Wydma – piaszczyste wzniesienie usypane przez wiatr. Warunki środowiska wpływają na różny kształt i rozmiar wydm[1]. Powstawanie wydmy jest ściśle związane z transportem materiału piaszczystego: piasek pędzony wiatrem blisko powierzchni lub wleczony po niej zatrzymuje się za takimi przeszkodami jak głazy, zarośla czy nierówności gruntu – gromadząc się wówczas tworzy wydmę.
Pojedyncza wydma składa się ze stoku dowietrznego i zawietrznego, które rozdziela grzbiet wydmy. Stoki te są zazwyczaj asymetryczne. Nakładające się wydmy tworzą nieregularne, rozległe formy poprzeczne do kierunku wiatru – pola wydmowe.
Rodzaje wydm
Rozróżnia się następujące rodzaje wydm, w zależności od:
- położenia
- dynamiki
- wydma ruchoma – ruchoma, tworząca się
- wydma ustalona – nieruchoma, porośnięta przez roślinność
- wydma ustalana – w trakcie zatrzymywania i porastania przez roślinność
- kształtu
- pokrywy roślinnej oraz gleby
- wydma biała – ruchoma, inicjalne stadium zarastania psammofitami, brak gleby
- wydma szara – ustalana lub ustalona, porośnięta trawą lub wrzosowiskiem, powstawanie arenosoli
- wydma brunatna – ustalona, porośnięta lasem (bór bażynowy) lub wrzosowiskiem, arenosole i regosole.
Wydmy poza Ziemią
Wydmy mogą występować na wszystkich ciałach niebieskich, na których występuje atmosfera i skały okruchowe o dostatecznie małych ziarnach, aby mogły być poruszane przez wiatr. Pole wydm na obiekcie innym niż Ziemia określa się formalnie nazwą unda[2].
Poza Ziemią wydmy zaobserwowano na Marsie, Wenus[3] i Tytanie, księżycu Saturna. Wydmy na Marsie występują we wnętrzach kraterów (np. krateru Victoria, odwiedzonego przez łazik Opportunity), gdzie piasek gromadzi się dzięki burzom piaskowym, a także tworzą rozległe pola wydm w północnych okolicach podbiegunowych; największe z nich, Olympia Undae, ma ponad 1500 km średnicy[4]. Na Tytanie ciemne wydmy występują w pasie równikowym, uważa się, że tworzą je ziarna węglowodorów, wytrącających się z bogatej w związki organiczne atmosfery księżyca[5].
Galeria
Wydma biała w Lubiatowie, woj. pomorskie
Porównanie wydm na Ziemi (Namibia) i na Tytanie (region Belet)
Widok ze szczytu wydmy śródlądowej Puszcza Bydgoska.jpg.webp)
Przekrój przez wydmę w Łebie
Zobacz też
Przypisy
- ↑ Mieczysław Klimaszewski: Geomorfologia. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2003, s. 231. ISBN 83-01-13951-X.
- ↑ Planetary Names: Feature Types. [w:] Gazetteer of Planetary Nomenclature [on-line]. International Astronomical Union (IAU) Working Group for Planetary System Nomenclature (WGPSN). [dostęp 2012-05-06].
- ↑ Nomenclature Search Results. Target: Venus, Feature Type: Unda, undae. [w:] Gazetteer of Planetary Nomenclature [on-line]. [dostęp 2012-05-06].
- ↑ Nomenclature Search Results. Target: Mars, Feature Type: Unda, undae. [w:] Gazetteer of Planetary Nomenclature [on-line]. [dostęp 2012-05-06].
- ↑ Cassini Sees the Two Faces of Titan’s Dunes. [w:] Cassini Solstice Mission [on-line]. NASA, 2012-01-23. [dostęp 2012-05-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-05-06)]. (ang.).