potrzebizna

From potrzeba +‎ -izna. First attested in the end of the 14th century.

• IPA^(key): (10^th–15^th CE) /pɔtr̝ɛbizna/
• IPA^(key): (15^th CE) /pɔtr̝ɛbizna/

potrzebizna f

1. need, necessity, requirement (that what is missing or wanted)

   Synonym: potrzeba

   • 1967 [1418], Henryk Kowalewicz, Władysław Kuraszkiewicz, editors, Wielkopolskie roty sądowe XIV-XV wieku, Roty kościańskie, volume III, number 698, Kościan:

     Jakom prze tho cupil ten skoth..., yz my go bilo trzeba k mey potrzebisne

     [Jakom przeto kupił ten skot..., iż mi go było trzeba k mej potrzebiźnie]

   • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎, page 764:

     Movy svyąthy Augustyn, aby myto krvye zbavyczyela naszego nye grzesnym dalo potrzebyzną, alye pyelgrzymom odpoczynyenye gotovalo

     [Mowi święty Augustyn, aby myto krwie zbawiciela naszego nie grzesznym dało potrzebiznę, ale pielgrzymom odpoczynienie gotowało]

   • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎, page 294:

     Nye yesth potrzebyzna (non est opus Mat 9, 12) zdrovem lyekarza

     [Nie jest potrzebizna zdrowem lekarza (non est opus Mat 9, 12)]

2. need (the necessity to perform an action)
   • 1885 [Fifteenth century], Jan Baudouina de Courtenay, Jan Karłowicz, Antoni Adam Kryńskiego, Malinowski Lucjan, editors, Prace Filologiczne‎, volume V, page 12:

     Expedit potrzebysna yest

     [Expedit potrzebizna jest]

   • 1920 [1424], Marceli Handelsman, Antoni Rybarski, Kazimierz Tymieniecki, editors, Najdawniejsze księgi sądowe mazowieckie, volume II, number 674:

     Domina non wlt ipsam literam ponere, bo gey ne yest potrzebisna

     [Domina non wlt ipsam literam ponere, bo jej nie jest potrzebizna]

   • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎, page 207:

     Krystus dobrovolnye vmarl, a nye s potrzebysny (non necessitate)

     [Krystus dobrowolnie umarł, a nie z potrzebizny (non necessitate)]

   • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎, page 382:

     Vyesz yestem kvpyl y mam potrzebyzną (necesse habeo Luc 14, 18) obezrzecz ya

     [Wieś jestem kupił i mam potrzebiznę [wynić i] obeźrzeć ją (necesse habeo Luc 14, 18)]

3. need (state of wanting or requiring)
   • 1875 [End of the 15th century], Stanisław Motty, editor, Książeczka do nabożeństwa Jadwigi księżniczki polskiej‎, page 174:

     Sze mna bandz we wschythkych pokvszach, w szmathkach, potrzebyznach y w nyemoczach mogych

     [Ze mną bądź we wszytkich pokusach, w smętkach, potrzebiznach i w niemocach mojich]

   • 1916 [second half of the 15th century], Stanisław Słoński, editor, Psałterz puławski‎, Greater Poland, pages 9, 22:

     Przecz yes, gospodnye, odszedl dalyeko, nyenaszrzysz w potrzebiznach (in opportunitatibus) y w zamęczyech?

     [Przecz jeś, Gospodnie, odszedł daleko? Nienaźrzysz w potrzebiznach (in opportunitatibus) i w zamęciech?]

4. affair, issue (something which needs to be taken care of or resolved, or area of interest)

   Synonyms: sprawa, rzecz

   • 1858 [c. 1408], Wojciech Szurkowski z Ponieca, “Wyroki sądów miejskich czyli ortyle [Urban court rulings i.e. "Ortyls"]”, in Wacław Aleksander Maciejowski, editor, Historia prawodawstw słowiańskich [History of Slavic lawmaking], volume 6, Poniec, page 144:

     Szluga w potrzebysznye panszkyey bythy czyny albo ma czynycz szam o szyą y o szwe rany

     [Sługa w potrzebiźnie pańskiej bity czyni albo ma czynić sam o się i o swe rany]

   • 1939 [end of the 14th century], Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki [Sankt Florian Psalter]‎, Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego [The Ossoliński National Institute: with the benefit of the Silesian Parliament], pages 90, 6:

     Ne *bodzesz se bacz... od potrzebyzny (a negotio) chodzøczey we czmach

     [Nie będziesz sie bać od strachu nocnego, od strzały latającej we dnie, od potrzebizny (a negotio) chodzącej we ćmach]

• Middle Polish: potrzebizna

• Bańkowski, Andrzej (2000) “potrzebizna”, in Etymologiczny słownik języka polskiego [Etymological Dictionary of the Polish Language] (in Polish)
• B. Sieradzka-Baziur, editor (2011–2015), “potrzebizna”, in Słownik pojęciowy języka staropolskiego [Conceptual Dictionary of Old Polish] (in Polish), Kraków: IJP PAN, →ISBN