Krzyż Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość” 1945–1954

Zrzeszenie Wolność i Niezawisłość (używana była również forma „Wolność i Niepodległość”[1][2] (WiN), właśc. Ruch Oporu bez Wojny i Dywersji „Wolność i Niezawisłość”[3]) – polska cywilno-wojskowa organizacja konspiracyjna założona 2 września 1945 w Warszawie. Jej trzon stanowiły pozostałości rozwiązanej Delegatury Sił Zbrojnych na Kraj. WiN przejęła jej strukturę organizacyjną, kadry, majątek, a także częściowo oddziały leśne. Dowódcy obszarów DSZ zostali prezesami obszarów WiN.

Prezesi WiN

Geneza

Krzyż Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość” 1945–1954
Mundur Edwarda Taraszkiewicza, oficera zrzeszenia Wolność i Niezawisłość, uwagę zwraca ryngraf z wizerunkiem cudownego obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej na lewej piersi

Organizacja początkowo zamierzała środkami politycznymi nie dopuścić do zwycięstwa wyborczego komunistów w Polsce po II wojnie światowej. Członkowie WiN-u dopuszczali także możliwość zbrojnej samoobrony. Z czasem cywilny charakter organizacji uległ zmianie: powstały silne oddziały zbrojne zwłaszcza w obszarze centralnym, w okręgach białostockim, lubelskim i warszawskim. Dowódca obszaru centralnego nie wykonał rozkazu o rozwiązaniu oddziałów leśnych, uważając WiN za organizację wojskowo-polityczną. Jesienią 1945 część członków WiN posłuchała apelu pułkownika Jana Mazurkiewicza (ps. „Radosław”) i ujawniła się.

W 1946 nowe kierownictwo WiN podporządkowało organizację rządowi emigracyjnemu i Naczelnemu Wodzowi PSZ na Zachodzie oraz ograniczyło wsparcie dla PSL. Od początku do końca rzeczywistego istnienia WiN organizacją kierowali byli oficerowie ZWZ-AK, zaś struktura organizacyjna w latach 1945–1947 (podział na obszary, okręgi, inspektoraty, obwody, rejony) została przejęta po AK i DSZ. WiN dzieliła się początkowo na 3 obszary: Zachodni z siedzibą w Poznaniu, Centralny z siedzibą w Warszawie i Południowy z siedzibą w Krakowie. Obszary były podzielone na kilkanaście okręgów. W 1946 istniały tylko 2 obszary – Centralny i Południowy.

W styczniu 1947 WiN wezwała PSL do bojkotu wyborów do Sejmu Ustawodawczego i oczekiwania na interwencję państw zachodnich. Pomimo zakazu Delegatury Sił Zbrojnych oraz Komendanta Obszaru Centralnego DSZ, Jana Mazurkiewicza (ps. „Radosław”), WiN prowadziła także rozmowy z UPA. Do wiosny 1947 na terenie Lubelszczyzny i Podlasia WiN uzgodniono zawieszenie broni, dochodziło nawet do współdziałania (atak UPA i WiN na Hrubieszów 28 maja 1946). Doraźne porozumienia zawarto także 21 maja 1945 w Rudzie Różanieckiej oraz 29 kwietnia 1945 w Siedliskach na Pogórzu Przemyskim.

Idea

WiN domagała się, by Armia Czerwona i NKWD opuściły obszar Polski. Organizacja odrzucała kształt granicy wschodniej ustalony w Jałcie. Sprzeciwiała się prześladowaniom politycznym i czynionej przez wojska radzieckie dewastacji kraju. Członkowie WiN chcieli stworzyć wspólną armię, uniezależnić się politycznie od Związku Radzieckiego, uspołecznić duże przedsiębiorstwa i zakłady pracy. W hasłach organizacji pojawiały się też postulaty powszechnej edukacji i reformy rolnej, Jednak podczas referendum w 1946 wezwała do odrzucenia reformy rolnej i nacjonalizacji przemysłu. Jesienią 1946 w kierownictwie organizacji ostatecznie zwyciężyła teza o zbliżaniu się III wojny światowej i konieczności przygotowania się do niej. W związku z tym w styczniu 1947 kierownictwo WiN wezwało PSL do bojkotu wyborów do Sejmu Ustawodawczego.

Działalność organizacji

Spotkanie WiN i UHWR, OUN-B i UPA koło Rudy Różanieckiej 21 maja 1945. Od lewej stoi: kpr. Józef Borecki „Komar” – adiutant komendanta Obwodu AK–DSZ–WiN Tomaszów Lubelski, siedzą przodem od lewej: por. „Norbert”, kpt. Marian Gołębiewski „Irka” – inspektor Inspektoratu AK–DSZ–WiN Zamość, kpt. Stanisław Książek „Rota” oraz Mykoła Wynnyczuk „Kornijczuk”– prowidnyk II okręgu Organizacji Nacjonalistów Ukraińskich, od lewej siedzą tyłem: przedstawiciel Ukraińskiej Głównej Rady Wyzwoleńczej płk Jurij Łopatynski „Szejk”, Serhij Martyniuk „Hrab” oraz „Polakowski”

Zrzeszenie od początku stanowiło dla władz komunistycznych przeszkodę w realizacji planów politycznych ZSRR wobec Polski. To WiN poinformowała Radę Bezpieczeństwa ONZ o fałszerstwach wyborczych, popełnionych podczas referendum ludowego. Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego we współpracy z NKWD nieustannie próbowało rozbić organizację. Część działaczy liczyła na rychły wybuch III wojny światowej, utrzymując oddziały zbrojne (kilka tysięcy żołnierzy), szczególnie na Lubelszczyźnie i Mazowszu. Wobec oparcia WiN na ogniwach Armii Krajowej (rozwiązanej 19 stycznia 1945) i Delegatury Sił Zbrojnych na Kraj, organizacja została dość łatwo rozpracowana przez MBP. W 1945 aresztowano pierwszego prezesa WiN, płk. Jana Rzepeckiego, i wszystkich dowódców obszarów, zaś w październiku 1946 schwytano jego następcę, płk. Franciszka Niepokólczyckiego. Kierownictwa kolejnych komend WiN aresztowano co kilka miesięcy – organizacja miała w okresie swojego istnienia 4 prezesów i 2 p.o. prezesa.

Walcząc z komunistycznymi strukturami państwa oddziały leśne (partyzanckie) WiN rozbijały więzienia, atakowały posterunki milicji i członków ORMO, prowadziły walkę zbrojną z oddziałami wojska, KBW i WOP, likwidowały osoby współpracujące z władzą komunistyczną, w tym starostów, wójtów i sołtysów, a także członków PPR. Jesienią 1945 wobec braku środków finansowych na działalność oddziały WiN prowadziły tzw. akcje dochodowe, które władza „ludowa” wykorzystywała do szerzenia propagandy o bandyckim charakterze organizacji.

Od wiosny 1948 organizacja była w pełni kontrolowana przez MBP oraz NKWD przy pomocy przewerbowanych oficerów WiN i AK tzw. V Komendy WiN, kryptonim „Muzeum”. Członkowie organizacji nie byli świadomi prowadzonej gry operacyjnej komunistycznych służb. Na czele „V Komendy” stanął niezidentyfikowany oficer AK o pseudonimie „Kos” – faktycznie trzej funkcjonariusze komunistycznych służb. Powołano także sztaby obszaru centralnego kryptonim „Zamek” i okręgu białostockiego WiN kryptonim „Bursa”. W ramach tzw. „Operacji Cezary” MBP oraz NKWD podjęło grę operacyjną z zachodnimi wywiadami – amerykańskim i brytyjskim: przyjmowano przesyłanych z Zachodu drogą lotniczą i morską agentów, pieniądze, sprzęt łączności (17 radiostacji). Na Zachód wysyłano fałszywe informacje oraz emisariuszy, kurierów, a także kandydatów na przeszkolenie wywiadowcze i dywersyjne[8].

W październiku 1949, Tomasz Gołąb, członek Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość, założył antykomunistyczną podziemną organizację Krajowa Armia Podziemna, która do 1952 działała na terenie Prudnika i jego okolic[9].

Z CIA i SIS utrzymywano m.in. łączność radiową za pomocą przerzuconych do Polski agentów. Wywiady zachodnie liczyły, że WiN, oprócz prowadzenia w Polsce wywiadu wojskowego, posłuży po ewentualnym wybuchu III wojny światowej do dywersji na liniach komunikacyjnych i zniszczy najważniejsze zakłady przemysłowe – był to tzw. Plan „Wulkan”, organizacji przekazano także plan „X” – wytyczne dla podziemia w Polsce na okres poprzedzający wojnę i na czas wojny. Wielu informacji dostarczyły MBP także delegatury zagraniczne WiN za granicą. Dla prowadzenia tej operacji utworzono specjalne komórki w strukturze ministerstwa. Wobec planów CIA przysłania do Polski oficerów amerykańskich na inspekcję WiN oraz przygotowywania masowych zrzutów ludzi i sprzętu, na polecenie NKWD, MBP zdecydowało przerwać grę.

W grudniu 1952 prasa doniosła o rzekomo dobrowolnym zgłoszeniu się do władz Zarządu Głównego Zrzeszenia, publikując tzw. „Oświadczenie Kosa i Wiktora”. Jednocześnie podano, że ujawniający się przywódcy organizacji przekazali aparatowi bezpieczeństwa będące w ich posiadaniu dolary i obszerne archiwum WiN. Była to mistyfikacja, gdyż tzw. V komenda od wiosny 1948 roku znajdowała się pod kontrolą MBP. Funkcjonariusze bezpieki aresztowali ok. 230 osób, a komunistyczne sądy skazały 15 z nich na śmierć, a 55 na długoletnie więzienie[10].

Spektakularna likwidacja organizacji wywołała tzw. aferę Bergu – inspirowane przez komunistyczne służby kontrowersje wobec faktu ujawnienia współpracy emigracyjnych stronnictw politycznych skupionych w Radzie Politycznej z zachodnimi służbami specjalnymi: SIS oraz CIA. Jej istotą było prowadzenia wywiadu oraz przygotowań do ewentualnej dywersji w Polsce, w zamian za co otrzymywały one fundusze na działalność. Afera pogłębiła rozłam na emigracji i potępienie współpracy ze strony wielu emigracyjnych polityków (w tym prezydenta Zaleskiego) i byłych oficerów AK i NOW[11].

Członkowie

Stowarzyszenie kombatantów WiN

Siedziba zrzeszenia oficerów i żołnierzy WIN w Warszawie

W 1990 powstało Zrzeszenie Wolność i Niezawisłość Stowarzyszenie Społeczno-Kombatanckie[12]. Od 2003 prezesem był Janusz Kurtyka[13], ponadto tę funkcję sprawowali Filip Musiał[14], Jerzy Pasierbiak[15], Zbigniew Młyniec[16].

Upamiętnienie

Pomnik Żołnierzy Wyklętych w Rzeszowie
Pomnik pamięci żołnierzy WiN w Radomiu
Pomnik upamiętniający żołnierzy ZWZ-AK i WiN w Lublinie

W 1997 powstał film dokumentalny poświęcony Zrzeszeniu Wolność i Niezawisłość (reżyseria: Leszek Baron, scenariusz Leszek Baron i Zbigniew Nadkański), wypowiadał się w nim m.in. Janusz Kurtyka.

W 2014 powstał film dokumentalny pt. Ostatnia nadzieja (reżyseria: Sławomir Górski). Film opowiada o losach garstki niezłomnych, odważnych ludzi, którzy do końca wierzyli w sojusze i międzynarodowe umowy. Producentem wykonawczym były: «Telewizja Polska SA» oraz «Film Open Group».[17]

W 2017 roku powstał film pt. Operacja Cezary (scenariusz i reżyseria: Sławomir Górski). Film poświęcony jest jednej z najgłośniejszych operacji wywiadu PRL i KGB skierowanej przeciwko CIA i MI6. W filmie wypowiedział się m.in. Jerzy Woźniak. (…) To dzieło wybitne, oparte na faktach, powstałe w oparciu o doskonałą znajomość tematu i – co nieczęsto spotykane w twórczości filmowej – dokonane w oparciu o szeroką bazę źródłową – powiedział o filmie prof. Krzysztof Szwagrzyk[18].

W Radomiu znajduje się Pomnik Żołnierzy Zgrupowania Wolność i Niezawisłość z 2001[19], w Zduńskiej Woli znajduje się pomnik „Żołnierzy Wyklętych” Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość” z 2013[20], w Rzeszowie 17 listopada 2013 odsłonięto Pomnik Żołnierzy Wyklętych, honorujący członków Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość: płk. Łukasza Cieplińskiego i sześciu członków IV Zarządu Głównego WiN (Adam Lazarowicz, Mieczysław Kawalec, Józef Batory, Franciszek Błażej, Józef Rzepka, Karol Chmiel)[21][22][23][24]. Pomnik WiN jest także w Lublinie.

Patronat Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość przyjęto do nazw rond drogowych w Suwałkach, Lublinie i Chełmie. Imię Organizacji „Wolność i Niezawisłość” nosi ulica na Bałutach (obszar SIM Marysin Doły) w Łodzi.

Wokalista hip-hopowy Tadek na solowym albumie Niewygodna prawda II. Burza 2014 z 2014 wydał utwór pt. „Wolność i Niezawisłość”, poświęcony Zrzeszeniu WiN[25].

Przypisy

  1. ↑ Zob. List prof. zw. dr hab. Ryszarda Bendera do redakcji tygodnika „Uważam Rze”, nr 14(61)/2012, s. 4.
  2. ↑ Sarnowski Andrzej: Skład i organy Miejskiej Rady Narodowej (26 III 1945 – 3 VI 1950). Aneks: Skład Miejskiej Rady Narodowej w 1945 r. (Według listy na posiedzeniu konstytucyjnym), w: Kronika Miasta Poznania 1/1979. Poznań: 1979, s. 35.
  3. ↑ Zrzeszenie Wolność i Niezawisłość, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2018-12-22].
  4. ↑ Operacja „Cezary”, czyli jak akowcy z UB wyłapali akowców z WiN [online], kurierhistoryczny.pl [dostęp 2024-04-29].
  5. ↑ Piecuch 1996 ↓, s. 125.
  6. ↑ Piąta Komenda | Witamy w stronach PIOTRA LIPIŃSKIEGO | Piotr Lipiński [online], www.piotrlipinski.pl [dostęp 2020-07-09] (pol.).
  7. ↑ Zarchiwizowana kopia. [dostęp 2016-10-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-10-15)].
  8. ↑ Wojciech Frazik, Operacja "Cezary". Prowokacyjna V Komenda WiN,, „Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej” (1-2), Warszawa 2008, s. 167-17, ISSN 1641-9561.
  9. ↑ Dariusz Ratajczak, Krajowa Armia Podziemna w powiecie prudnickim 1949-1952, Opole-Gliwice 1996.
  10. ↑ Sprawozdanie Komisji do Rozpatrzenia spraw Łączności z Krajem, „Zeszyty Historyczne” (zeszyt 79), Paryż: Instytut Literacki, 1987, s. 4-73, ISBN 2-7168-0089-8.
  11. ↑ Paweł Ziętara, Misja ostatniej szansy. Próba zjednoczenia polskiej emigracji politycznej w latach 1952-1956, „„Przegląd Historyczny”” (84/2), 1993, s. 199-220.
  12. ↑ Zrzeszenie Wolność i Niezawisłość Stowarzyszenie Społeczno-Kombatanckie - Profil - ngo.pl [online], bazy.ngo.pl [dostęp 2020-07-09] (pol.).
  13. ↑ Tragicznie zmarły Prezes WiN. januszkurtyka.info. [dostęp 2014-01-15].
  14. ↑ Pierwsza rocznica tragicznej śmierci Janusza Kurtyki.
  15. ↑ Zmarł Jerzy Pasierbiak – prezes Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość” – NSZ – Narodowe Siły Zbrojne.
  16. ↑ Organizacje kombatanckie o ogólnopolskim zasięgu działania - Urząd do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych [online], udskior.gov.pl [dostęp 2024-04-26] [zarchiwizowane z adresu 2014-10-17] (pol.).
  17. ↑ Ostatnia nadzieja - Wolność i Niezawisłość [online], wolnosciniezawislosc.info [dostęp 2024-04-26] (pol.).
  18. ↑ Operacja CEZARY - Wolność i Niezawisłość [online], wolnosciniezawislosc.info [dostęp 2024-04-26] (pol.).
  19. ↑ Radom na fotografii - Pomnik Żołnierzy Zgrupowania Wolność i Niezawisłość [online], radom.city [dostęp 2020-07-09].
  20. ↑ Uroczystości związane z odsłonięciem pomnika „Żołnierzy Wyklętych” Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość” w Zduńskiej Woli 27–28 września 2013 r. – Miejski Dom Kultury Zduńskowol... [online], www.mdk-zdunskawola.pl [dostęp 2020-07-09] [zarchiwizowane z adresu 2014-10-19] (pol.).
  21. ↑ Pułkownik Łukasz Ciepliński i jego żołnierze mają swój pomnik w Rzeszowie. umwp.podkarpackie.pl, 17 listopada 2013. [dostęp 2014-06-13].
  22. ↑ Pomnik żołnierzy wyklętych w Rzeszowie. tvp.pl, 17 listopada 2013. [dostęp 2014-06-13].
  23. ↑ W Rzeszowie odsłonięto pomnik płk. Łukasza Cieplińskiego [WIDEO]. nowiny24.pl, 2013-11-17. [dostęp 2014-06-13]. (pol.).
  24. ↑ Odsłonięcie pomnika prezesa IV Zarządu Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość” płk. Łukasza Cieplińskiego. pomniksmolensk.pl, 2013-11-19. [dostęp 2014-06-13]. (pol.).
  25. ↑ Niewygodna Prawda 2 – Burza 2014. niewygodnaprawda.info.pl. [dostęp 2014-02-26].

Bibliografia

  • Henryk Piecuch: Od Bieruta do Ochaba. Akcje specjalne. Wyd. 1. Warszawa: Agencja Wydawnicza CB, 1996.

Linki zewnętrzne

Wersje multimedialne wystaw przygotowane przez krakowski Oddział Instytutu Pamięci Narodowej pt.:

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.