Systematyka[1][2] | |||
Domena | |||
---|---|---|---|
Królestwo | |||
Podkrólestwo | |||
Nadgromada | |||
Gromada | |||
Klasa | |||
Rząd | |||
Rodzina | |||
Rodzaj | |||
Gatunek |
kolcowidłak jałowcowaty | ||
Nazwa systematyczna | |||
Spinulum annotinum (L.) A. Haines Fam. Huperziac. Lycopodiac. New England: 86 (2003) | |||
Synonimy | |||
|
Kolcowidłak jałowcowaty[3], widłak jałowcowaty[4] (Spinulum annotinum (L.) A. Haines) – gatunek roślin wieloletnich z rodziny widłakowatych. Jest szeroko rozprzestrzeniony w całej strefie umiarkowanej na półkuli północnej[5]. Występuje na terenie całej Polski, aczkolwiek regionalnie jest rośliną dość rzadką zwłaszcza w części środkowej i południowo-wschodniej kraju[6].
Morfologia
- Pędy
- Płożące się z prosto wzniesionymi i widlasto rozgałęzionymi gałązkami. Osiągają długość do 1 m.
- Liście
- Równowąskolancetowate, małe, całobrzegie, lub drobno piłkowane, bez włosków, spiczasto zakończone. Na dolnej stronie widoczny pojedynczy nerw. Ustawione skrętolegle na pędach, w górnej części pędu gęściej, niż w dolnej. Rzadko są przystające do pędu, przeważnie poziomo odstają od pędów.
- Kłos zarodnionośny
- Kłosy złożone z liści zarodniowych wyrastają pojedynczo na szczytach pędów, są siedzące, o długości 8–13 mm i średnicy 3–4 mm[7]. Liście zarodniowe z błoniastymi brzegami mają szerokojajowaty kształt, są zaostrzone. Początkowo mają żółtawy, później brunatny kolor. Zarodniki dojrzewają od lipca do września. Zawierają łatwopalne olejki eteryczne.
- Pędy wegetatywne
- Liście
- Pędy z kłosami zarodnionośnymi
- Kłos zarodnionośny
Biologia i ekologia
- Roślina trująca
- Ziele tego gatunku zawiera znaczne ilości trujących alkaloidów: anotynę, likopodynę, obskurynę i nikotynę[8].
- Siedlisko
- Cieniste lasy na niżu, w górach aż po kosówkę. Roślina cieniolubna i kwasolubna, unika podłoża wapiennego. Rośnie przede wszystkim na wilgotnych miejscach porośniętych mchami. Częściej występuje w górach i na pogórzu, niż na niżu. Czasami tworzy całe łany na obrzeżach torfowisk, zwłaszcza w sąsiedztwie bagna zwyczajnego.
- Fitosocjologia
- Gatunek charakterystyczny dla O. Vaccinio-Piceetalia, Ass. Vaccinio-uliginosi-Betuletum pubescentis i Ass. Abietetum polonicum. Jest rośliną wskaźnikową gleb o małej ilości próchnicy.
Zagrożenia i ochrona
Roślina była objęta w Polsce ścisłą ochroną gatunkową od 1946 roku[9]. W 2014 roku zmieniono jej status ochronny i podlega ochronie częściowej[10]. W ostatnich latach zmniejsza się liczba stanowisk, na których występuje. Umieszczona na polskiej czerwonej liście w kategorii NT (bliski zagrożenia)[11].
Zastosowanie
Stosowany jako roślina lecznicza. Surowcem zielarskim są zarodniki. Zbiera się dojrzałe kłosy i suszy. Dawniej zarodników używano do produkcji zasypki dla niemowląt, zasypki na rany, otaczania pigułek z lekarstwem.
Ponieważ zarodniki są bardzo łatwopalne, dawniej używano ich do wywoływania efektów specjalnych w teatrach, a także do czyszczenia kominów. Zarodników używano także w odlewnictwie do wysypywania form odlewniczych dzwonów.
Przypisy
- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-02-28] (ang.).
- ↑ The Pteridophyte Phylogeny Group. A community-derived classification for extant lycophytes and ferns. „Journal of Systematics and Evolution”. 54 (6), s. 563–603, 2016. DOI: 10.1111/jse.12229.
- ↑ Anna Pacyna , Wojciech J. Szypuła , Rząd: Lycopodiales Dc. ex Bertch. & J. Presl – Widłakowce (Widłaki jednakozarodnikowe), [w:] Ewa Szczęśniak, Edyta M. Gola, Elżbieta Zenkteler (red.), Lykopodiofity Polski Lycopodiales, Selaginellales, Isoëtales, „Monographiae Botanicae”, 110, Wrocław: Polskie Towarzystwo Botaniczne, 2023, s. 123–124, DOI: 10.5586/978-83-963503-9-8, ISBN 978-83-963503-9-8, ISSN 2392-2923 .
- ↑ Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 112, ISBN 978-83-62975-45-7 .
- ↑ Lycopodium annotinum L., [w:] Plants of the World online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2023-08-29] .
- ↑ Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce, Adam Zając, Maria Zając (red.), Kraków: Pracownia Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2001, s. 345, ISBN 83-915161-1-3, OCLC 831024957 .
- ↑ F. Činčura, V. Feráková, J. Májovský, L. Šomšak, J. Záborský: Pospolite rośliny środkowej Europy. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1990, s. 60. ISBN 83-09-01473-2.
- ↑ Jakub Mowszowicz: Przewodnik do oznaczania krajowych roślin trujących i szkodliwych. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1982, s. 55. ISBN 83-09-00660-8.
- ↑ Rozporządzenie Ministra Oświaty z dnia 29 sierpnia 1946 r. wydane w porozumieniu z Ministrem Rolnictwa i Reform Rolnych i z Ministrem Leśnictwa w sprawie wprowadzenia gatunkowej ochrony roślin (Dz.U. z 1946 r. nr 70, poz. 384).
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz.U. z 2014 r. poz. 1409).
- ↑ Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.
Bibliografia
- Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
- Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.
- BioLib: 3045
- EoL: 599070
- EUNIS: 150476
- Flora of China: 200002748
- Flora of North America: 200002748
- FloraWeb: 3560
- GBIF: 2688369, 3992189
- identyfikator iNaturalist: 204168
- IPNI: 304983-2, 1127211-2
- ITIS: 17018
- NCBI: 13840
- identyfikator Plant List (Royal Botanic Gardens, Kew): tro-26600190, tro-50305389
- Plants of the World: urn:lsid:ipni.org:names:304983-2, urn:lsid:ipni.org:names:1127211-2
- Tela Botanica: 75232, 120816
- identyfikator Tropicos: 26600190, 50305389
- USDA PLANTS: LYAN2