Straż Ludowa – formacja ochotnicza zorganizowana w Wielkopolsce jesienią 1918 dla ochrony ludności polskiej przed atakami ze strony niemieckiej. Utworzenie Straży Ludowej miało znaczący wpływ na przebieg powstania wielkopolskiego.

Historia

Pierwsze oddziały Straży, początkowo nazywanej Obywatelską, zaczęto tworzyć jeszcze w październiku 1918. W dniu 17 października 1918 roku odbyło się w Poznaniu tajne spotkanie „mężów zaufania” z Poznania, Gniezna, Inowrocławia, Kościana, Obornik i Szamotuł. Wówczas powołano do życia konspiracyjną dziewięcioosobową Komendę Tymczasową Straży Obywatelskiej, na której czele stanął Julian Bolesław Lange, działacz Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”. Komenda ujawniła swoje istnienie, razem z ujawnionym Komitetem Obywatelskim w dniu 10 listopada. Początkowo Straż funkcjonowała tylko w Poznaniu. Z czasem, na skutek apelów Komisariatu Naczelnej Rady Ludowej, zaczęto tworzyć Straże także w innych miejscowościach. Około 20. listopada pojawia się określenie Straży Ludowej.

Nie tworzyła zwartej, jednolitej formacji dla całej prowincji, a raczej lokalne struktury zapewniające bezpieczeństwo i porządek publiczny na terenie swego działania. Zwłaszcza tam, gdzie pruscy żandarmi porzucali swoje posterunki. Rezolucję w sprawie tworzenia oddziałów Straży Ludowej w każdej miejscowości podjął obradujący w Poznaniu w dniach 3-5 grudnia Polski Sejm Dzielnicowy. W jej wykonaniu kilka dni później ukazały się "Wytyczne dla Straży ludowych" autorstwa Wydziału Bezpieczeństwa Publicznego NRL. Określały one podstawowe zadanie Straży jako utrzymanie ładu, porządku i bezpieczeństwa publicznego. W jej szeregi mieli wstępować ochotnicy w wieku 18-50 lat, rekrutujący się spośród starszych wiekiem żołnierzy, członkowie towarzystw sokolich, bractw strzeleckich i skauci. Członków Straży obowiązywał rygor wojskowy. Nadzór nad jej działalnością spoczywał na powiatowych radach ludowych. Zasady te zostały powtórzone w rozporządzeniu Komisariatu NRL wydaneym 6 lutego 1919 roku. W tym czasie jednak Straż Ludowa straciła już charakter formacji policyjnej, stając się formacja wojskową podległą Dowództwu Głównemu Wojsk Polskich w Wielkopolsce. Z dniem 30 maja 1919 roku dekretem Komisariatu NRL została przekształcona w Obronę Krajową, paramilitarną organizację przygotowującą niepoborowych i zwolnionych ze służby do walki czynnej oraz krzewiącą nastroje patriotyczne.

Bibliografia

• Czubiński A., Grot Z., Miśkiewicz B.,Powstanie Wielkopolskie 1918-1919. Zarys dziejów, Warszawa - Poznań 1988.
• Dziennik Polskiego Sejmu Dzielnicowego w Poznaniu, w grudniu 1918 r., red. M. Wierzbiński, Poznań 1918.
• Dziennik Urzędowy Ministerstwa b. Dzielnicy Pruskiej, Biblioteka Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu.
• Lange J., Organizacja Straży i jej udział w Powstaniu Wielkopolskim [w:] Powstanie Wielkopolskie 1918-1919. Wybór źródeł, red. A. Czubiński, B. Polak, Poznań 1983.
• Tygodnik Urzędowy Naczelnej Rady Ludowej, Biblioteka Raczyńskich w Poznaniu.
• Wskazówki dla Straży ludowych, Wielkopolskie Muzeum Walk Niepodległościowych w Poznaniu, sygn. A 1201.
• Źródła do dziejów powstań śląskich, oprac. H. Zieliński, Wrocław - Warszawa - Kraków 1963.

Linki zewnętrzne

• Powstanie Wielkopolskie – Straż Ludowa (strona Instytutu Pamięci Narodowej)