Zdanowicz i in., M. Orgelbrand, Wilno 1861, s. 54.
  10. ↑ Gazeta Codzienna, 9 sierpnia 1840, nr 2911
  11. ↑ Encyklopedia Powszechna T.2 (Ap-Bąk); Encyklopedyja Powszechna, s. 1001, Warszawa,1860.
  12. ↑ Słowniczek wyrazów obcych polityczno-społecznych,s. 4, Kraków 1907
This article is issued from Wiktionary. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.