Starostwo ujskie – starostwo w województwie poznańskim I Rzeczypospolitej, obejmujące ziemie obecnych powiatów pilskiego, złotowskiego, chodzieskiego, czarnkowsko-trzcianeckiego i wałeckiego. Graniczyło ze starostwem wałeckim na zachodzie, Księstwem Pomorskim na północy i dobrami szlacheckimi z pozostałych stron^[1].

Historia

Ujście (pierwsza siedziba starostwa)

Starostwo rozciągało się na osi północ-południe wzdłuż Gwdy, od Podanina na południu po Jastrowie oraz Radawnicę na północy, od Czechynia i Pokrzywnicy na zachodzie po Zelgniewo na wschodzie i powstało najprawdopodobniej na przełomie XIV i XV wieku, kiedy to po raz pierwszy pojawiła się w dokumentach funkcja lokalnego starosty, którym był Maciej Danaborski (właściciel Krajenki). Obszar jednostki wynosił wówczas około 1000 km². W XVI wieku został on bezkarnie umniejszony do około 840 km² przez okoliczną szlachtę, która częściowo przywłaszczyła sobie część jego terenów^[1].

Na początku siedzibą starostwa było Ujście. W początku XVII wieku starosta Mikołaj Kołaczkowski przeniósł ją do Łubianki, gdzie pozostała do końca istnienia tej królewszczyzny (1772). W 1669 oderwano od jednostki klucz zelgniewski, stanowiący następnie, oddzielone wodami Gwdy, starostwo zelgniewskie w województwie kaliskim (200 km²). Najstarszymi osadami starostwa były: Ujście, Stobno, Brodna, Śmiłowo, Zelgniewo, Rataje i Podanin. Pierwsza wzmianka o Pile pochodzi z 1451^[1].

W XVII wieku starostwo wydawano jako oprawę (zabezpieczenie posagu) dla królowych. W 1609 otrzymała je Konstancja (żona Zygmunta III Wazy), w 1638 Cecylia Renata (żona Władysława IV), a w 1646 jego druga żona, Ludwika Maria. W 1670 przeszło ono do Eleonory, żony Michała Korybuta Wiśniowieckiego^[1].

Na obszarze starostwa nie było dobrych gleb (głównie piaski i szczerki). Lepsze gleby znajdowały się tylko w rejonie Kotunia i Rataj. Teren obfitował w lasy (70% powierzchni), rzeki (m.in. Gwda i Noteć) i jeziora (osiemnaście dużych). W XVI wieku zarośla zajmowały 15% powierzchni, łąki i pastwiska 13%, a ziemie uprawne tylko 2%. Dzięki dynamicznemu rozwijaniu osadnictwa w połowie XVII wieku powierzchnia lasów zmalała do 40%, a ziem uprawnych wzrosła do 12%. Praktycznie wszyscy osadnicy od zapoczątkowania tego procesu do 1600 byli Polakami (do 1560 głównie z Wielkopolski). Od 1560 do 1602 ożywiona akcja osadnicza miała miejsce w północnych częściach starostwa, tuż przy granicy z Księstwem Pomorskim. W 1560 lokowano Jastrowie, co zwiększyło liczbę miast do trzech. Niewielka część Niemców przybywała tu z Brandenburgii i Pomorza Zachodniego, w części przypadków ulegając polonizacji. Po 1602 akcja osadnicza zastopowała, choć ciągle wyszukiwano jeszcze miejsca o stosunkowo dobrych warunkach do osiedlania się. W czasie III wojny północnej, w wyniku nieplanowanej akcji, napłynęło wielu Niemców, co zainicjowało niekorzystne dla Polaków zmiany narodowościowe^[1].

Zmiany narodowościowe

Liczba Polaków i Niemców na terenie starostwa^[1]:

Liczba ludności

Liczba ludności starostwa w poszczególnych latach^[1]:

Starostowie^[1]

Kolejni magnaci, starostowie ujscy:

Przypisy