Liczba mnoga

W języku szwedzkim jest pięć rodzajów deklinacji, co należy uwzględnić podczas tworzenia liczby mnogiej. Deklinacja szwedzkiego rzeczownika obejmuje nie tylko tworzenie liczby mnogiej, ale także form określonych rzeczowników. Często rzeczownika trzeba uczyć się wraz z jego rodzajem, jego formą określoną i formą liczby mnogiej. Możliwe końcówki liczby mnogiej to: -or, -ar, -er, -r, -n, rzadko z przegłosem (czyli zmianą samogłoski w temacie), jeszcze rzadziej sam przegłos bez końcówki. Około 25% szwedzkich rzeczowników ma taką samą formę zarówno dla liczby pojedynczej, jak i mnogiej – np. ett rum – två rum, czyli: jeden pokój – dwa pokoje. Są to głównie rzeczowniki nijakie, czyli takie, które wymagają rodzajnika ett.

Pierwsza deklinacja dotyczy rzeczowników dwu- i więcej sylabowych rodzaju wspólnego, zakończonych na nieakcentowane -a. Liczbę mnogą tworzy się przez usunięcie nieakcentowanego -a i dodanie końcówki -or. Formę określoną w liczbie mnogiej tworzy się przez dodanie do końcówki -or końcówki -na:

en klocka – klockor – klockorna
Kolejno: nieokreślona liczba pojedyncza, nieokreślona liczba mnoga, określona liczba mnoga

Istnieje jednak kilka wyjątków w tej deklinacji, między innymi:

• En våg – vågor – vågorna (fala)
• En ros – rosor – rosorna (róża)
• En toffel – tofflor – tofflorna (kapeć)
• En åder – ådror – ådrorna (żyła)

Forma określona i nieokreślona

Charakterystyczną cechą rodzajników w językach północnogermańskich jest to, że rodzajnik określony (odpowiednik angielskiego the) jest końcówką fleksyjną. Wyróżnia się:

• -et – dla rodzaju nijakiego,
• -en – dla rodzaju wspólnego,
• -na, -en, -a – dla liczby mnogiej^[1].

Istnieją również tzw. „wolnostojące rodzajniki określone”, które używane są wtedy, gdy przed rzeczownikiem w formie określonej znajduje się co najmniej jeden przymiotnik. Wyróżnia się następujące rodzajniki:

• det – dla rodzaju nijakiego,
• den – dla rodzaju wspólnego,
• de – dla liczby mnogiej.

Rodzajnik nieokreślony dla rodzaju ogólnego to en, a dla rodzaju nijakiego ett. Forma nieokreślona liczby mnogiej nie posiada żadnego rodzajnika, podobnie jak w pozostałych językach germańskich.

W rodzinie indoeuropejskiej rodzajnik, który występuje po rzeczowniku, oprócz języków północnogermańskich, występuje jedynie w bułgarskim i macedońskim (języki słowiańskie) oraz rumuńskim (romański).

Przykładowa odmiana rzeczownika rodzaju ogólnego (na podstawie wyrazu en bil – samochód) i rzeczownika rodzaju nijakiego (na podstawie wyrazu ett hus – dom) wygląda następująco:

Przypadki

Język szwedzki posiada tylko dwa przypadki, a mianowicie:

a) przypadek główny (grundkasus, objektkasus),

b) dopełniacz (genitiv)

Przypadek główny ma postać bezkońcówkową, czyli nie jest nacechowany formalnie. Może on występować z rodzajnikiem lub bez. Przykładowo, na podstawie rzeczownika blomma – kwiat:

Przypadek główny odpowiada funkcyjnie polskiemu mianownikowi, celownikowi, biernikowi, miejscownikowi, narzędnikowi i wołaczowi. Zamiast deklinacji, podobnie jak w języku angielskim, funkcje tych przypadków pełnią związki syntaktyczne, np.:

• Det här är en bok – To jest książka.
• Jag ser en bok – Widzę książkę.
• Han bläddrar i boken – On wertuje książkę (dosłownie w książce).
• Det står inte i boken – Tego nie ma w książce.
• Han gav boken en ny titel – Dał książce nowy tytuł.

Dopełniacz formalny ma we wszystkich postaciach (tzn. z rodzajnikiem i bez rodzajnika) końcówkę -s.

Dopełniacz z końcówką -s występuje dziś stosunkowo rzadko:

1. w funkcji przydawki (genitivattribut), np.:
   • Fars bok – Książka ojca.
   • Barnets leksak – Zabawka dziecka.
   • Leva i böckernas värld – Żyć w świecie książek.
   • Livets afton – Schyłek życia.
2. w funkcji orzecznika (predikatsfyllnad), np.:
   • Boken är min fars. – Książka jest mojego ojca.
   • Den här bilen är hans brors. – Ten samochód jest jego brata.
3. w funkcji przydawki w związku rządu (apposition), np.:
   • Tores, hans väns, bok – Książka Torego, jego przyjaciela.
   • Konung Karl Gustavs regering – Rząd króla Karola Gustawa.
   • Aposteln Paulus’ ord – Słowa apostoła Pawła.
4. w niektórych zwrotach z przyimkiem till – do, który pierwotnie rządził dopełniaczem, np.:
   • Till skogs – Do lasu.
   • Till fots – Pieszo.
   • Till lands – Na lądzie.
   • Till bords – Do stołu, przy stole.
   • Till sjöss – Na morzu.
5. w zwrotach określających czas, ilość, rodzaj lub gatunek, np.:
   • En två timmars resa – Podróż dwugodzinna.
   • Tusentals människor – Tysiące ludzi.
   • Hundratals böker – Setki książek.
   • Alla slags frukter – Wszelkiego rodzaju owoce.

Odmiana czasowników

Czasowniki dzieli się na słabe i mocne. Wśród czasowników słabych wyróżnia się 5 rodzajów koniugacji (I, IIa, IIb, IIc, III). Czasowniki mocne charakteryzują się zmianą samogłoski rdzennej oraz innymi końcówkami w odmianie, niż w przypadku koniugacji czasowników słabych. Zmianę samogłoski w temacie czasownika mocnego często można dopasować do odpowiedniego szeregu alternacyjnego, wskazującego na to, jak dana samogłoska będzie się zmieniać na przestrzeni całej koniugacji. Istnieją również czasowniki odmieniające się nieregularnie.

Przykładowe porównanie odmiany czasownika słabego oraz czasownika mocnego na przykładzie odpowiednio: att ringa – dzwonić oraz att dricka – pić:

Bezokolicznik (Att-infinitiv i infinitiv)

Znacznikiem bezokolicznika w języku szwedzkim jest att – tak jak angielskie to i częściowo jak niemieckie zu lub niderlandzkie te. Po att użytym w funkcji markera czasownik występuje zawsze w postaci bezokolicznika. W niektórych konstrukcjach czasownik występuje samodzielnie, np. z czasownikami modalnymi.

Bezokolicznik oznaczony przez att posiada formę tzw. att-infinitiv, natomiast występując samodzielnie ma formę infinitiv.

Att w funkcji markera w szybszej mowie jest często wymawiane jak litera „å” [oː], natomiast w funkcji spójnika zawsze jako [att].

Samo słowo att ma także funkcję spójnika zdań podrzędnych „że”.

Supinum

Supinum jest formą, która wśród języków germańskich występuje tylko w języku szwedzkim. Nie ma jej nawet w tak spokrewnionych językach jak duński, norweski nynorsk albo norweski bokmål. Służy on m.in. do tworzenia czasu Perfekt i Pluskvamperfekt razem z posiłkowym har albo hade. Jest to oryginalna właściwość języka szwedzkiego, ponieważ pozostałe języki z tej grupy używają w tym celu imiesłowu czasu przeszłego, a nie specjalnej formy czasownika, jaką jest supinum.

Imiesłów czasu przeszłego to takie formy odczasownikowe, które w języku polskim kończą się na: -ny, -na, -ne, -ty, -ta, -te.

Przykładowo, angielskie He has seen i szwedzkie Han har sett różnią się tym, że w języku angielskim używa się do tego celu imiesłowu czasu przeszłego, podczas gdy szwedzki wykorzystuje formę supinum.

Czasy gramatyczne

W języku szwedzkim wyróżnia się zwykle 6 czasów:

1. Presens – czyli czas teraźniejszy, który jednak, tak jak i w języku polskim, może być używany do wyrażania przyszłości np. „Jutro jadę do Szczecina”.
2. Perfekt – czas złożony przeszło-teraźniejszy, który tworzymy razem z czasownikiem posiłkowym har i formą supinum czasownika. Czasu tego używamy m.in. wtedy, gdy mówimy o czynności w nieokreślonej przeszłości albo jeżeli trwa ona do teraz. Bardzo podobnie do angielskiego Present Perfect.
3. Preteritum – czas przeszły prosty. Używamy go wtedy, gdy coś stało się w przeszłości w określonym czasie np. miesiąc temu.
4. Pluskvamperfekt – czas złożony zaprzeszły, który tworzymy razem z posiłkowym hade i formą supinum czasownika. Używamy go, gdy mówimy o dwóch zdarzeniach, które miały miejsce w przeszłości, z czego jedno zdarzyło się wcześniej od drugiego. Podobnie jak niemiecki Plusquamperfekt i angielski Past Perfect.
5. Futurum – ściśle rzecz biorąc język szwedzki nie ma czasu przyszłego, a jedynie różne formy wyrażania przyszłości.
   • Jedną z nich jest czas Presens (czyt. wyżej), kiedy po prostu używamy czasu teraźniejszego i określenia czasu w przyszłości np. Jutro jadę do Szczecina.
   • Posiłkowego ska (dawniej skall, ang. shall) używamy, gdy coś sobie postanowimy i taka jest nasza wola.
   • Posiłkowego tänker, gdy takie są nasze plany, zamiary.
   • Posiłkowego kommer att albo blir, gdy nie mamy wpływu na zdarzenia w przyszłości, ale możemy je prognozować na podstawie jakichś przesłanek.
6. Futurum Preteritum – Niektórzy wyróżniają jeszcze jeden czas tzw. „przyszły w przeszłym”, którego używamy, gdy mówimy o przyszłości w przeszłości np. „Miesiąc temu miałem jechać do Oslo”. W języku polskim używa się wtedy posiłkowego: miałem, miałam, mieliśmy itd., a w szwedzkim posiłkowego skulle (odpowiednik ang. should). Podobny do angielskiego Future In The Past, gdzie używamy posiłkowego would (lub w nieco archaicznej angielszczyźnie właśnie should).

Zaimki osobowe

Osobliwości użycia zaimków osobowych

• W starszym języku szwedzkim zaimkiem osobowym 2. os. l.mn. była wyłącznie forma „I” (wy, pan, pani, państwo), której używano przy zwracaniu się do jednej lub więcej osób. W XVII wieku wyparła ją, powstała z połączenia dawnej końcówki czasownikowej dla 2. os. l.mn. z zaimkiem, forma ni (np. haven I → have ni).
• Korelatem zaimków osobowych 1. i 2. osoby są wyłącznie rzeczowniki osobowe. Jedynie w bajkach oraz w poezji mogą występować zwierzęta i rzeczy będące korelatami powyższych zaimków.
• Odmiennie niż w języku polskim zaimek osobowy musi poprzedzać formę odmienną czasownika, a to z uwagi na fakt, iż dawne końcówki czasownikowe, które wskazywały osobę mówiącego, uległy zanikowi^[2].
• Zaimki osobowe mogą ulec wzmocnieniu przy pomocy formy själv – sam, sama, samo, np.:
  • Jag har gjort det själv – Zrobiłem to sam.
  • Barnet gjorde det själv – Dziecko zrobiło to samo.
  • Vi har gjort det själv – Zrobiliśmy to sami.
• Wymowa [mi:g], [di:g], [si:g] zamiast [mєj], [dєj], [sєj] spotykana jest wyłącznie w mowie bardzo uroczystej oraz przeważnie w języku liturgii.
  • Herren välsigne dig – Niech ci Pan błogosławi.
• Forma l.mn. de [dɔm] (niekiedy pisana również dem) może w mowie potocznej zastąpić rodzajnik prepozycyjny l.mn. de, np.:
  • De stora husen – duże domy
  • De nya böckerna – nowe książki

Zaimki zwrotne

Korelatem zaimków zwrotnych jest podmiot zdania. Czasowniki łączące się stale z zaimkami zwrotnymi nazywamy czasownikami zwrotnymi (reflexiva verb). Język szwedzki wykazuje właściwy zaimek zwrotny(sig – się) tylko dla 3. osoby liczby pojedynczej i mnogiej. Formy dla pozostałych osób stanowią – odmiennie od języka polskiego – formy biernika zaimka osobowego: mig, dig, oss, er, np.:

• jag tvättar mig – myję się
• du tvättar dig – myjesz się
• han tvättar sig – on myje się
• hon tvättar sig – ona myje się
• den tvättar sig – on/ona myje się
• det tvättar sig – ono myje się
• vi tvättar oss – my myjemy się
• ni tvättar er – wy myjecie się
• de tvättar sig – oni myją się

Zaimek zwrotny występuje również w kilku zwrotach idiomatycznych, np.: var for sig – osobno; i och for sig – właściwie; av sig själv – sam z siebie.

Zaimki dzierżawcze

Zaimki w pierwszej i drugiej osobie odmieniają się przez rodzaj i liczbę. Zaimki dzierżawcze w trzeciej osobie są nieodmienne i mają zawsze taką samą formę.

Zaimek sin

Dodatkowo w 3 osobie liczby pojedynczej i mnogiej występuje zaimek sin, który jest odpowiednikiem polskiego zaimka „swój”. Występuje on w języku szwedzkim tylko w 3. osobie, ponieważ tylko w tym przypadku ma to znaczenie. Wystarczy porównać sformułowania:

• „Ja całuję moją żonę” i „ja całuję swoją żonę”;
• „Ty całujesz twoją żonę” i „ty całujesz swoją żonę”.

W języku polskim wybór zaimka nie ma znaczenia i jest wymienny, ponieważ sens jest zawsze taki sam, ale w 3. osobie zaimki te nie są już wymienne, ponieważ zmienia się sens zdania:

• „On całuje jego żonę” i „on całuje swoją żonę”.

Z tym samym zjawiskiem mamy do czynienia w języku szwedzkim, właśnie dlatego w 3. osobie występują obie wersje. Natomiast 1. i 2. osoba w szwedzkim nie mają odpowiednika zaimka „swój” i dlatego możliwe są tylko wersje podane jako pierwsze.

• Jag kysser min fru.
• Du kysser din fru.

Ale w 3. osobie możliwe są już obie wersje, które niosą ze sobą inne znaczenie:

• Han kysser hans fru oraz han kysser sin fru.

Dokładnie ta sama zasada dotyczy liczby mnogiej. Np.:

• „Oni karmią ich dziecko” i „oni karmią swoje dziecko”.
• De matar deras barn oraz de matar sitt barn.

Inte

Inte, czyli „nie” jest najczęściej używaną negacją. Od polskiego „nie” różni się tym, że w szwedzkim zdaniu występuje po czasowniku, np.:

• Jag har inte – ja nie mam.

Wyraz inte jest także często nieakcentowany. W przeciwieństwie do polskiego „nie”, które bardzo często akcentujemy.

W zdaniu podrzędnie złożonym obowiązuje tzw. zasada biff (i bisats inte före första verbet jag har lovat, att inte skriva fel – obiecałem, że nie będę pisał błędnie).

Porównanie zwrotów ingen, inget, inga oraz inte någon, inte något, inte några

Słowa typu ingen, inget oraz inga znaczą tyle co: nic, żaden, nikt, żadne itd., tak naprawdę są skróconą formą od: „nie coś”, „nie jakiś”, „nie ktoś”, „nie jakieś” (zgodnie z zasadą jednego przeczenia w zdaniu) i mogą występować tylko wtedy, kiedy inte i słowo typu någon, något, några stoją w zdaniu obok siebie i mogą ulec połączeniu w jedno słowo. Nie można tego zrobić zawsze ze względu na rygorystyczne zasady, traktujące o pozycji negacji w zdaniu. W praktyce przeczenia typu ingen możemy używać w zdaniach pojedynczych z jednym czasownikiem oraz w zdaniach nadrzędnych z jednym czasownikiem. Ingen, inget, inga bardzo przypominają niemieckie przeczenia (kein, keine) albo angielskie (no) – czyli wyrazy, które służą do zaprzeczania rzeczowników. Na przykład:

• szwedzki: Jag ser ingen bil.
• niemiecki: Ich sehe kein Auto.
• angielski: I can see no car.

Osobliwości

W języku szwedzkim nie występuje dźwięk odpowiadający polskiemu „c”. „c” jest czytane przeważnie jako „s” lub „k”, a w złożeniu „ck” znaczy tyle co „kk”, czyli długie „k”.

Także dźwięk odpowiadający polskiemu „z” nie występuje w szwedzkim, „z” czytamy jako „s” np. w wyrazie „zoo” [su:].

• „o” przeważnie czytamy jak polskie „u”, a czasami tylko jak „o”.
• „å” czytamy jak polskie „o”, ale w wersji długiej bardziej zaokrąglone. Np. nazwę miasteczka z filmu „Fucking Åmål” czytamy [omo:l].
• „w” występuje bardzo rzadko, przeważnie w imionach, nazwiskach, nazwach własnych. W normalnej pisowni wszędzie występuje „v”.
• sj, skj, stj (oraz sk przed e, i, y, ä, ö) – wymawiamy jako dźwięk, który występuje tylko w języku szwedzkim. Brzmi jak dźwięk pomiędzy polskim „sz” i „h”. Wymawiamy go w ten sposób, że przy lekko zaciśniętym gardle i ustach zaokrąglonych (jak do wymowy polskiego „u”) i wymawiamy dźwięk „sz”.
• „u” – wymowa szwedzkiego „u” ma 2 warianty fonemowe. Inny dla krótkiego, a inny dla długiego „u”. Oba te dźwięki są charakterystyczne dla języka szwedzkiego.