Zarodziec ruchliwy

Trofozoity zarodźca ruchliwego (rozmaz krwi wybarwiony metodą Giemsy)
Systematyka
Domena	eukarionty
Supergrupa	Sar
Nadtyp	Alveolata
Typ	Myzozoa
Podtyp	apikompleksy
Gromada	Aconoidasida
Rząd	krwinkowce
Rodzina	Plasmodiidae
Rodzaj	zarodziec
Podrodzaj	Plasmodium
Gatunek	zarodziec ruchliwy
Nazwa systematyczna
Plasmodium vivax Grassi et Feletti 1890

Zarodziec ruchliwy (Plasmodium vivax) – gatunek prostista zaliczany do apikompleksów, jeden z kilku pasożytów wewnątrzkomórkowych, które wywołują malarię u ludzi.

Morfologia

Trofozoit o średnicy 40–60 μm (zajmuje nawet 2/3 objętości komórki żywiciela) i nieregularnym kształcie ma postać schizonta wytwarzającego się we wnętrzu hepatocytów oraz erytrocytów. W jego cytoplazmie obecnych jest wiele drobnych ziarnistości hemozoiny. Porusza się ruchem pełzakowatym (ameboidalnym).

Merozoit o średnicy ~1,5 μm rośnie w erytrocycie, aby następnie przemienić się w schizonta. Niekiedy jednak tworzy on progamety, które na drodze dalszego rozwoju różnicują w męskie mikrogametocyty (średnica 7–8 μm, duże jądro komórkowe połączone z luźną chromatyną, umieszczone centralnie) lub żeńskie makrogametocyty (średnica 9–10 μm, małe jądro z chromatyną skupioną w dużej grudce, położone ekscentrycznie).

W niektórych stadiach cyklu życiowego gatunek ten przybiera pierścieniowatą formę o średnicy 2–3 μm z dużą wodniczką umieszczoną centralnie oraz jądrem komórkowym i cytoplazmą wokół.

Ekologia

Występuje w klimacie równikowym (tropikalnym) oraz podzwrotnikowym (subtropikalnym), zajmuje szerokości geograficzne pomiędzy równoleżnikami 60° N (północnym) i 30° S (południowym). Zazwyczaj zajmuje tereny zalesione w pobliżu zbiorników wodnych.

Zasięg występowania tego gatunku jest ściśle skorelowany z występowaniem jego wektorów, tj. niektórych komarów widliszków (Anopheles): widliszek plamistoskrzydły (A. maculipennis), A. quadrimaculatus, A. gambiae oraz innych lokalnych gatunków.

Chorobotwórczość

W rejonach występowania tego gatunku wyróżnia się trzy strefy zagrożenia malarią:

• A – niewielkie ryzyko zarażenia, występuje sezonowo na niektórych obszarach objętych strefą, zarodźce są wrażliwe na chlorochinę (np. Ameryka Środkowa, Chiny i Azja Zachodnia);
• B – niewielkie ryzyko zarażenia, jednak niektóre zarodźce mogą być odporne na chlorochinę (np. Indie, Malediwy, Borneo, Nowa Gwinea i Melanezja);
• C – wysokie ryzyko zarażenia, zarodźce są całkowicie odporne na chlorochinę (np. Afryka Środkowa, część Półwyspu Malajskiego oraz niektóre kraje Azji i Ameryki Południowej).

Cykl życiowy

Cykl życiowy zarodźców (Plasmodium spp.)

Pokolenie bezpłciowe rozmnaża się w organizmie człowieka na drodze schizogonii, natomiast pokolenie płciowe rozmnaża się w organizmie samicy komara na drodze sporogonii.

Samica komara wraz z ukłuciem wprowadza do krwi człowieka sporozoity, które następnie wnikają do wątroby (trwa to 30–60 minut). Sporozoity rozwijają się dalej (schizogonia pozakrwinkowa), przyjmują formę okrągłą lub owalną, a ostatecznie przekształcają się w pierścieniowy schizont.

Schizonty dojrzewają, po czym dzielą się wielokrotnie na merozoity, których część pełni funkcję rezerwuaru (hipnozoity), zaś większość infekuje hepatocyty oraz erytrocyty. W tych ostatnich zachodzi schizogonia krwinkowa, podczas której forma pierścieniowa przekształca się w trofozoit i schizont (zajmują one wówczas nawet objętości 2/3 krwinki). W pełni dojrzałe schizonty (merocyty) dzielą się (merulacja) i rozpadają na 12–24 (zwykle 16) merozoitów, które zarażają dalej kolejne erytrocyty.

Po kilku (zwykle 3) dniach z części merozoitów powstają makrogametocyty i mikrogametocyty, które dostają się do jelita komara, gdy zainfekowany człowiek zostanie ponownie ugryziony. Mikrogametocyt przekształca się w 4–6 ruchliwych mikrogamet, natomiast makrogametocyt w jedną nieruchliwa makrogametę (sporogonia). Obie gamety łącza się tworząc ruchliwą, uwicioną zygotę (ookinetę). Ta następnie wnika pod nabłonek jelita komara i przekształca się w oocystę, która z kolei przekształca się w sporocystę, po której pęknięciu uwalniane są sporozoity, przedostające się do gruczołów ślinowych komara.

Leczenie

Lekiem z wyboru w leczeniu malarii wywołanej przez zarodźca ruchliwego jest chlorochina. Na obszarach gdzie spotykane są szczepy oporne na chlorochinę, lekiem pierwszego rzutu jest artesunat albo meflochina.

Zobacz też

• leki przeciwmalaryczne

Bibliografia

• AntoniA. Deryło AntoniA. (red.), Parazytologia i akaroentomologia medyczna, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2011, s. 124–130, ISBN 978-83-01-13804-2 .