Squatter, rys. Samuel Thomas Gill, 1863

Squatterzy a. skwaterzy – warstwa społeczna ziemian australijskich w XIX w., wywodzących się z legalizowanych samorodnych osadników buszu Australii (outback)^[1]. Termin w szerszym znaczeniu odnosi się również do nielegalnych osadników w Stanach Zjednoczonych, zajmujących terytoria Indian w celu prowadzenia gospodarstw rolnych^[2].

Australia

W wyniku funkcjonowania społeczeństwa klasowego w Australii w XIX w. oraz odmiennych od występujących w Wielkiej Brytanii warunków gospodarowania ziemią, pojawiła się tam grupa osadników, którzy w sposób nielegalny przejmowali tzw. ziemię niczyją, z reguły należącą do Aborygenów. Władze kolonialne początkowych lat osadnictwa brytyjskiego w Nowej Południowej Walii przywiązywały dużą wagę do uprawy ziemi i hodowli. W tym okresie szczególny wpływ na ukształtowanie stosunków społeczno-gospodarczych Australii miał gubernator kolonii, Lachlan Macquaire. Dzięki jego osobistemu zaangażowaniu wprowadzono zasadę przydzielania bezpłatnych działek osadnikom z Europy. To zwyczajowe w kolonii prawo utrzymało się do 1831, kiedy odnotowuje się pierwszą licytację działki położonej w tzw. outback. Napędzało to wzrost wartości ziemi. W tych warunkach, rosnących cenach towarów, głównie sprowadzanych z Anglii, dotychczasowym drobnym farmerom, rekrutującym się przede wszystkim z byłych więźniów, coraz trudniej było utrzymać się z roli. Z uwagi na niskie urodzaje płodów rolnych w gospodarce kolonii zwiększała się rola hodowli, zwłaszcza owiec. Zapotrzebowanie brytyjskiego przemysłu spowodowało, że ostatecznie to wełna stała się głównym towarem eksportowym Australii (tylko w 50. i 60. XIX w. ustąpiła pierwszeństwa złotu).

Duże zasługi dla rozwoju procesu squattingu miał John Macarthur, posiadacz znacznych połaci ziemi, który sprowadził owce do Australii. Korzystając z rozległych posiadłości i bezpłatnej pracy więźniów, uzyskiwał wysoki dochód z produkcji wełny. Jego gospodarstwo stało się wzorowym dla modelowej organizacji squatterskiej – stanicy pasterskiej.

Władze kolonialne, zauważając wzrost znaczenia gospodarczego squatterów próbowały przeciwdziałać tego rodzaju osadnictwu. W 1836 wprowadzono roczny czynsz dla samorodnych osadników. W 50. XIX w. problem ten był żywo dyskutowany w Zgromadzeniu Ustawodawczym. Dopiero w 1856 Henry Parker przeprowadził reformę finansów, wprowadzając podatek gruntowy dla squattów. Pomimo tych działań osadnicy niewiele stracili z dotychczasowej pozycji. Dzięki posiadanym pieniądzom, łatwo robili kariery towarzyskie, zawierając intratne małżeństwa i polityczne. Także dzięki szybkiemu wzbogacaniu się dostępowali prawa wybierania i wybieralności do Parlamentu, dzięki spełnieniu cenzusu ziemskiego. Nierzadko też tworzyli rodzącą się inteligencję australijską. Ich wpływy były tak znaczące, że wytworzyli warstwę społeczną nazywaną squattokracją (squattocracy)^[3]. Do czołowych przedstawicieli tej grupy społecznej należy m.in. William Forster, premier Nowej Południowej Walii, długoletni parlamentarzysta, pisarz, ale przede wszystkim uznawany w swoich czasach za symbol cnót obywatelskich i uosobienie squattingu^[4]. O tym jak wpływowi byli skwaterzy, chronieni przez policję przed wędrowcami i włóczęgami, można usłyszeć w australijskiej piosence Waltzing Matilda^[5].

W późniejszym czasie sytuacja squatterów została uregulowana prawnie (Nicholson Land Act, 1880), powodując zanik tej warstwy do końca XIX w.

Stany Zjednoczone

Zobacz też

• squat

Przypisy