Uniwersalna klasyfikacja dziesiętna, UKD – system klasyfikacji zbiorów bibliotecznych będący modyfikacją klasyfikacji dziesiętnej Deweya, dokonaną przez dwóch prawników belgijskich: Paula Otleta i Henriego La Fontaine’a. Modyfikacja Belgów klasyfikacji dziesiętnej ukazywała się w zeszytach w języku francuskim w latach 1897–1905. W 1907 roku Institut International de Documentation (IID) opublikował stereotypowy przedruk pod tytułem Manuel du repertoire bibliographique universel, który uznano za pierwsze wydanie UKD; standard ten nosi obecnie numer FID No 68 (Fédération Internationale d’Information et de Documentation)[1].
Twórcy UKD przejęli bez zasadniczych zmian schemat KDD, natomiast znacznie rozbudowali poddziały pomocnicze i wprowadzili możliwość tworzenia symboli złożonych. Została zmieniona więc gramatyka, która zasadniczo odróżniała KDD od UKD. W roku 1905 Międzynarodowy Instytut Bibliograficzny wydał tablice tej klasyfikacji po raz pierwszy. UKD zyskała szerokie zastosowanie w bibliotekach na całym świecie, a jej tablice publikowane są w 23 językach. Właścicielem praw autorskich do UKD jest FID. Tablice UKD wydawane są w pięciu wariantach, które mają zadowalać szeroki krąg użytkowników:
- wydania pełne
- wydania pośrednie
- wydania skrócone
- wydania bardzo skrócone
- wydania specjalne.
UKD, tak jak KDD, oparta jest na systemie dziesiętnym. Charakteryzuje się ona porządkowaniem cyfr w kolejności ułamków dziesiętnych, a nie liczb naturalnych, oraz rozbudową „wszerz” jednej klasy ograniczoną do 10, ponieważ z jednego symbolu można utworzyć tylko 10 równorzędnych.
W UKD zaniechano sortowania trzycyfrowego minimum – dopisywania zer na końcu symbolu tak jak w KDD, wprowadzono natomiast oddzielanie grup trzycyfrowych kropką, ułatwiającą odczytywanie i zapisywanie symbolu. Zasadniczy trzon klasyfikacji stanowią tablice główne. Każdy z głównych działów dzieli się na 10 dalszych. Występuje rozbudowa pozioma „wszerz” – w szeregu i pionowa „w głąb” – w łańcuchu.
Tablice pomocnicze
Tablice pomocnicze składają się z dziesięciu tablic, oznaczonych symbolami: I z określnikami od litery, a do litery k, oraz tablicy z numerem II. Tablice z numerem I oraz literami, a i b dotyczą tworzenia symboli złożonych za pomocą następujących znaków:
- Ia – + i /,
- Ib – : i :: oraz grupowania symboli za pomocą nawiasów kwadratowych [ ].
Tablice z numerem I oraz literami od c odnoszą się do poddziałów wspólnych:
- Ic – języka,
- Id – formy,
- Ie – miejsca,
- If – rasy, narodowości, grupy etnicznej,
- Ig – czasu.
Tablica Ih, dotyczy podziału alfabetycznego i numerycznego. Tablica Ik odnosi się do poddziału wspólnego, zaczynającego się od kreski i zera. Tablica, oznaczona cyfrą II, dotyczy poddziałów specjalnych[2].
Tablica Ia
Tablica Ia dotyczy tworzenia symboli złożonych za pomocą znaków + i /, łączące symbole proste bądź rozwinięte, będącymi wyrażeniem zagadnień równorzędnych i niezależnych lub zagadnień, między którymi zachodzi luźny związek. Znak + łączy symbole, niewystępujące bezpośrednio po sobie w tablicach UKD[3], na przykład:
- 050+070 – Prasoznawstwo. Czasopiśmiennictwo[4],
- 821.112.2+821.133.1](494) – Literatura szwajcarska w języku niemieckim i francuskim[5],
Znak / łączy symbole, które w tablicach UKD następują bezpośrednio po sobie. Znak / jest skróconą formą zapisu połączonych plusem symboli. Przed kreską podawany jest pierwszy symbol, należący do ciągu, po kresce – ostatni[3], na przykład:
- 159.922.7/.8 – Psychologia dzieci i młodzieży, co odpowiada 159.922.7+159.922.8, gdzie 159.922.7 to Psychologia dzieci, a 159.922.8 – Psychologia młodzieży[6],
- 913(7/8) – Geografia Ameryki, co odpowiada 913(7)+913(8), gdzie 913(7) to Geografia Ameryki Północnej i Środkowej, a 913(8) to Geografia Ameryki Południowej[7].
Tablica Ib
Tablica Ib określa sposób tworzenia symboli złożonych przy użyciu znaków łączących : i ::, a także grupowania symboli złożonych za pomocą nawiasu kwadratowego [ ]. Znak : łączy symbole proste i rozwinięte, odnoszące się do przedstawionych w dokumencie zagadnień, między którymi zachodzi zależność semantyczna. Symbole, połączone dwukropkiem, są równoległe i podlegają inwersji[8], na przykład:
- 782/785:004.4’277.4 – Muzyka komputerowa, gdzie 782/785 to Rodzaje muzyki[9], a 004.4’277.4 to Programy generacji muzyki[10],
- 613.4:392 – Higiena w życiu codziennym, gdzie 613.4 to Higiena ciała. Odzież[11], a 392 to Zwyczaje i obyczaje życia prywatnego i rodzinnego[12].
Znak :: łączy symbole proste lub rozwinięte, zależne od siebie w sposób jednostronny, dlatego symbole te nie podlegają inwersji. Znak :: stosowany jest także wtedy, gdy wśród symboli, dostępnych w tablicach głównych UKD, nie występuje odpowiedni dla zagadnienia symbol, na przykład:
- 56::57 – Paleobiologia[8], gdzie 56 to Paleontologia[13], a 57 to Nauki biologiczne[14]
- 94(100)"1939/1945"::341.322.5 – Przestępstwa i zbrodnie związane z II wojną światową, gdzie 94(100)"1939/1945" to II wojna światowa[15], a 341.322.5 to Zbrodnie wojenne. Przestępstwa wojenne[16].
Nawiasy kwadratowe [ ] lub występujące osobno [ lub ] grupują symbole proste lub połączone znakami + lub : symbole rozwinięte, które, będąc w grupie, znajdują się w pewnej relacji do symboli spoza nawiasu, na przykład[8]:
- 016:[54+66 – Bibliografia chemii teoretycznej i przemysłowej, co odpowiada 016:54+016:66, gdzie 016:54 to Bibliografia chemii teoretycznej, 016:66 – Bibliografia chemii przemysłowej[17],
- 659.3:050+070](438)"19/20" – Media polskie w XX–XXI wieku, gdzie 659.3 to Informacja masowa. Środki masowego przekazu[18], a 050+070 to Prasoznawstwo. Czasopiśmiennictwo[4].
Tablica Ic
Tablica Ic dotyczy poddziałów wspólnych języka i jest wzorcem dla rozbudowy działów głównych 811 – Poszczególne języki oraz 821 – Literatura poszczególnych języków, a także dla tablicy pomocniczej If – Poddziały wspólne rasy, narodowości i grupy etnicznej. Symbole z tablicy Ic używane są dla wskazania języka, w którym został sporządzony dokument lub z którego został przetłumaczony. Tablica Ic zawiera także poddziały syntetyczne, poprzedzane przy zapisie znakiem ’, pełnią funkcję poddziałów analitycznych, na przykład:
- 621.3(038)=111=162.1 – Słownik elektrotechniczny angielsko-polski[19], gdzie 621.3 to Elektrotechnika[20], (038) to Słowniki[21], =111 to Język angielski[22], a =162.2 to Język polski[23],
- 61(038)=163.41=124’04 – Słownik medyczny serbsko-łaciński, gdzie 61 to Medycyna[24], (038) to Słowniki[21], =163.41 to Język serbski[25], a =124’04 to Łacina średniowieczna[22].
Tablice główne
- 0 – DZIAŁ OGÓLNY
- 00 – Ogólne podstawy wiedzy i kultury
- 01 – Bibliografia. Katalogi
- 02 – Bibliotekarstwo. Bibliotekoznawstwo. Czytelnictwo
- 030 – Encyklopedie. Leksykony. Wydawnictwa informacyjne
- 06 – Organizacje. Stowarzyszenia. Kongresy. Wystawy. Muzea
- 08 – Dzieła zbiorowe. Zbiory prac. Varia
- 09 – Rękopisy. Książki rzadkie. Cymelia
- 1 – FILOZOFIA. PSYCHOLOGIA
- 11/12 – Metafizyka
- 13 – Filozofia ducha. Metafizyka życia duchowego
- 14 – Systemy filozoficzne. Światopogląd
- 159.9 – Psychologia
- 16 – Logika. Teoria poznania. Metodologia
- 17 – Etyka. Moralność. Filozofia praktyczna
- 2 – RELIGIA. TEOLOGIA. RELIGIOZNAWSTWO
- 21 – Teologia naturalna
- 22 – Pismo Święte. Biblia
- 23/28 – Religia chrześcijańska
- 29 – Religioznawstwo. Religie niechrześcijańskie
- 3 – NAUKI SPOŁECZNE. PRAWO. ADMINISTRACJA
- 30 – Metodologia i metody nauk społecznych ogólnie. Socjografia
- 31 – Statystyka. Demografia. Socjologia.
- 32 – Nauki polityczne. Polityka
- 33 – Nauki ekonomiczne. Ekonomia. Gospodarka
- 34 – Nauki prawne. Prawo
- 35 – Administracja publiczna. Wojskowość
- 36 – Działalność na rzecz zaspokajania duchowych i materialnych potrzeb życiowych. Opieka społeczna. Mieszkania. Ubezpieczenia
- 37 – Oświata. Pedagogika. Wychowanie. Szkolnictwo. Wykorzystywanie wolnego czasu.
- 39 – Etnologia. Etnografia. Zwyczaje i obyczaje. Folklor
- 4 – Ten dział od 1961 roku jest wolny. Jego tematykę włączono do działu 8.
- 5 – MATEMATYKA. NAUKI PRZYRODNICZE
- 50 – Zagadnienia ogólne nauk matematyczno-przyrodniczych
- 51 – Matematyka
- 52 – Astronomia. Astrofizyka. Badania kosmiczne. Geodezja. Kartografia
- 53 – Fizyka
- 54 – Chemia. Krystalografia. Mineralogia
- 55 – Geologia i nauki pokrewne. Meteorologia. Hydrologia
- 56 – Paleontologia
- 57 – Nauki biologiczne
- 58 – Botanika
- 59 – Zoologia
- 6 – NAUKI STOSOWANE. MEDYCYNA. NAUKI TECHNICZNE. ROLNICTWO
- 60 – Zagadnienia ogólne nauk stosowanych
- 61 – Medycyna
- 62 – Inżynieria. Technika w ogólności
- 63 – Rolnictwo. Leśnictwo. Hodowla. Produkcja zwierzęca. Łowiectwo. Rybactwo
- 64 – Gospodarstwo domowe. Gastronomia. Hotelarstwo
- 65 – Organizacja i zarządzanie. Organizacja przedsiębiorstw przemysłowych, handlu, transportu, łączności. Organizacja i eksploatacja telekomunikacji. Reklama. Przemysł wydawniczy.
- 66/69 – Przemysł
- 66 – Przemysł chemiczny. Technologia chemiczna
- 67/68 – Różne rodzaje przemysłu i rzemiosła
- 69 – Przemysł i rzemiosła budowlane. Materiały, elementy i roboty budowlane.
- 7 – SZTUKA. ROZRYWKI. SPORT
- 71 – Planowanie przestrzenne. Urbanistyka. Kształtowanie krajobrazu
- 72 – Architektura
- 73 – Rzeźbiarstwo i sztuki pokrewne
- 74 – Rysunek. Rzemiosło artystyczne.
- 75 – Malarstwo
- 76 – Grafika
- 77 – Fotografia i procesy podobne. Kinematografia
- 78 – Muzyka
- 79 – Rozrywki. Teatr. Zabawy. Gry. Sport
- 791 – Rozrywki i widowiska publiczne
- 791.4 – Film
- 792 – Teatr
- 793/794 – Rozrywki towarzyskie. Zabawy. Gry
- 796/799 – Sport
- 791 – Rozrywki i widowiska publiczne
- 8 – JĘZYKOZNAWSTWO. NAUKA O LITERATURZE. LITERATURA PIĘKNA
- 80 – Ogólne zagadnienia językoznawstwa i literatury. Filologia
- 81 – Językoznawstwo. Języki
- 82 – Nauka o literaturze. Literatura piękna.
- 82-1/-9 – Literatura piękna (utwory literackie)
- 82-1 – Poezja
- 82-2 – Dramat
- 82-3 – Powieści, opowiadania, nowele
- 821.111-3 – Powieść angielska
- 821.111(73)-3 – Powieść amerykańska
- 821.112.2-3 – Powieść niemiecka
- 821.162.1-3 – Powieść polska
- 82-4 – Szkice. Eseje literackie
- 82-5 – Mowy
- 82-6 – Listy. Korespondencje
- 82-7 – Humoreski. Satyry. Parodie
- 82-8 – Antologie. Wpisy. Aforyzmy. Przysłowia. Złote myśli
- 82-9 – Komiksy. Publicystyka. Reportaże. Felietony
- 82-93 – Literatura piękna dla dzieci i młodzieży.
- 82-1/-9 – Literatura piękna (utwory literackie)
- 9 – ARCHEOLOGIA. PREHISTORIA. GEOGRAFIA. BIOGRAFIE. HISTORIA
- 902/904 – Archeologia. Prehistoria. Materialne relikty czasów przedhistorycznych i historycznych
- 91 – Geografia. Opisy krajów. Podróże
- 929 – Biografie, autobiografie i pamiętniki zbiorowe. Genealogia. Heraldyka
- 93/94 – Historia
Przypisy
- ↑ Sosińska-Kalata 1995 ↓, s. 54.
- ↑ Turowska, Hys i Kwiatkowska 2006 ↓, s. 1.
- 1 2 Turowska, Hys i Kwiatkowska 2006 ↓, s. 3.
- 1 2 Turowska, Hys i Kwiatkowska 2006 ↓, s. 81.
- ↑ Turowska, Hys i Kwiatkowska 2006 ↓, s. 285.
- ↑ Turowska, Hys i Kwiatkowska 2006 ↓, s. 86.
- ↑ Turowska, Hys i Kwiatkowska 2006 ↓, s. 29.
- 1 2 3 Turowska, Hys i Kwiatkowska 2006 ↓, s. 4.
- ↑ Turowska, Hys i Kwiatkowska 2006 ↓, s. 267.
- ↑ Turowska, Hys i Kwiatkowska 2006 ↓, s. 71.
- ↑ Turowska, Hys i Kwiatkowska 2006 ↓, s. 196.
- ↑ Turowska, Hys i Kwiatkowska 2006 ↓, s. 167.
- ↑ Turowska, Hys i Kwiatkowska 2006 ↓, s. 184.
- ↑ Turowska, Hys i Kwiatkowska 2006 ↓, s. 185.
- ↑ Turowska, Hys i Kwiatkowska 2006 ↓, s. 298.
- ↑ Turowska, Hys i Kwiatkowska 2006 ↓, s. 136.
- ↑ Turowska, Hys i Kwiatkowska 2006 ↓, s. 78, 178, 243.
- ↑ Turowska, Hys i Kwiatkowska 2006 ↓, s. 242.
- ↑ Turowska, Hys i Kwiatkowska 2006 ↓, s. 277.
- ↑ Turowska, Hys i Kwiatkowska 2006 ↓, s. 208.
- 1 2 Turowska, Hys i Kwiatkowska 2006 ↓, s. 14.
- 1 2 Turowska, Hys i Kwiatkowska 2006 ↓, s. 6.
- ↑ Turowska, Hys i Kwiatkowska 2006 ↓, s. 7.
- ↑ Turowska, Hys i Kwiatkowska 2006 ↓, s. 193.
- ↑ Turowska, Hys i Kwiatkowska 2006 ↓, s. 8.
Bibliografia
- Barbara Sosińska-Kalata, Podręcznik UKD dla bibliotekarzy i pracowników informacji, Warszawa: Wyd. SBP, 1995, ISBN 83-85778-50-0, OCLC 69626564.
- Uniwersalna Klasyfikacja Dziesiętna. Publikacja nr UDC-P058 autoryzowana przez Konsorcjum UKD nr licencji 2005/06, oprac. T. Turowska, J. Hys, J. Kwiatkowska, Warszawa 2006. ISBN 83-7009-447-3.