Sojusz Lewicy Demokratycznej
Ilustracja
Państwo

 Polska

Skrót

SLD

Przewodniczący

Aleksander Kwaśniewski (pierwszy jako koalicji), Leszek Miller (pierwszy jako partii), Włodzimierz Czarzasty (ostatni jako partii, obecnie frakcji w NL)

Data założenia

15 kwietnia 1999[uwaga 1]

Data rozwiązania

9 października 2021[uwaga 2]

Adres siedziby

ul. Rozbrat 44a, 00-419 Warszawa (do 2012); ul. Złota 9 lok. 4, 00-019 Warszawa (od 2012)

Ideologia polityczna

socjaldemokracja, egalitaryzm, proeuropeizm, antyklerykalizm

Poglądy gospodarcze

socjaldemokracja

Liczba członków

31 930 (2020)

Członkostwo
międzynarodowe

Partia Europejskich Socjalistów, Sojusz Postępu

Grupa w Parlamencie
Europejskim

Partia Europejskich Socjalistów / Postępowy Sojusz Socjalistów i Demokratów

Młodzieżówka

Sojusz Młodej Lewicy, Stowarzyszenie Młodej Lewicy Demokratycznej (obie 1999–2003), Federacja Młodych Socjaldemokratów (2003–2021, ob. młodzieżówka NL)

Barwy

     czerwień

Obecni posłowie
12/460
Obecni senatorowie
4/100
Obecni eurodeputowani
2/52
Obecni radni wojewódzcy
11/552
Strona internetowa
Polska
Godło RP
Ten artykuł jest częścią serii:
Ustrój i polityka
Polski
System prawny
Władza ustawodawcza
Władza wykonawcza
Władza sądownicza
Kontrola państwowa
Finanse
Samorząd terytorialny
Partie polityczne
Wybory
Polityka zagraniczna
Siedziba Sojuszu Lewicy Demokratycznej przy ul. Rozbrat w Warszawie (1999–2012)
Siedziba Sojuszu Lewicy Demokratycznej przy ul. Złotej 9 w Warszawie

Sojusz Lewicy Demokratycznej (SLD) – polska centrolewicowa partia polityczna, założona 15 kwietnia 1999 (zarejestrowana sądownie 17 maja 1999) przez działaczy większości organizacji wchodzących w skład koalicji SLD. Koalicja ta była skupiona wokół partii Socjaldemokracja Rzeczypospolitej Polskiej i zawiązana została w 1991.

Koalicja SLD w latach 1993–1997 tworzyła rząd większościowy z Polskim Stronnictwem Ludowym, a premierami z jej ramienia byli Józef Oleksy (1995–1996) i Włodzimierz Cimoszewicz (1996–1997). Partia SLD tworzyła rząd w latach 2001–2005 (do 2003 większościowy, koalicyjny z PSL i Unią Pracy; od 2003 rząd mniejszościowy wraz z niektórymi ugrupowaniami lewicowymi). Premierami z nadania partii byli Leszek Miller (2001–2004) i Marek Belka (2004–2005). W latach 1995–2005 wywodzący się z koalicji SLD Aleksander Kwaśniewski pełnił urząd prezydenta RP.

Od 2005 SLD znajdował się w opozycji (do 2015 i od 2019 parlamentarnej, a w latach 2015–2019 pozaparlamentarnej). Sojusz Lewicy Demokratycznej był członkiem m.in. Partii Europejskich Socjalistów, należał także do Międzynarodówki Socjalistycznej. W Parlamencie Europejskim należał do Postępowego Sojuszu Socjalistów i Demokratów. Ideologia partii wywodziła się z nurtu socjaldemokratycznego[1].

W związku z planami połączenia z Wiosną, SLD formalnie przyjął zarejestrowaną 27 stycznia 2020 nazwę Nowa Lewica. Skrót partii nie został przy tym wtedy zmieniony przez sąd. 11 czerwca 2021, w wyniku rozwiązania Wiosny i złożenia przez jej działaczy deklaracji przystąpienia do Nowej Lewicy, doszło do faktycznego połączenia obu ugrupowań. 17 lipca 2021 formalnie powołano w ramach Nowej Lewicy frakcje SLD i Wiosna. 9 października 2021 odbył się kongres, który przypieczętował proces łączenia obu środowisk poprzez parytetowy wybór władz.

Historia SLD

Geneza

Członkowie Sojuszu Lewicy Demokratycznej wywodzili się głównie ze środowisk związanych z Polską Zjednoczoną Partią Robotniczą oraz Socjaldemokracją Rzeczypospolitej Polskiej.

W latach 1991–1999 SLD funkcjonował jako koalicja partii skupiona wokół SdRP. Pierwszym politykiem, który zaproponował przekształcenie koalicji SLD w partię polityczną, był Marek Borowski[2]. Podczas kongresów SdRP w 1998 i 1999 pojawiły się postulaty przekształcenia SLD w partię polityczną. Doszło do tego w maju 1999, a w grudniu tego samego roku pod hasłem „Nowy wiek – nowy Sojusz Lewicy Demokratycznej. Socjaldemokratyczny program dla Polski” odbył się I kongres ugrupowania[3]. W latach 2000–2001 poparcie dla SLD razem z Unią Pracy kształtowało się na poziomie 40–50%[4][5].

Koalicja Sojusz Lewicy Demokratycznej

Po samorozwiązaniu PZPR część działaczy podjęła decyzję o założeniu dwóch nowych partii socjaldemokratycznych: Socjaldemokracja Rzeczypospolitej Polskiej i Unia Socjaldemokratyczna Rzeczypospolitej Polskiej (późniejsza Polska Unia Socjaldemokratyczna). 9 lipca 1991 podczas spotkania organizacji młodzieżowych z Aleksandrem Kwaśniewskim i Włodzimierzem Cimoszewiczem podjęto decyzję o utworzeniu koalicji wyborczej wokół Socjaldemokracji Rzeczypospolitej Polskiej[6]. 16 lipca do porozumienia wyborczego przystąpiły Polska Partia Socjalistyczna, Ogólnopolskie Porozumienie Związków Zawodowych, Związek Socjalistycznej Młodzieży Polskiej, Demokratyczna Unia Kobiet, Komitet Obrony Bezrobotnych, Federacja Związków Zawodowych Pracowników Rolnictwa, Federacja NSZZ Pracowników Przemysłu Lekkiego, Naczelna Rada Spółdzielcza, Rada Krajowa Towarzystwa Kultury Świeckiej i organizacje lokalne. Głównymi siłami tworzącymi koalicję spośród nich były SdRP i OPZZ[2]. Pod koniec lipca został zarejestrowany blok wyborczy. Hasło wyborcze koalicji SLD brzmiało: Tak dalej być nie może[7].

Do czasu wyborów najpoważniejszą siłę polityczną po lewej stronie stanowiła SdRP i utworzona wokół niej koalicja SLD. Powstaniu wspólnego bloku towarzyszyły długotrwałe negocjacje związane z pominięciem szefa OPZZ Alfreda Miodowicza w tworzeniu sojuszu oraz z objęciem funkcji przewodniczącego Krajowego Komitetu Wyborczego SLD. W zwołanym głosowaniu Włodzimierz Cimoszewicz wygrał jednym głosem z ubiegającym się na to stanowisko Aleksandrem Kwaśniewskim[8]. Wiceprzewodniczącymi zostali Aleksander Kwaśniewski (SdRP), Alfred Miodowicz (OPZZ), Ryszard Grodzicki (ZNP), Krzysztof Janik (SdRP), Danuta Waniek (DUK) i Leszek Miller (SdRP). W obrębie SdRP pojawił się konflikt związany z nazwą koalicji. Włodzimierz Cimoszewicz sprzeciwiał się użyciu słowa „lewica”, jednocześnie proponując nazwę „Sojusz dla Ludzi”. W trakcie negocjacji jednak zdecydowano się przyjąć propozycję Leszka Millera, w związku z czym koalicja odtąd otrzymała nazwę Sojusz Lewicy Demokratycznej. Włodzimierz Cimoszewicz jako przewodniczący Komitetu Wyborczego SLD przedstawił Zbigniewowi Bujakowi propozycję zblokowania list kandydatów lewicy postsolidarnościowej (RDS, PUS, Solidarność Pracy) i lewicy postkomunistycznej (SLD)[8]. Rozmowy zakończono ze względu na sprzeciw środowiska Zbigniewa Bujaka, które ostatecznie w nowym Sejmie uzyskało tylko jeden mandat poselski. Komitet SLD zarejestrował 37 list wyborczych.

W wyniku wyborów parlamentarnych koalicja zdobyła 11,98% poparcia, otrzymując 60 mandatów poselskich i 4 senatorskie. Uzyskała drugi po Unii Demokratycznej wynik wyborczy. W wyniku porozumienia ugrupowań postsolidarnościowych SLD nie otrzymał ani reprezentantów w prezydium Sejmu, ani szefów komisji Sejmowych. W parlamencie SLD pełnił funkcję ugrupowania antysystemowego[6] i pozostawał w opozycji wobec kolejnych rządów postsolidarnościowych: Jana Olszewskiego[9] i Hanny Suchockiej[10], krytykując ich postawę społeczną i gospodarczą, która prowadziła, zdaniem SLD, do degradacji warunków życia (krytyce podlegał w szczególnym stopniu rząd Jana Olszewskiego). SLD krytykował również wprowadzenie do szkół lekcji religii, projekt ustawy o ochronie życia poczętego oraz ustawę odbierającą prawo do korzystniejszej emerytury osobom zatrudnionym w latach 1944–1956 w prokuraturze, Urzędzie Bezpieczeństwa i Komitecie do spraw Bezpieczeństwa Publicznego[6]. SLD popierał wnioski o wotum nieufności dla obydwu tych rządów. Pod koniec kadencji klub Sojuszu liczył o jednego posła mniej niż na początku (w trakcie kadencji opuściło go trzech posłów, a zasiliło dwóch), był jednak największym klubem sejmowym[11].

1993–1997

Włodzimierz Cimoszewicz – premier z ramienia SLD w latach 1996–1997
Józef Oleksy – premier z ramienia SLD w latach 1995–1996, w latach 1996–1997 lider tej koalicji (jako szef SdRP), od 2004 do 2005 szef SLD

Przed kolejnymi wyborami parlamentarnymi 7 lipca 1993 została zawarta koalicja przez 29 sygnatariuszy. SLD prowadził kampanię pod hasłem: Tak dalej być nie musi[12]. SLD przedstawiał się jako ugrupowanie odpowiedzialne i będące przeciwwagą dla radykalizmu prawicy[13]. Wyważona kampania spowodowała wzrost poparcia dla SLD do poziomu 15%. Poparcie utrzymywało się na tym samym poziomie i dawało miejsce w czołówce sondaży[14]. Koalicja SLD wygrała wybory, zdobywając 20,4% głosów i 171 mandatów[15].

Po wygranych wyborach Sojusz Lewicy Demokratycznej przystąpił do rozmów o koalicji rządowej z Polskim Stronnictwem Ludowym. W pierwszych rozmowach o utworzeniu koalicji rządowej 21 września uczestniczyła także Unia Pracy. Decyzją prezydium UP nie weszła do koalicji SLD-PSL. 13 października podpisano 10-punktową umowę koalicyjną między SLD a PSL[16]. Po podpisaniu umowy koalicyjnej SLD utworzył rząd z PSL, który na początku kadencji miał większość w Sejmie (303 z 460 mandatów)[6]. Początkowo kandydatem Sojuszu na premiera był ówczesny szef SLD – Aleksander Kwaśniewski, jednakże odmowa Polskiego Stronnictwa Ludowego została przyjęta[17]. Premierem został prezes koalicyjnego PSL Waldemar Pawlak[16]. Marszałkiem Sejmu został kandydat SLD Józef Oleksy. Marszałkiem Senatu został kandydat PSL Adam Struzik[18].

Pierwszy konflikt między koalicjantami miał szeroki charakter. Dotyczył m.in. obsadzenia funkcji komisji sejmowych przez polityków Unii Demokratycznej (m.in. Bronisława Geremka)[18]. Spór dotyczył także ograniczenia roli Marka Borowskiego oraz prób pozbycia się z rządu Wiesława Kaczmarka[19]. Pomimo konfliktów 25 października podpisana została umowa koalicyjna pomiędzy ugrupowaniami[19].

Rząd Waldemara Pawlaka uzyskał wotum zaufania głosami SLD, PSL i części posłów Unii Pracy. W czerwcu 1994 UP przeszła do opozycji[20]. Do opozycji należały w tamtej kadencji Sejmu: Unia Pracy (od czerwca 1994), Unia Demokratyczna i Unia Wolności, Bezpartyjny Blok Wspierania Reform, Konfederacja Polski Niepodległej, Mniejszość Niemiecka, Nowa Demokracja oraz Polska Partia Socjalistyczna.

Korzystna dla prezydenta interpretacja małej konstytucji spowodowała obsadzenie stanowisk szefów: MON, MSZ i MSW osobami z nominacji Lecha Wałęsy[21].

W pierwszym okresie rządów koalicji miały miejsce również konflikty pomiędzy rządem i prezydentem dotyczące m.in. kandydatury Dariusza Rosatiego na stanowisko ministra finansów, a także kontroli nad armią bez pośrednictwa MON[22]. Najpoważniejszym skutkiem konfliktu z Lechem Wałęsą był brak nominacji na stanowisko ministra obrony do czasu rekonstrukcji rządu w 1995[23].

Pierwszy kryzys wewnątrz w koalicji rządowej związany był z prywatyzacją Banku Śląskiego. Na skutek konfliktu doszło do dymisji Stanisława Kawalca i Marka Borowskiego[24]. W lipcu 1994 premier Waldemar Pawlak zablokował program powszechnej prywatyzacji. Kolejnym polem konfliktu między koalicjantami było stanowisko wobec kwestii światopoglądowych. Do czasu uchwalenia konstytucji odłożono ratyfikację konkordatu. Na skutek sprzeciwu PSL nie udało się Sojuszowi zliberalizować ustawy aborcyjnej[25].

2 lutego 1994 koalicja podjęła decyzję o przystąpieniu do programu „Partnerstwo dla Pokoju”[16]. 8 kwietnia tego samego roku rząd Waldemara Pawlaka złożył wniosek o przyjęcie do Unii Europejskiej[16].

Za rządów SLD-PSL przyjęto program przemian ekonomicznych „Strategia dla Polski” zawierający m.in. zmianę systemu waloryzacji emerytur[26].

Przed wyborami prezydenckimi w 1995 28 przedstawicieli partii i stowarzyszeń poparło kandydaturę lidera SLD Aleksandra Kwaśniewskiego na urząd prezydenta Polski[27]. Kandydat SLD wygrał obydwie tury wyborów (w pierwszej otrzymał 35,11% głosów[28], zaś w drugiej 51,72%[29], pokonując Lecha Wałęsę) i objął urząd prezydenta. Zwycięstwo Aleksandra Kwaśniewskiego zakończyło konflikty pomiędzy parlamentem a prezydentem.

W wyniku zmian w ustaleniach koalicyjnych 7 marca 1995 premierem został Józef Oleksy, który – po oskarżeniu przez członka własnego rządu, ministra spraw wewnętrznych Andrzeja Milczanowskiego o szpiegostwo – zrezygnował 26 stycznia 1996 z pełnionego urzędu[30]. 7 lutego 1996 Józefa Oleksego na stanowisku premiera zastąpił Włodzimierz Cimoszewicz, który pełnił tę funkcję do 17 października 1997[31]. Za rządów koalicji SLD-PSL Zgromadzenie Narodowe uchwaliło projekt konstytucji[32], przyjęty później w ogólnokrajowym referendum (za przyjęciem nowej konstytucji opowiedziało się 52,7% głosujących).

Podczas kampanii przed wyborami w 1997 SLD był przez dłuższy czas liderem sondaży przedwyborczych. Koalicja prowadziła kampanię pod hasłami: Dotrzymaliśmy Słowa i Dobre dziś, Lepsze jutro[33].

Przewodniczącym Krajowego Komitetu Wyborczego SLD w 1997 był Włodzimierz Cimoszewicz. W skład koalicji SLD wchodziły następujące organizacje (po dwukropkach podano ich szefów)[34]:

1997–1999

Kampania przedwyborcza skupiała się na porównaniu okresu rządów koalicji SLD-PSL z krytycznymi ocenami rządów i kryzysem ekonomicznym początku lat dziewięćdziesiątych. SLD prezentował dane dotyczące m.in. stopy bezrobocia, inflacji i płac realnych[33]. Według sondaży zarówno SLD, jak i Akcja Wyborcza Solidarność, cieszyły się poparciem 25–30% wyborców[33]. Natomiast poparcie dla potencjalnych koalicjantów (Unii Wolności i PSL) wynosiło od 7–15%[33].

W wyborach parlamentarnych w 1997 SLD startował pod hasłami: Dobre dziś – lepsze jutro, i Polska wierzy we własną przyszłość. Bezpośrednią przyczyną porażki koalicji SLD-PSL była tzw. powódź tysiąclecia, która miała miejsce w lipcu 1997. Ujawniła nieprzygotowanie służb państwa i nieudolność do zwalczania skutków kataklizmu[35]. Nieprzemyślane wypowiedzi premiera, nieudolna pomoc oraz niefortunne wypowiedzi polityków koalicji rządowej dotyczące nierealistycznych obietnic odbudowy zniszczeń w ciągu kilku miesięcy spowodowały spadek poparcia dla SLD i PSL oraz w następstwie porażkę w wyborach[35].

Mimo wyborczej porażki SLD zdobył 27,13% głosów. Wynik ten dał ugrupowaniu 164 mandaty w Sejmie[36] i 28 mandatów w Senacie[37]. SLD stał się największym ugrupowaniem opozycyjnym i krytykował rząd Jerzego Buzka za jego zdaniem pochopne i źle przygotowane reformy. Domagał się podniesienia składki zdrowotnej do 10%, zmiany liczby i granic województw oraz reform edukacji i wymiaru sprawiedliwości. Klub złożył wnioski o wotum nieufności dla ministrów edukacji (Mirosława Handkego) i sprawiedliwości (Hanny Suchockiej)[27]. Sojusz wystąpił z propozycją debaty na temat sytuacji w kraju, proponując wicepremierowi ministrowi finansów Leszkowi Balcerowiczowi debatę i przedstawiając program „Powrót na ścieżkę wzrostu gospodarczego”. SLD przedstawił również propozycję zmian w kodeksie karnym oraz opracowanie pt. Czy obywatele muszą być bezbronni wobec przestępców[27]. Na koniec kadencji III kadencji Sejmu Sojusz był największym klubem parlamentarnym (liczył 162 posłów[38] i 31 senatorów[39]).

Partia Sojusz Lewicy Demokratycznej

1999–2001

W związku z wejściem w życie nowej Konstytucji RP, która prawo do zgłaszania kandydatów na posłów i na senatorów przyznała partiom politycznym i wyborcom, wykluczając organizacje społeczne, w dniu 15 kwietnia 1999 koalicja SLD przekształciła się w partię polityczną[40].

Zapowiedź przekształcenia SLD w partię polityczną padła 7 kwietnia 1999. Na spotkaniu parlamentarzystów lewicy Leszek Miller powiedział:

Chcemy być silniejsi skuteczniejsi i otwarci. Chcemy rewizji programowej. To są główne przesłanki naszych działań, a w ich tle jest konieczność dostosowania się do wymogów konstytucyjnych.

15 kwietnia 1999 29 osób będących podmiotami SLD (27 z 32 wchodzących w skład starej koalicji – z wyjątkiem PPS; Ruchu Ludzi Pracy; Krajowego Przedstawicielstwa Emerytów, Rencistów i Inwalidów; Stowarzyszenia Polaków Poszkodowanych przez III Rzeszę i Towarzystwa Nauk Społecznych)[41] podpisało deklarację założycielską partii. Jedenaście dni później sąd zarejestrował SLD jako nową partię polityczną. 17 maja 1999 decyzja sądu się uprawomocniła[42], zaś 16 czerwca samorozwiązaniu uległa Socjaldemokracja Rzeczypospolitej Polskiej[43]. Do dnia 22 czerwca członkami KP SLD zostało 179 ze 192 posłów ugrupowania[44].

W dniach 18–19 grudnia 1999 odbył się I kongres SLD. Hasło kongresu brzmiało: Nowy wiek, nowy SLD, socjaldemokratyczny program dla Polski. Przewodniczącym partii został Leszek Miller, a sekretarzem generalnym Krzysztof Janik[45].

W wyborach prezydenckich w 2000 SLD nie wystawił kandydata, ale poparł Aleksandra Kwaśniewskiego, którego w 1995 wysunęła SdRP. Aleksander Kwaśniewski wygrał w I turze, uzyskując 53,9% głosów[46]. Zwycięstwo prezydenta w pierwszej turze wyborów w połączeniu z postępującym rozpadem partii rządzących (rozpad koalicji AWS-UW) było przejawem ponownego wzrostu popularności lewicy postkomunistycznej. W sondażach z początku 1999 roku SLD osiągnął wynik 30% i był on porównywalny z wynikiem sondażowym AWS, a po roku w niektórych badaniach osiągnął poziom powyżej 40%, zaś AWS kilkanaście procent[47].

17 grudnia tego samego roku SLD, Unia Pracy, Krajowa Partia Emerytów i Rencistów, Stronnictwo Demokratyczne oraz Partia Ludowo-Demokratyczna zawarły koalicję Sojusz Lewicy Demokratycznej – Unia Pracy[48].

W kwietniu 2001 Sejm głosami AWS, UW i PSL uchwalono nową ordynację wyborczą zmieniającą metodę liczenia głosów z metody D’Hondta na metodę Sainte-Laguë[49]. Na miesiąc przed wyborami parlamentarnymi koalicja SLD-UP miała 45–50% poparcia[50]. W czasie trwania kampanii wyborczej szef SLD, Leszek Miller, został ogłoszony kandydatem na premiera w razie wygrania przez SLD wyborów.

2001–2005

Leszek Miller – premier z ramienia SLD w latach 2001–2004 oraz przewodniczący partii w latach 1999–2004 (SdRP od 1997) i w latach 2011–2016

Rosnące notowania lewicy w sondażach sprawiły, że koalicja SLD-UP pod hasłem: Przywróćmy normalność, wygrajmy przyszłość wygrała wybory parlamentarne w 2001 z wynikiem 41,04%[51], uzyskując jako koalicja ogółem 216 mandatów poselskich[52]. 196 mandatów przypadło SLD, 16 Unii Pracy, 2 uzyskali kandydaci PLD, a po jednym KPEiR oraz SD. W Senacie z 75 mandatów, 68 uzyskali kandydaci SLD, a pozostałe 7 przypadło osobom zgłoszonym przez UP[53]. Zmiana ordynacji wyborczej sprawiła, że koalicja SLD-UP nie zdobyła bezwzględnej większości mandatów w Sejmie[52]. Początkowo prezydent Aleksander Kwaśniewski sugerował utworzenie rządu mniejszościowego. Jednak rozmowy z przywódcami PO dotyczące poparcia dla poszczególnych projektów ustaw zakończyły się niepowodzeniem[54]. Przywódca SLD zdecydował się na koalicję z Polskim Stronnictwem Ludowym[52]. Leszek Miller rozważał możliwość utworzenia koalicji rządowej z trzecią siłą Sejmu IV kadencji Samoobroną RP, w ten sposób zmuszając PSL do znacznych ustępstw. 10 października 2001 ogłoszony został skład rządu Leszka Millera[55]. Rząd uzyskał wotum zaufania głosami SLD-UP, PSL oraz Samoobrony RP[56].

Na początku kadencji klub sejmowy SLD liczył 200 posłów (nie przystąpili do niego jedynie posłowie UP, którzy powołali własny klub; w Senacie natomiast klub SLD-UP „Lewica Razem” funkcjonował do końca kadencji w 2005).

Wraz PSL i UP Sojusz współtworzył rząd pod przewodnictwem Leszka Millera[57].

W październiku 2002 koalicja SLD-UP wygrała także wybory samorządowe. Koalicja zdobyła 4816 mandatów do rad gmin i 1639 do rad powiatów. W wyborach do sejmików wojewódzkich zdobyła 24,65% głosów, co dało jej łącznie 189 mandatów[58].

Mimo zwycięstwa w kolejnych wyborach w polityce wewnętrznej z powodu deficytu budżetowego rząd Leszka Millera był zmuszony do wprowadzenia ograniczeń w wydatkach, wprowadzenia podatków oraz uchwalenia budżetu warunkowego[59]. Długoterminowej poprawie finansów miał się przyczynić plan Hausnera zakładający wielosektorową restrukturyzację oraz ograniczenia wydatków m.in. na samochody służbowe, który z powodu oporu społeczeństwa został zrealizowany w niewielkim stopniu oraz reforma wydatków socjalnych[60]. Mimo dużej skali sukcesu wyborczego premier oraz jego rząd szybko zaczęli tracić poparcie społeczne. Zarówno w sondażach CBOS z marca, jak i OBOP z czerwca 2002, liczba przeciwników rządu przekraczała 50%[61]. Zarówno notowania rządu, jak i SLD pogorszyły się z końcem roku 2002. W grudniu 2002 wybuchła tzw. Afera Rywina[62]. Skutkiem wybuchu afery było powołanie z inicjatywy PO i PiS komisji śledczej[63]. Przed komisją zeznawał m.in. premier Leszek Miller[64].

Rządy koalicji SLD-PSL-UP przyczyniły się do ukończenia negocjacji akcesyjnych z Unią Europejską (szczyt w Kopenhadze 13 grudnia 2002)[65] i do 7% wzrostu gospodarczego przy jednoczesnym znaczącym wzroście zadłużenia państwa i powiększeniu deficytu handlowego[66]. Rząd Leszka Millera nie przedłużył nierentownego kontraktu na dostawy gazu z Norwegii, pogarszając sytuację z monopolem Rosji[67][68].

Na skutek różnicy zdań w sprawie ustawy o biopaliwach i przyjęcia weta prezydenta, a także odrzucenia ustawy o winietach[69], 1 marca 2003 Leszek Miller wykluczył PSL z koalicji rządowej[51]. Od tego momentu do końca kadencji SLD tworzył rząd mniejszościowy wspólnie z innymi lewicowymi partiami (do 2004 z UP, od 2004 z Unią Lewicy III RP – przedstawiciele tych partii zajmowali stanowisko wicepremiera, a także ministrów resortowych; ponadto w 2004 działacz SDPL został ministrem zdrowia).

Spotkanie prounijne SLD (2003), m.in. Andrzej Szejna, Leszek Miller, Józef Oleksy, Marek Dyduch
Marek Belka – premier z ramienia SLD w latach 2004–2005
Krzysztof Janik – przewodniczący SLD w 2004

29 czerwca 2003 odbył się II kongres partii, na którym na przewodniczącego ponownie wybrano Leszka Millera, który otrzymał 625 na 777 głosów delegatów[70] oraz nowe władze partii, przedstawiono strategię warszawską, a także poruszono zagadnienia strategii ekologicznej dla Polski, skutecznego i bezpiecznego państwa obywatelskiego, równego statusu kobiet i mężczyzn oraz integracji europejskiej. W lipcu 2003 wybuchła afera starachowicka, wśród podejrzanych znaleźli się dwaj posłowie SLD Henryk Długosz i Andrzej Jagiełło oraz wiceminister spraw wewnętrznych Zbigniew Sobotka[70].

W sierpniu wybuchła kolejna afera z udziałem działaczy SLD, którym zarzucono branie łapówek wartych setki tysięcy złotych[71]. Kolejne afery powodowały stały spadek poparcia partii i spowodowały zmianę lidera sondaży. Na początku 2004 prowadziła PO z wynikiem 24%[72]. Poparcie dla koalicji SLD-UP wynosiło 13–14% i było porównywalne do poparcia PiS[72].

Na konwencji w marcu 2004 zmieniono część prezydium SLD, nowym szefem został Krzysztof Janik (zmieniono też dwoje wiceszefów – nowymi zostali wówczas Katarzyna Piekarska i Grzegorz Napieralski)[73].

Pod wpływem narastających konfliktów w łonie partii, 26 marca 2004 grupa działaczy SLD z marszałkiem Sejmu Markiem Borowskim na czele założyła nową partię pod nazwą Socjaldemokracja Polska (SDPL)[74]. Na stanowisku marszałka Sejmu Marka Borowskiego zastąpił Józef Oleksy[75]. W kwietniu 2004 wybuchła afera Orlenu[76]. Premier Leszek Miller został oskarżony przez byłego ministra skarbu o wymuszenie użycia UOP do zmiany prezesa PKN Orlen[76]. Oskarżenia przyczyniły się do powołania kolejnej komisji śledczej, przed którą zeznawał urzędujący premier[77].

W okresie istnienia rządu Leszka Millera Polska przystąpiła do Unii Europejskiej[78]. Dzień później (2 maja 2004) Leszka Millera na stanowisku premiera zastąpił Marek Belka[75].

Potwierdzeniem spadkowego trendu w sondażach były czerwcowe wybory do Parlamentu Europejskiego. Sojusz Lewicy Demokratycznej ponownie znajdował się w nich w koalicji z Unią Pracy. Koalicja zdobyła 561 311 głosów (9,3%), co pozwoliło jej na uzyskanie 5 mandatów w PE (w tym 4 dla SLD)[3].

Jesienią 2004 doszło do afery korupcyjnej z udziałem Marka Dochnala. Został on oskarżony o przekupienie byłego wojewody i szefa łódzkiego SLD Andrzeja Pęczaka. W listopadzie nagrania Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego przekazane posłom komisji śledczej ds. PKN Orlen przedostały się do mediów[79]. Na skutek afery Andrzej Pęczak został wykluczony z partii i klubu SLD, pozbawiony immunitetu i aresztowany. Został pierwszym posłem wykonującym mandat z więzienia[80].

W dniach 18–19 grudnia 2004 odbył się III kongres SLD. Na funkcję przewodniczącego wybrany został Józef Oleksy. Pokonał on przewodniczącego Krzysztofa Janika stosunkiem głosów 485:383. Na kongresie podjęto uchwałę dotyczącą referendum w sprawie traktatu konstytucyjnego i statusu polskich wojsk w Iraku. 5 stycznia 2005 na funkcji marszałka Sejmu Józefa Oleksego zastąpił Włodzimierz Cimoszewicz[81].

Kontynuacją konfliktu wewnątrz SLD było odejście w 2005 kolejnych działaczy (w tym posła i dotychczasowego ministra Jerzego Hausnera) do nowo utworzonej Partii Demokratycznej (poparcie dla niej wyraził także Marek Belka, który wystąpił z SLD)[82]. Skutkiem III kongresu było utworzenie przez Socjaldemokrację Polską i Unię Pracy porozumienia wyborczego (w ramach niezależnego od SLD komitetu)[42]. 21 maja 2005 kierownictwo SLD (przewodniczący, wiceprzewodniczący oraz przewodniczący klubu parlamentarnego) podało się do dymisji. Na konwencji partii 29 maja 2005 członkowie wybrali nowe władze z dotychczasowym ministrem rolnictwa w rządzie Marka Belki, Wojciechem Olejniczakiem na czele[83]. Pod koniec IV kadencji Sejmu klub Sojuszu liczył 148 posłów[84]. W Senacie V kadencji wspólny klub SLD i UP miał 58 senatorów[85].

2005–2015

Wojciech Olejniczak – przewodniczący SLD w latach 2005–2008

Przed wyborami do Sejmu i Senatu, które odbyły się 25 września 2005, SLD podpisał porozumienie wyborcze z OPZZ, Unią Lewicy III RP i Ruchem Odrodzenia Gospodarczego im. Edwarda Gierka, w wyniku czego kandydaci na posłów i senatorów z tych organizacji i partii kandydowali z list wyborczych SLD w całym kraju. W wyborach do Sejmu na Sojusz zagłosowało 1 335 257 osób, co stanowiło 11,31% głosów ważnych. Pozwoliło to na zdobycie 55 miejsc w tej izbie parlamentu i zajęcie 4. miejsca[86]. W Senacie SLD nie uzyskał żadnego mandatu (przedstawiciela w tej izbie Sojusz uzyskał jednak w wyborach uzupełniających 28 stycznia 2007 w okręgu elbląskim – został nim Władysław Mańkut, startujący z komitetu koalicyjnego LiD[87]).

Jesienią 2005 w wyborach prezydenckich SLD poparł kandydaturę Włodzimierza Cimoszewicza, który ostatecznie wycofał się przed głosowaniem[88]. Ostatecznie, pomimo krytyki, Sojusz poparł kandydaturę szefa SDPL Marka Borowskiego, który uzyskał 1 544 642 głosy (10,33%)[89]. W drugiej turze formalnie SLD nie poparł żadnego z kandydatów.

5 lutego 2006 Sojusz Lewicy Demokratycznej i Unia Pracy podpisały porozumienie wyborcze zakładające wspólny start w wyborach samorządowych w tym samym roku. 6 kwietnia podobne porozumienie z SLD podpisały następujące organizacje i partie: OPZZ, Unia Lewicy III RP, Związek Nauczycielstwa Polskiego, Polska Partia Socjalistyczna, Ruch Społeczny NIE, Ruch Odrodzenia Gospodarczego im. Edwarda Gierka, Związek Socjalistycznej Młodzieży Polskiej, Stowarzyszenie „Ordynacka” i Związek Żołnierzy Ludowego Wojska Polskiego. 3 września z kolei Sojusz Lewicy Demokratycznej wraz z Partią Demokratyczną – demokraci.pl, Socjaldemokracją Polską i Unią Pracy oficjalnie wszedł w skład koalicji samorządowej Porozumienie Lewicy i Demokratów – Wspólna Polska[86]. Współpracę tych czterech partii kontynuowano po wyborach, Wojciech Olejniczak został jednym z przewodniczących powołanego 18 stycznia 2007 Komitetu Porozumiewawczego koalicji.

W marcu 2007 były przewodniczący partii Józef Oleksy odszedł z ugrupowania po ujawnieniu przez „Dziennik” tzw. taśm Oleksego – podsłuchanej rozmowy polityka z biznesmenem Aleksandrem Gudzowatym[90]. We wrześniu tego samego roku partię opuścili kolejny jej były przewodniczący Leszek Miller i były sekretarz generalny Marek Dyduch[91] (Leszek Miller utworzył następnie partię Polska Lewica[92]).

Grzegorz Napieralski – przewodniczący SLD w latach 2008–2011

W wyborach 21 października 2007 SLD brał udział w ramach koalicji Lewica i Demokraci, która uzyskała łącznie 13,15% głosów – otrzymała 53 mandaty w Sejmie (kandydatom SLD przypadło 40 z nich)[93]. Do Senatu LiD nie wprowadził żadnego kandydata. Mandat w tej izbie uzyskał natomiast startujący z własnego komitetu członek SLD Włodzimierz Cimoszewicz, który do końca kadencji pozostał senatorem niezrzeszonym.

29 marca 2008 Wojciech Olejniczak poinformował o zakończeniu ścisłej współpracy z PD, po czym posłowie związani z tą partią, a następnie posłowie SDPL, opuścili klub LiD (pomimo braku takiego oczekiwania SLD wobec obydwu partii). 22 kwietnia 2008 powstał w Sejmie nowy klub poselski o nazwie „Lewica”, który utworzyło dotychczasowych 40 posłów SLD oraz 2 dotychczasowych posłów Socjaldemokracji Polskiej[94]. Współpracę z SLD kontynuowała UP.

IV kongres ugrupowania miał miejsce w dniach 31 maja–1 czerwca 2008. Pierwszego dnia kongresu nowym przewodniczącym Sojuszu został Grzegorz Napieralski, pokonując w głosowaniu dotychczasowego szefa partii Wojciecha Olejniczaka stosunkiem głosów 231:210[95].

W wyborach do Parlamentu Europejskiego w 2009 SLD odrzucił ofertę współpracy z Porozumieniem dla Przyszłości Dariusza Rosatiego i zdecydował się reaktywować koalicję Sojusz Lewicy Demokratycznej – Unia Pracy, z listy której oprócz SLD i UP startowali również kandydaci Krajowej Partii Emerytów i Rencistów (SLD podpisał także porozumienie z Polską Lewicą, jednak ostatecznie działacze tej partii nie znaleźli się na listach wyborczych). Komitet SLD-UP uzyskał 908 765 głosów (12,34%), zajmując 3. miejsce i wprowadzając do PE 7 deputowanych (w tym 6 z SLD)[96].

Na początku 2010 byli premierzy i byli przewodniczący partii Leszek Miller oraz Józef Oleksy powrócili do SLD[97] (uczynił to także Marek Dyduch).

10 kwietnia doszło do katastrofy samolotu rządowego, którym polska delegacja z prezydentem Lechem Kaczyńskim na czele leciała na uroczystości upamiętniające zbrodnię katyńską. Zginęli wówczas także parlamentarzyści klubu Lewica: dwoje wiceprzewodniczących SLD – Jolanta Szymanek-Deresz i ogłoszony jako kandydat partii w wyborach prezydenckich w 2010 wicemarszałek Sejmu Jerzy Szmajdziński, a także współpracująca z SLD bezpartyjna posłanka klubu Izabela Jaruga-Nowacka[98]. Po śmierci Jerzego Szmajdzińskiego kandydatem na urząd prezydenta został Grzegorz Napieralski. W I turze przedterminowych wyborów uzyskał on 2 299 870 głosów (13,68%), zajmując 3. miejsce spośród 10 kandydatów i nie przeszedł do II tury[99], w której nie udzielił oficjalnego poparcia żadnemu z kandydatów[100].

Pod koniec września tego samego roku Klub Poselski Lewica przyjął nazwę KP SLD, a w jego skład wszedł kolejny były polityk SDPL Marek Balicki[101].

Przed wyborami samorządowymi w 2010 SLD podpisał porozumienie z wieloma organizacjami, m.in. OPZZ oraz partiami (Unią Pracy, Partią Kobiet, Zielonymi 2004 i Partią Regionów), których przedstawiciele znaleźli się na listach wyborczych Sojuszu. W wyborach do sejmików województw komitet SLD uzyskał 15,20% głosów. Uzyskał tym samym czwarty wynik spośród wszystkich komitetów. Najwyższy wynik Sojusz uzyskał w województwie lubuskim (26,09% głosów)[102]. W województwach dolnośląskim, opolskim i podkarpackim SLD wszedł w koalicję rządzącą z PO i PSL (w podkarpackim utraciła ona władzę w 2013). Kandydaci komitetu SLD wygrali wybory na prezydentów m.in. Częstochowy, Sosnowca, Dąbrowy Górniczej, Zielonej Góry, Włocławka i Konina. Członkowie SLD zostali również prezydentami m.in. w Rzeszowie, Legnicy i Słupsku.

W 2011 partia sprzedała należący do niej kompleks trzech budynków w rejonie ul. Rozbrat w Warszawie za 35 mln zł spółce Radius Projekt[103] (budynek główny został zburzony w 2023[104]).

Przed końcem kadencji parlamentu do klubu poselskiego SLD dołączyli kolejni byli lub ówcześni członkowie SDPL (niektórzy opuścili klub jeszcze przed końcem kadencji). Pod koniec kadencji w klubie SLD zasiadało po dwoje członków Unii Pracy i SDPL.

Siedziba Klubu Parlamentarnego SLD w Sejmie

Na wybory parlamentarne zaplanowane na 9 października 2011 SLD powołał samodzielny komitet wyborczy, na którego listach znaleźli się także działacze Krajowej Partii Emerytów i Rencistów, Unii Pracy, Partii Kobiet, Zielonych 2004, częściowo Socjaldemokracji Polskiej i Partii Demokratycznej, a ponadto kilka osób z Partii Regionów, Polskiej Partii Socjalistycznej, Ruchu Odrodzenia Gospodarczego im. Edwarda Gierka, Komunistycznej Partii Polski, Samoobrony RP oraz Racji PL. Hasło wyborcze SLD brzmiało Jutro bez obaw[105]. W wyborach do Sejmu SLD uzyskał 8,24% głosów, co było 5. wynikiem spośród wszystkich komitetów i pozwoliło na uzyskanie 27 mandatów[106]. W Senacie mandat uzyskał ponownie startujący z własnego komitetu Włodzimierz Cimoszewicz (który zasiadł w Kole Senatorów Niezależnych), jednak już 17 grudnia tego samego roku został on skreślony z listy członków partii[107]. Po wyborach SLD ponownie znalazł się w opozycji wobec rządu, stracił także możliwość samodzielnego zgłaszania wniosków o wotum nieufności. 10 grudnia tego samego roku Grzegorz Napieralski zrezygnował z funkcji przewodniczącego partii, a na jego następcę został wybrany Leszek Miller, który zdobył 320 głosów delegatów. Jego kontrkandydaci uzyskali: Marek Balt 50 głosów, Joanna Senyszyn 28 głosów i Artur Hebda 17 głosów[108].

V kongres ugrupowania miał miejsce 28 kwietnia 2012. W wyniku ogłoszonych wówczas rezultatów głosowania, do którego upoważnieni byli wszyscy członkowie partii, przewodniczącym Sojuszu pozostał Leszek Miller (jedyny kandydat na to stanowisko)[109].

7 grudnia 2012 SLD opuścił eurodeputowany Marek Siwiec[110], który podjął potem współpracę z Ruchem Palikota (podobnie jak wcześniej dwaj posłowie SLD, którzy przeszli do klubu poselskiego tej partii). 8 kwietnia tego samego roku został wykluczony z partii jeden z jej założycieli Ryszard Kalisz[111] (założył on stowarzyszenie polityczne Dom Wszystkich Polska).

W wyborach do Parlamentu Europejskiego w 2014, podobnie jak m.in. w poprzednich eurowyborach, SLD powołał koalicyjny komitet wraz z Unią Pracy (na jego listach znalazło się jednak jedynie 4 członków UP)[112]. Uzyskał on 9,44% głosów, zajmując 3. miejsce i wprowadzając do Europarlamentu 5 posłów, w tym 4 reprezentujących SLD[113]. 29 czerwca tego samego roku (jeszcze przed rozpoczęciem nowej kadencji) eurodeputowana Lidia Geringer de Oedenberg wystąpiła z SLD[114].

Magdalena Ogórek – kandydatka SLD na prezydenta w 2015

W sierpniu 2014 SLD zdecydował się na start w wyborach samorządowych w ramach komitetu o nazwie SLD Lewica Razem (nie porozumiawszy się z Twoim Ruchem)[115]. W skład komitetu oprócz SLD weszły formalnie UP i KPEiR. Na listach SLD LR znalazła się także część przedstawicieli innych partii (m.in. Partii Regionów, Polskiej Lewicy, SDPL, PD, SD, Partii Kobiet i Unii Lewicy), a także wielu organizacji niepartyjnych (m.in. OPZZ, Ligi Kobiet Polskich i Domu Wszystkich Polska). Komitet SLD LR w wyborach do sejmików uzyskał 8,79% głosów i 28 mandatów (było to 4. wynikiem spośród wszystkich komitetów; najlepszy wynik koalicja uzyskała w województwie lubuskim[116]; jeden mandat przypadł UP, a kandydatom związanym z SLD pozostałe). W trzech województwach komitet nie uzyskał żadnych mandatów radnych sejmików. SLD wszedł w skład koalicji rządzącej z PO i PSL w sejmiku śląskim, a w pozostałych znalazł się w opozycji (ponadto w sejmiku opolskim jedyny radny SLD znalazł się w klubie współrządzącego PSL). 4 członków SLD (w tym 2 startujących z ramienia SLD LR) wygrało w I turze wybory na prezydentów miast, zaś do II tury przeszło 8 kandydatów SLD LR, z czego 3 zostało prezydentami miast. Urzędy prezydentów miast przypadły 10 członkom SLD.

9 stycznia 2015 zmarł Józef Oleksy (od 2012 będący jednym z wiceprzewodniczących partii)[117]. Tego samego dnia SLD ogłosił bezpartyjną Magdalenę Ogórek jako swoją kandydatkę na prezydenta RP[118]. Dwa dni później UP zerwała ogólnopolską współpracę z Sojuszem Lewicy Demokratycznej[119]. W wyborach prezydenckich Magdalena Ogórek zajęła 5. miejsce spośród 11 kandydatów, otrzymując 2,38% głosów[120]. Po I turze partia zakończyła z nią współpracę. Nie poparła żadnego z kandydatów, którzy przeszli do II tury wyborów[121].

W trakcie VII kadencji Sejmu klub poselski SLD zasiliło kilku byłych posłów Ruchu Palikota i Twojego Ruchu oraz dwaj byli posłowie Platformy Obywatelskiej.

W czerwcu 2015 były przewodniczący SLD Grzegorz Napieralski odszedł z partii i wraz ze swoimi zwolennikami utworzył wspólnie z byłymi politykami TR partię Biało-Czerwoni[122].

Włodzimierz Czarzasty – przewodniczący partii SLD w latach 2016–2021, od 2021 przewodniczący frakcji

Przed wyborami parlamentarnymi zaplanowanymi na 25 października 2015 SLD zawarł koalicję (Zjednoczona Lewica) z TR, UP, Zielonymi i PPS[123], która wystawiła listy do Sejmu we wszystkich okręgach wyborczych i kandydatów do Senatu w 31 ze 100 okręgów. W wyborach do Sejmu ZL uzyskała 7,55% głosów, czyli poniżej ośmioprocentowego progu wyborczego dla koalicji[124]. Nie zdobyła też mandatów w Senacie. Wskutek tych wyników SLD po raz pierwszy swojej w historii znalazł się poza parlamentem.

2015–2021

Na konwencji SLD 12 grudnia 2015 podjęto decyzję o bezpośrednim charakterze wyborów na przewodniczącego partii (podobnie jak w 2012)[125]. Jeśli w pierwszej turze żaden z kandydatów nie uzyskałby więcej niż połowy głosów, przewodniczący miał być wybrany przez delegatów na kongresie spośród dwóch kandydatów, którzy osiągnęli najwyższy wynik. Dotychczasowy przewodniczący Leszek Miller nie ubiegał się o reelekcję. Do drugiej tury przeszli Włodzimierz Czarzasty i Jerzy Wenderlich. Dalsze miejsca zajęli kolejno: Krzysztof Gawkowski, Zbyszek Zaborowski, Joanna Senyszyn, Michał Huzarski, Tomasz Nesterowicz, Dariusz Szczotkowski, Adam Kępiński i Piotr Rączkowski[126]. 23 stycznia 2016, na VI kongresie SLD, Włodzimierz Czarzasty pokonał Jerzego Wenderlicha stosunkiem głosów 428:305[127].

W maju 2016 SLD wszedł w skład koalicji Wolność Równość Demokracja, powołanej pod patronatem Komitetu Obrony Demokracji[128].

Od czasu objęcia funkcji przewodniczącego przez Włodzimierza Czarzastego partię opuściła grupa działaczy, m.in. związanych ze stowarzyszeniem Inicjatywa Polska. W 2018 partię opuścił jej wiceszef i były sekretarz generalny Krzysztof Gawkowski, współtworząc partię Wiosna.

W 2017 partia była sygnatariuszem inicjatywy ustawodawczej „Ratujmy Kobiety”, mającej na celu zwiększenie możliwości legalnego dokonywania aborcji.

27 czerwca 2017 partia zdecydowała o ponownym powołaniu koalicji SLD Lewica Razem na wybory samorządowe w 2018[129]. W 2018 formalnie w jej skład oprócz SLD weszły Unia Pracy, Socjaldemokracja Polska, Polska Partia Socjalistyczna, Polska Lewica i wykreślony już z rejestru partii Ruch Odrodzenia Gospodarczego im. Edwarda Gierka[130]. Ponadto w szerokiej koalicji znalazły się także inne partie polityczne (Inicjatywa Feministyczna, Wolność i Równość oraz Partia Chłopska), jak również szereg innych organizacji (m.in. stowarzyszenie Ryszarda Kalisza Dom Wszystkich Polska, Ruch Ludzi Pracy, Stowarzyszenie „Ordynacka”, Związek Zawodowy Rolnictwa i Obszarów Wiejskich „Regiony” czy Towarzystwo Kultury Świeckiej im. Tadeusza Kotarbińskiego)[131]. Na Śląsku i w Gdyni z list koalicji startowali też przedstawiciele Unii Europejskich Demokratów, a w Warszawie Stronnictwa Demokratycznego. W niektórych miejscach (w tym w szeregu dużych miast) SLD wszedł także w lokalne sojusze z PO, Nowoczesną czy PSL. W wyborach do sejmików koalicja SLD LR uzyskała 6,62% w skali kraju (przekraczając próg we wszystkich województwach oprócz podlaskiego i małopolskiego, a najwyższe poparcie uzyskując w województwie lubuskim), otrzymując 11 mandatów w 7 województwach (najwięcej – 3 – w wielkopolskim). Uzyskali je jedynie przedstawiciele SLD (w 2019 radnego wybranego na eurodeputowanego zastąpił lider PPS). W wyborach na prezydentów miast kandydaci SLD LR zwyciężyli w Częstochowie i Dąbrowie Górniczej (której prezydent, obejmując urząd, wystąpił z SLD). Ponadto członkowie SLD startujący z własnych lub lokalnych komitetów zostali prezydentami Rzeszowa (w 2019 odszedł z partii[132]), Legnicy (nie popierany przez partię w żadnej turze), Głogowa, Świdnicy i Będzina. Spośród partii, których członkowie zostali prezydentami, większą ich liczbę uzyskała jedynie PO (a mniejszą m.in. rządzące PiS). 15 członków SLD zostało wybranych na burmistrzów, a 16 na wójtów. W 8 województwach SLD wszedł w skład koalicji rządzącej (także tam, gdzie nie zdobył mandatów radnych sejmików)[133]. Przedstawiciele SLD zasiedli w zarządach województw lubuskiego i zachodniopomorskiego, a w wielkopolskim radny z SLD został przewodniczącym sejmiku. W sejmiku tym powstał klub SLD LR, w dwóch województwach SLD współtworzył kluby z PSL, w dwóch innych radni SLD weszli w skład klubów KO (w jednym z nich radny SLD w 2019 odszedł z partii), a w dwóch pozostałych nie przystąpili do żadnego klubu.

16 lutego 2019 krajowa konwencja Sojuszu Lewicy Demokratycznej zdecydowała, że partia na wybory do Parlamentu Europejskiego w tym samym roku będzie współtworzyć Koalicję Europejską, zainicjowaną przez grupę byłych premierów i ministrów spraw zagranicznych (w tym liderów Platformy Obywatelskiej, a także byłych premierów z ramienia SLD, w tym należącego wciąż do partii Leszka Millera)[134]. Innymi partiami, które powołały koalicję, były PO, PSL, Nowoczesna i Zieloni. SLD przypadło 15 miejsc na listach KE (po jednym z nich w okręgu pomorskim przypadło działaczkom IF i SDPL). Koalicja zdobyła poparcie 5 249 935 wyborców i z wynikiem 38,47% głosów zajęła drugie miejsce za Prawem i Sprawiedliwością. Pozwoliło to na objęcie 22 mandatów eurodeputowanych[135], z czego przedstawiciele SLD uzyskali 5 (zdobyli je m.in. wszyscy trzej żyjący byli premierzy z ramienia Sojuszu, w tym dwaj od wielu lat nie należący do partii). Kandydaci SLD zdobyli niespełna 6% głosów w skali kraju (ok. 15,5% w ramach KE).

29 czerwca 2019 w Sojuszu Lewicy Demokratycznej odbyło się referendum w sprawie startu partii w wyborach parlamentarnych w tym samym roku, w którym 83% (przy frekwencji 63% wśród 20 779 osobach uprawnionych do głosowania) działaczy opowiedziało się za koalicyjnym startem w tych wyborach. Pytanie referendalne nie precyzowało jednak, w jakiego rodzaju koalicji SLD miałby startować[136]. 19 lipca przewodniczący SLD Włodzimierz Czarzasty, prezes partii Wiosna Robert Biedroń oraz Adrian Zandberg z zarządu krajowego Lewicy Razem poinformowali, że ugrupowania te wystartują wspólnie w wyborach[137]. Dzień później do porozumienia dołączyła także PPS[138]. Kilkoro związanych do tej pory z SLD działaczy pod koniec lipca zadeklarowało w wyborach start z list KO (partię opuściła m.in. Katarzyna Piekarska). Do lewicowej koalicji dołączyły następnie kolejne ugrupowania (m.in. partie UP, Twój Ruch, IF i Polska Partia Internetowa)[139][140]. 6 sierpnia 2019, w związku z chęcią uniknięcia konieczności przekroczenia w wyborach do Sejmu 8-procentowego progu dla koalicji przy stworzeniu wrażenia komitetu koalicyjnego, doszło do zmiany formalnego skrótu Sojuszu Lewicy Demokratycznej z „SLD” na „Lewica”, aby pod tą nazwą porozumienie ugrupowań lewicowych wystąpiło w wyborach[141]. Do rejestracji nowego skrótu nie doszło jednak przed upływem terminu rejestracji komitetów wyborczych, w związku z czym koalicja Lewica przystąpiła do wyborów jako KW Sojusz Lewicy Demokratycznej[142]. Na listach ostatecznie nie znaleźli się przedstawiciele UP i IF. W wyborach komitet SLD uzyskał 12,56% głosów, zajmując 3. miejsce i zdobywając 49 mandatów w Sejmie[143] oraz 2 w Senacie[144]. Przedstawicielom samego SLD przypadły 24 mandaty poselskie. Pozostałe mandaty w Sejmie przypadły kandydatom Wiosny (19) i Razem (6), zaś jedyne w Senacie działaczom Wiosny i PPS. Parlamentarzyści wybrani z list SLD utworzyli Koalicyjny Klub Parlamentarny Lewicy. Szef SLD Włodzimierz Czarzasty został wybrany na wicemarszałka Sejmu.

Po wyborach rozpoczęto działania mające prowadzić do połączenia SLD i Wiosny[145]. 9 listopada 2019 rada krajowa partii wydała zgodę na zmiany w statucie ugrupowania, które dadzą podstawę prawną do zmian organizacyjnych umożliwiających połączenie z formacjami, które wyrażą taką wolę[146]. 14 grudnia tego samego roku odbyły się obrady ciał statutowych SLD i Wiosny, po których poinformowano, że z połączenia obu ugrupowań powstanie partia Nowa Lewica[147]. Sąd Okręgowy w Warszawie zaakceptował nieprawomocnie 27 stycznia 2020 przerejestrowanie SLD na Nową Lewicę, pod którym to szyldem zaplanowano powstanie wspólnej formacji[148] (w marcu 2021 uprawomocniła się decyzja sądu w sprawie zmiany nazwy partii[149]). 13 marca 2020 zarejestrowano fundację Sojusz Lewicy Demokratycznej, mającą na celu ochronę w przyszłości starej nazwy i znaku graficznego (jej prezesem został sekretarz generalny partii, poseł Marcin Kulasek)[150][151].

7 stycznia 2020 zarząd SLD zdecydował o rekomendacji lidera partii Wiosna Roberta Biedronia na kandydata Lewicy w wyborach prezydenckich w tym samym roku[152]. 12 dni później został on ogłoszony wspólnym kandydatem SLD, Wiosny i Lewicy Razem (później popartym przez PPS). W czerwcowych wyborach zajął on 6. miejsce spośród 11 kandydatów, otrzymując 2,22% głosów[153].

11 stycznia 2021 w Parlamencie Europejskim powstała delegacja Nowej Lewicy, w której znaleźli się zarówno eurodeputowani SLD (Nowej Lewicy), jak i Wiosny. Nie przystąpili do niej jednak byli premierzy (w związku z tym Leszek Miller oraz bezpartyjni Marek Belka i Włodzimierz Cimoszewicz przestali tym samym reprezentować partię)[154], pozostając w dotychczasowej delegacji, która przyjęła nazwę Lewica dla Europy[155]. Jej przewodniczący i poprzedni szef SLD Leszek Miller, po uprawomocnieniu się decyzji sądu o formalnej zmianie nazwy partii na „Nowa Lewica”, poinformował 18 marca 2021 o opuszczeniu ugrupowania[156].

Frakcja SLD w ramach Nowej Lewicy (od 2021)

11 czerwca 2021 zgromadzenie ogólne partii Wiosna (której działacze do 10 czerwca składali deklaracje przystąpienia do Nowej Lewicy) podjęło decyzję o jej samorozwiązaniu[157]. Formalnie zarząd Nowej Lewicy podjął decyzję o powołaniu frakcji SLD, będącej jedną z dwóch frakcji w partii obok frakcji Wiosna, 17 lipca 2021[158].

7 września 2021, w związku z nieprzyjęciem do frakcji SLD, członkostwo w partii utracił poseł Andrzej Rozenek[159]. 17 dni później do frakcji SLD przystąpiła posłanka wybrana z rekomendacji Wiosny, Agnieszka Dziemianowicz-Bąk[160].

Proces jednoczenia środowisk SLD i Wiosny, będących frakcjami nowej partii, zakończył się na kongresie, który odbył się 9 października 2021. Wybrano wówczas władze ugrupowania w ramach parytetowego podziału pomiędzy obiema frakcjami. Ostatni przewodniczący partii SLD Włodzimierz Czarzasty został z ramienia frakcji SLD współprzewodniczącym Nowej Lewicy (obok Roberta Biedronia z frakcji Wiosna)[161][162], pokonując w głosowaniu Piotra Rączkowskiego[163].

14 grudnia 2021 posłowie frakcji SLD Robert Kwiatkowski i Joanna Senyszyn odeszli z Nowej Lewicy i wraz z Andrzejem Rozenkiem (oraz dwójką senatorów) utworzyli Koło Parlamentarne PPS[164]. 2 czerwca 2022 posłowie PPS (Robert Kwiatkowski, Andrzej Rozenek i Joanna Senyszyn) oraz wicemarszałek Senatu (także z koła PPS) Gabriela Morawska-Stanecka ogłosili powstanie Stowarzyszenia Lewicy Demokratycznej, odwołującego się do tradycji dawnej partii SLD[165][166][167]. W lutym 2023 koło PPS przekształciło się (bez udziału szefa tej partii, senatora Wojciecha Koniecznego, który wrócił później do KKP Lewicy) w Koło Parlamentarne Lewicy Demokratycznej. 7 czerwca 2023 NL i KKP Lewicy opuściła posłanka frakcji SLD, Karolina Pawliczak[168].

W wyborach parlamentarnych w 2023 działacze frakcji SLD otrzymali 12 mandatów poselskich (z 19 dla członków NL i 26 dla wszystkich posłów wybranych z jej list) i 4 mandaty senatorskie (spośród 5 dla członków NL i 9 wybranych z ramienia jej komitetu). Włodzimierz Czarzasty pozostał na stanowisku wicemarszałka Sejmu. W powołanym w grudniu 2023 trzecim rządzie Donalda Tuska (w skład którego weszła NL) ministrami z SLD zostali Agnieszka Dziemianowicz-Bąk i Dariusz Wieczorek.

Program

Program Sojuszu Lewicy Demokratycznej zawarty został m.in. w dokumencie programowym Socjaldemokratyczny Program dla Polski. Zapisano w nim postulat budowy solidarnego społeczeństwa obywatelskiego, silnego i sprawnego państwa oraz rozwoju efektywnej gospodarki, zdolnej do zaspokojenia rosnących potrzeb społecznych, we współpracy ze związkami zawodowymi. W programie Sojuszu znalazło się także zrównanie poziomu życia w Polsce z najbardziej rozwiniętymi krajami Unii Europejskiej oraz modernizacja państwa i społeczeństwa polskiego przy pomocy demokracji opartej na stałym dialogu i poszukiwaniu porozumienia. Zgodnie z deklaracją programową Polska ma być państwem gwarantującym prawa i wolności obywatelskie, w tym zgodnie ze standardami Unii Europejskiej równouprawnienie i neutralność światopoglądową państwa. SLD chce zapewnić obywatelom równy dostęp do służby zdrowia i edukacji[169].

Zagadnienia ustrojowe

W kwestii ustroju Sojusz Lewicy Demokratycznej jako partia opowiadał się za jednoizbowym parlamentem oraz premierem wybieranym przez parlament. Prezydent z kolei miał pełnić rolę gwaranta ciągłości władzy państwowej, który aktywnie uczestniczy w sprawowaniu władzy w roli arbitra sporów politycznych[170]. W przeszłości SLD opowiadał się również za bezpośrednimi wyborami wójtów, burmistrzów i prezydentów miast[171], postulat ten został zrealizowany za jego rządów w 2002 na kilka miesięcy przed wyborami samorządowymi.

Program gospodarczy

Partia opowiadała się za ingerencją państwa w życie gospodarcze w charakterze inwestora w kapitał społeczny oraz jako regulator społecznej gospodarki rynkowej, stróża prawa i porządku ekonomicznego oraz stratega gospodarczego[172]. Partia opowiada się za progresywnym podatkiem od dochodów osobistych. Mniejsze podatki przysługiwałyby przedsiębiorcom więcej inwestującym w gospodarkę.

W swoim programie gospodarczym partia proponowała również, aby celem nadrzędnym państwa było realne dobro społeczne i realne dobro jednostki mechanizmy rynku i państwa. W konfliktach na linii pracownik-pracodawca partia staje po stronie pracownika, gdyż „praca ma być zabezpieczeniem bytu socjalnego, a nie upokorzeniem człowieka”[173].

Początkowo SLD głosił częściowo liberalne poglądy gospodarcze, szczególnie dla nowych i małych podmiotów, przy jednoczesnej krytyce prywatyzacji i poparciu dla interwencjonizmu państwowego[174]. Rządy SLD w latach 2001–2005 były niekiedy krytykowane przez silnie lewicowe środowiska z powodu neoliberalnego kursu politycznego, związanego także z ograniczaniem opieki społecznej prowadzonej przez państwo (m.in. likwidacja Funduszu Alimentacyjnego), co zbliżało SLD do koncepcji trzeciej drogi, popularnej w tamtym czasie wśród zachodniej socjaldemokracji (realizowanej np. przez Tony’ego Blaira)[175].

Polityka zagraniczna

Na pierwszym kongresie partii polityce zagranicznej poświęcono rozdział Polska w Świecie i integrującej się partnerskiej Europie. Głównym celem SLD było zapewnienie Polsce silnej i stabilnej pozycji w międzynarodowym układzie sił, a zwłaszcza w partnerskiej i integrującej się Europie[172].

Do podstawowych zadań państwa polskiego powinno należeć według SLD umacnianie niepodległości i suwerenności państwa oraz wykorzystanie współpracy międzynarodowej dla rozwoju gospodarczego kraju, wykorzystanie Polski do zbliżenia kulturowego i cywilizacyjnego narodów, eliminację zagrożeń zewnętrznych oraz uczestnictwo w rozwiązywaniu problemów globalnych. SLD zwraca także uwagę na ochronę praw mniejszości polskiej poza granicami i podtrzymanie więzi Polonii z Polską[172].

Po zwycięstwie w wyborach parlamentarnych jesienią 2001 partia promowała integrację europejską oraz zaangażowała się w kampanię referendalną na rzecz wejścia Polski do Unii Europejskiej[176]. Partia zarówno w latach 90., jak i po 2001 kładła duży nacisk na umocnienie pozycji Polski w ramach Sojuszu Północnoatlantyckiego oraz sojuszu ze Stanami Zjednoczonymi Ameryki, czego wyrazem był udział polskich Sił Zbrojnych w interwencjach zbrojnych w Afganistanie (2002) i Iraku (2003) w okresie premierostwa Leszka Millera i prezydentury Aleksandra Kwaśniewskiego.

Kwestie społeczne

W kwestiach światopoglądowo-obyczajowych SLD prezentuje liberalne stanowisko. Głosi rozdzielenie państwa i Kościoła oraz laicyzację prawa. Zdaniem działaczy księża nie powinni wpływać na prawo i decyzję wyborców[177]. W kwestiach społecznych partia opowiadała się za zrównoważeniem statusu kobiet i mężczyzn w społeczeństwie m.in. poprzez wprowadzenie do szkół edukacji seksualnej, powszechne wdrożenie programów profilaktyki i ochrony zdrowia kobiet oraz dostępu do antykoncepcji i zabiegów in vitro[178] oraz możliwością dokonania aborcji z ważnych przyczyn społecznych[169] (te ostatnie deklaracje znalazły potwierdzenie m.in. w głosowaniu z października 2012, gdy klub SLD poparł projekt Ruchu Palikota rozszerzający możliwość legalnego dokonywania aborcji[179]). SLD domagał się również wprowadzenia w życie krajowego programu przeciwdziałania przemocy w rodzinie, a także powołania na szczeblu województw i powiatów pełnomocników ds. równego statusu kobiet i mężczyzn[169]. Partia popierała rejestrowane związki partnerskie.

Inne zagadnienia

Partia deklarowała również chęć zachowania przywilejów byłych funkcjonariuszy komunistycznego aparatu bezpieczeństwa – efektem tego było głosowanie przeciwko projektowi ustawy dezubekizacyjnej w 2009. Opowiadała się też za zakończeniem lustracji[180]. Rząd SLD-PSL-UP podjął również działania w dziedzinie ochrony zdrowia, zastępując 16 kas chorych Narodowym Funduszem Zdrowia[181]. W okresie trwania rządów koalicja SLD-UP postulowała wprowadzenie winiet na budowę dróg ekspresowych i autostrad, jednak pomysł nie zyskał poparcia większości (sprzeciwiło mu się będące w koalicji rządowej PSL) i upadł[182].

Platformy programowe SLD

Aktualna:

  • Forum Równych Szans i Praw Kobiet

Dawne:

  • Forum Dialogu Światopoglądowego
  • Forum „Rozwój i Praca”
  • Platforma Międzynarodowa
  • Platforma „Porozumienie dla Zdrowia”
  • Platforma Programowa ds. Wsi i Rolnictwa
  • Platforma Programowa „Nowoczesna Lewica”
  • Platforma Programowa „Prawo – Demokracja – Solidarność”
  • Platforma Programowa SLD „Socjaldemokratyczna Przyszłość”
  • Platforma samorządowa
  • Platforma Socjalistyczna SLD
  • Rada Ekologiczna SLD „Środowisko i Rozwój”

Symbolika

Symbolem SLD był uproszczony zarys konturowej mapy Polski (stylizowana litera „S”) w kolorach flagi narodowej, a także znak graficzny w postaci czerwonego kwadratu, zawierający białe drukowane litery „SLD” w dolnej jego części. Nazwa, skrót nazwy i symbol graficzny SLD korzystają z ochrony prawnej, przewidzianej dla dóbr osobistych[183].

Struktura i działacze

Prezydent z rekomendacji SLD Aleksander Kwaśniewski

W Sojuszu Lewicy Demokratycznej działali politycy zaliczani do różnych nurtów lewicowych i centrolewicowych. Z SLD związało się wielu dawnych działaczy PZPR (m.in. Leszek Miller, Józef Oleksy, Włodzimierz Cimoszewicz, Krzysztof Janik, Jerzy Jaskiernia, Tadeusz Iwiński, Włodzimierz Czarzasty czy Jacek Piechota) oraz działaczy OPZZ. Wśród liderów SLD znaleźli się również działacze młodszego pokolenia, którzy karierę zaczynali w SdRP (m.in. Grzegorz Napieralski) bądź nie funkcjonowali wcześniej w żadnej partii (np. Wojciech Olejniczak). Działaczami Sojuszu byli również politycy nurtu postsolidarnościowego, wywodzący się z ROAD, UD i UW (Andrzej Celiński, Katarzyna Piekarska i Marek Balicki). SLD przez część publicystów postrzegana jest jako partia postkomunistyczna, czyli wywodząca się ze środowiska PZPR[184].

Organizacja

Krajowe władze uchwałodawcze SLD to: Kongres, Konwencja Krajowa i Rada Krajowa. Organy wykonawcze to natomiast Przewodniczący i Zarząd Krajowy. Władzą sądowniczą był Krajowy Sąd Partyjny, a władzą kontrolną Krajowa Komisja Rewizyjna[183].

Władze

Przedstawiciele frakcji SLD w kierownictwie Nowej Lewicy

Współprzewodniczący:

Wiceprzewodniczący:

Ostatni skład Zarządu Krajowego partii SLD

Przewodniczący:

Wiceprzewodniczący:

Sekretarz generalny:

Pozostali członkowie:

Przewodniczący SLD

PortretImię i nazwiskooddo
Leszek Miller15 kwietnia 19996 marca 2004
Krzysztof Janik6 marca 200418 grudnia 2004
Józef Oleksy18 grudnia 200429 maja 2005
Wojciech Olejniczak29 maja 200531 maja 2008
Grzegorz Napieralski31 maja 200810 grudnia 2011
Leszek Miller10 grudnia 201123 stycznia 2016
Włodzimierz Czarzasty23 stycznia 20169 października 2021
(następnie współprzewodniczący Nowej
Lewicy z ramienia frakcji SLD)

Przewodniczący klubu parlamentarnego (po rozwiązaniu PZPR)

Portret Imię i nazwisko od do
 Włodzimierz Cimoszewicz
Parlamentarny Klub Lewicy Demokratycznej		 1990 1991
 Aleksander Kwaśniewski 1991 1995
Mieczysław Czerniawski (p.o.) 1995 1996
 Jerzy Szmajdziński 1996 1997
 Leszek Miller 1997 2001
Jerzy Jaskiernia 2001 2004
 Krzysztof Janik 2004 2005
 Jerzy Szmajdziński 2005 2007
 Wojciech Olejniczak
do 2008 klub Lewica i Demokraci, od 2008 klub Lewica		 2007 2009
 Grzegorz Napieralski
do 2010 klub Lewica		 2009 2011
 Leszek Miller 2011 2015
 Krzysztof Gawkowski (Wiosna)
Koalicyjny Klub Parlamentarny Lewicy		 2019 2023
 Anna Maria Żukowska
Koalicyjny Klub Parlamentarny Lewicy		 2023 nadal

Prezydenci i premierzy RP

Prezydent RP wywodzący się z SLD

Imię i nazwisko Zdjęcie Od Do
Aleksander Kwaśniewski 23 grudnia 1995 23 grudnia 2005

Prezesi Rady Ministrów reprezentujący SLD

Imię i nazwisko Zdjęcie Od Do
Józef Oleksy 7 marca 1995 7 lutego 1996
Włodzimierz Cimoszewicz 7 lutego 1996 31 października 1997
Leszek Miller 19 października 2001 2 maja 2004
Marek Belka 2 maja 2004 31 października 2005

Organizacje młodzieżowe SLD

Członkostwo i liczba członków

Członkiem Sojuszu Lewicy Demokratycznej mógł być obywatel Polski posiadający pełnię praw obywatelskich, który otrzymał rekomendację co najmniej jednego członka SLD działającego w partii od co najmniej 2 lat, złożył deklarację pisemnie w dowolnym kole i wpłacił opłatę wpisową. Wraz z przyjęciem do partii członek partii miał obowiązek uczestniczenia w życiu partii i dbania o jej dobre imię. Kandydowanie z list innych niż lista związana z SLD wymagała zaakceptowania przez radę właściwego szczebla. Niedopuszczalna była działalność w organizacjach konkurencyjnych wobec partii i działalność na jej szkodę. Rozpatrywanie podania o przyjęcie następowało w ciągu 3 miesięcy i w obecności osoby zainteresowanej[183].

Liczba członków SLD
Rok Liczba członków
2001 około 150 000[185]
2002 ponad 100 000[186]
2003 około 80 000[187]
2010 49 677[188]
2011 około 58 500[189]
2012 36 329[190]
2015 38 470[188]
2018 33 554[191]
2020 31 930[188]

Poparcie w wyborach

Poparcie SLD w wyborach parlamentarnych do 2019

Wybory parlamentarne

Wybory Sejm Senat Rząd
Głosy Mandaty Głosy Mandaty
Liczba  % +/− Liczba +/− Liczba  % +/− Liczba +/−
1991 1 344 820 11,99 (2.) –
60/460
 – 2 431 178 10,61 (2.) –
4/100
 – Opozycja
1993 2 815 169 20,41 (1.) 8,42
171/460
 111 5 036 884 18,45 (1.) 7,84
37/100
 33 Koalicja
1997 3 551 224 27,13 (2.) 6,72
164/460
 7 6 105 299 23,54 (2.) 5,09
28/100
 9 Opozycja
2001 5 342 519 41,04 (1.) 13,91
196/460
 32 10 532 523 38,91 (1.) 15,27
68/100
 42 Koalicja
Jako część koalicji SLD-UP, która zdobyła łącznie 216 mandatów w Sejmie i 75 w Senacie.
2005 1 335 257 11,31 (4.) 29,73
55/460
 141 3 114 118 12,88 (3.) 26,03
0/100
 70 Opozycja
2007 2 122 981 13,15 (3.) 1,84
40/460
 15 4 751 281 14,60 (3.) 1,72
1/100
[uwaga 3]		 1 Opozycja
Jako część koalicji Lewica i Demokraci, która zdobyła łącznie 53 mandaty w Sejmie.
2011 1 184 303 8,24 (5.) 4,91
27/460
 13 1 307 547 9,00 (4.) 5,60
1/100
[uwaga 4]		 0 Opozycja
2015 1 147 102 7,55 (5.) 0,69
0/460
 27 595 206 3,97 (4.) 5,03
0/100
 1 Brak
Jako część koalicji Zjednoczona Lewica, która nie przekroczyła progu wyborczego.
2019 2 319 946 12,56 (3.) 5,01
49/460
 49 415 745 2,28 (4.) 1,69
2/100
 2 Opozycja

Wybory do Parlamentu Europejskiego

Wybory Mandaty
Liczba +/−
2004
4/54
 –
Jako część koalicji SLD-UP, która zdobyła łącznie 5 mandatów.
2009
6/50
 2
Jako część koalicji SLD-UP, która zdobyła łącznie 7 mandatów.
2014
4/51
 2
Jako część koalicji SLD-UP, która zdobyła łącznie 5 mandatów.
2019
5/51
 1
Jako część Koalicji Europejskiej, która zdobyła łącznie 22 mandaty.

Wybory prezydenckie

Wybory Zdjęcie Kandydat I tura II tura Wynik
Głosów  % Głosów  %
1995 Aleksander Kwaśniewski 6 275 670 35,11% (1.) 51,72% 9 704 439 Wygrana z Lechem Wałęsą
2000 Aleksander Kwaśniewski* 9 485 224 53,90% (1.) – Wygrana w I turze
2005 Włodzimierz Cimoszewicz – Kandydat wycofał się
Marek Borowski**[uwaga 5] 1 544 642 10,33% (4.) – Kandydat nie przeszedł do II tury
2010 Grzegorz Napieralski 2 299 870 13,68% (3.) – Kandydat nie przeszedł do II tury
2015 Magdalena Ogórek 353 883 2,38% (5.) – Kandydatka nie przeszła do II tury
2020 Robert Biedroń*** 432 129 2,22% (6.) – Kandydat nie przeszedł do II tury

* Poparty przez SLD kandydat niezależny.
** Poparty przez SLD kandydat SDPL.
*** Prezes Wiosny, kandydat wystawiony wspólnie przez SLD, Wiosnę i Razem.

Ostatnie wybory do sejmików województw (2018, komitet SLD Lewica Razem)

Sejmik Mandaty Władza
dolnośląski
0/36
 Brak
kujawsko-pomorski
1/30
 Koalicja
lubelski
1/33
 Opozycja
lubuski
2/30
 Koalicja
łódzki
0/33
 Brak
małopolski
0/39
 Brak
mazowiecki
0/51
 Brak
opolski
0/30
 Brak
podkarpacki
0/33
 Brak
podlaski
0/30
 Brak
pomorski
0/33
 Brak
śląski
2/45
 Opozycja
świętokrzyski
1/30
 Opozycja
warmińsko-mazurski
0/30
 Brak
wielkopolski
3/39
 Koalicja
zachodniopomorski
1/30
 Koalicja
Mandaty ogółem
11/552

Zobacz też

Uwagi

  1. ↑ Jako partia polityczna; koalicja pod nazwą SLD funkcjonowała w latach 1991–1999.
  2. ↑ Data „kongresu zjednoczeniowego” Nowej Lewicy, na którym wybrano skład władz wynikający z akcesu do partii członków Wiosny, rozwiązanej 11 czerwca 2021. Sądowne przerejestrowanie SLD na Nową Lewicę nastąpiło 27 stycznia 2020. Dawny SLD pozostał frakcją w ramach Nowej Lewicy.
  3. ↑ Wybrany jako kandydat niezależny.
  4. ↑ Wybrany jako kandydat niezależny.
  5. ↑ Poparty przez SLD po wycofaniu kandydatury Włodzimierza Cimoszewicza.


Przypisy

  1. ↑ Poland. parties-and-elections.eu. [dostęp 2015-08-20]. (ang.).
  2. 1 2 Tomczak 2006 ↓, s. 58.
  3. 1 2 Tomczak 2006 ↓, s. 61.
  4. ↑ Sondaże przedwyborcze – SLD nadal prowadzi. interia.pl, 18 maja 2001. [dostęp 2017-01-10].
  5. ↑ OBW: SLD/UP prowadzi z poparciem 48%. bankier.pl, 27 sierpnia 2001. [dostęp 2010-12-29].
  6. 1 2 3 4 Paszkiewicz 2004 ↓, s. 240–241.
  7. ↑ Maciej Ratajczak: Przykłady polskich haseł wyborczych 1989–2007. marketingwpolityce.zgora.pl. [dostęp 2015-07-15].
  8. 1 2 Włodzimierz Cimoszewicz, Czas Odwetu, Białystok 1993, s. 223–224.
  9. ↑ Dudek 2013 ↓, s. 193.
  10. ↑ Dudek 2013 ↓, s. 233.
  11. ↑ Kluby i koła poselskie. sejm.gov.pl. [dostęp 2015-07-15].
  12. ↑ Paszkiewicz 2004 ↓, s. 241.
  13. ↑ Dudek 2013 ↓, s. 279.
  14. ↑ Dudek 2013 ↓, s. 280.
  15. ↑ Dudek 2013 ↓, s. 286.
  16. 1 2 3 4 Dudek 2013 ↓, s. 290.
  17. ↑ Robert Krasowski, Leszek Miller, Anatomia siły, Warszawa 2013.
  18. 1 2 Dudek 2013 ↓, s. 292.
  19. 1 2 Dudek 2013 ↓, s. 293.
  20. ↑ Dudek 2013 ↓, s. 294.
  21. ↑ Dudek 2013 ↓, s. 240.
  22. ↑ Dudek 2013 ↓, s. 304.
  23. ↑ Dudek 2013 ↓, s. 307.
  24. ↑ Dudek 2013 ↓, s. 296.
  25. ↑ Dudek 2013 ↓, s. 300.
  26. ↑ Dudek 2013 ↓, s. 299.
  27. 1 2 3 Paszkiewicz 2004 ↓, s. 243.
  28. ↑ Dudek 2013 ↓, s. 341.
  29. ↑ Dudek 2013 ↓, s. 347.
  30. ↑ Dudek 2013 ↓, s. 350.
  31. ↑ Dudek 2013 ↓, s. 353–354.
  32. ↑ Dudek 2013 ↓, s. 358.
  33. 1 2 3 4 Dudek 2013 ↓, s. 369.
  34. ↑ Marek A. Grabowski: Wybory’97 cz. II. konserwatyzm.pl, 21 kwietnia 2012. [dostęp 2015-07-15].
  35. 1 2 Dudek 2013 ↓, s. 367.
  36. ↑ Dudek 2013 ↓, s. 374.
  37. ↑ Dudek 2013 ↓, s. 375.
  38. ↑ Posłowie III kadencji. Stan na koniec kadencji. Kluby i koła poselskie. sejm.gov.pl. [dostęp 2013-11-06].
  39. ↑ Klub Parlamentarny Sojuszu Lewicy Demokratycznej. senat.pl. [dostęp 2013-11-06].
  40. ↑ Paszkiewicz 2004 ↓, s. 161–162.
  41. ↑ Paszkiewicz 2004 ↓, s. 162.
  42. 1 2 Tomczak 2006 ↓, s. 59–60.
  43. ↑ Paszkiewicz 2004 ↓, s. 161.
  44. ↑ Polska scena polityczna. Vademmecum partii i ugrupowań politycznych. Fakty-Wydarzenia-Opinie, czerwiec 1999, s. 30.
  45. ↑ Krzysztof Janik w serwisie „Ludzie Wprost”.
  46. ↑ Serwis PKW – Wybory 2000. [dostęp 2013-11-01].
  47. ↑ Dudek 2013 ↓, s. 398–399.
  48. ↑ Wyniki wyborów do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej. Część I. Warszawa: Państwowa Komisja Wyborcza, 2001. ISBN 83-911109-5-8.
  49. ↑ Dudek 2013 ↓, s. 437.
  50. ↑ Dudek 2013 ↓, s. 439.
  51. 1 2 Paszkiewicz 2004 ↓, s. 164.
  52. 1 2 3 Dudek 2013 ↓, s. 441.
  53. ↑ Dudek 2013 ↓, s. 442.
  54. ↑ Dudek 2013 ↓, s. 444.
  55. ↑ Dudek 2013 ↓, s. 445.
  56. ↑ Dudek 2013 ↓, s. 446.
  57. ↑ Tomczak 2006 ↓, s. 62.
  58. ↑ Samorządy dla Lewicy. wprost.pl, 7 listopada 2002. [dostęp 2013-11-10].
  59. ↑ Dudek 2013 ↓, s. 478.
  60. ↑ Dudek 2013 ↓, s. 480.
  61. ↑ Dudek 2013 ↓, s. 481.
  62. ↑ Dudek 2013 ↓, s. 487.
  63. ↑ Dudek 2013 ↓, s. 488.
  64. ↑ Dudek 2013 ↓, s. 489.
  65. ↑ Dudek 2013 ↓, s. 450.
  66. ↑ Dudek 2013 ↓, s. 479.
  67. ↑ Miller pytany o rezygnację jego rządu z Baltic Pipe: Kłamstwo norweskie. rp.pl, 4 maja 2022. [dostęp 2022-07-23].
  68. ↑ Dudek 2013 ↓, s. 460.
  69. ↑ Dudek 2013 ↓, s. 485.
  70. 1 2 Dudek 2013 ↓, s. 495.
  71. ↑ Dudek 2013 ↓, s. 496.
  72. 1 2 Dudek 2013 ↓, s. 497.
  73. ↑ Janik nowym szefem SLD, czyli dość złudzeń. rmf24.pl, 7 marca 2004. [dostęp 2013-10-01].
  74. ↑ Dudek 2013 ↓, s. 501.
  75. 1 2 Dudek 2013 ↓, s. 504.
  76. 1 2 Dudek 2013 ↓, s. 500.
  77. ↑ Dudek 2013 ↓, s. 516.
  78. ↑ Dudek 2013 ↓, s. 454.
  79. ↑ Dudek 2013 ↓, s. 511.
  80. ↑ Dudek 2013 ↓, s. 512.
  81. ↑ Dudek 2013 ↓, s. 520.
  82. ↑ Dudek 2013 ↓, s. 524.
  83. ↑ Olejniczak szefem SLD. wyborcza.pl, 29 maja 2005. [dostęp 2010-10-30].
  84. ↑ Posłowie IV kadencji. Stan na koniec kadencji. Kluby i koła poselskie. sejm.gov.pl. [dostęp 2013-11-06].
  85. ↑ Klub Senacki Sojusz Lewicy Demokratycznej – Unia Pracy „Lewica Razem”. senat.pl. [dostęp 2013-11-06].
  86. 1 2 Dudek 2013 ↓, s. 536.
  87. ↑ Dz.U. z 2007 r. nr 17, poz. 105.
  88. ↑ Dudek 2013 ↓, s. 533.
  89. ↑ SLD: Kwaśne poparcie dla Borowskiego. wyborcza.pl, 29 września 2005. [dostęp 2012-01-29].
  90. ↑ Taśmy Oleksego: Czy to koniec lewicy?. money.pl, 22 marca 2007. [dostęp 2010-10-30].
  91. ↑ Miller i Dyduch odchodzą z SLD. gazeta.pl, 15 września 2007. [dostęp 2017-09-23].
  92. ↑ Miller wybrany na przewodniczącego Polskiej Lewicy. wp.pl, 25 maja 2008. [dostęp 2013-12-25].
  93. ↑ Dudek 2013 ↓, s. 598.
  94. ↑ Powstał Klub Poselski Lewicy. wprost.pl, 22 kwietnia 2008. [dostęp 2010-10-31].
  95. ↑ Grzegorz Napieralski nowym szefem SLD. dziennik.pl, 31 maja 2008. [dostęp 2018-06-23].
  96. ↑ Dudek 2013 ↓, s. 615.
  97. ↑ Józef Oleksy oficjalnie powrócił w szeregi SLD. polskieradio.pl, 1 lutego 2010. [dostęp 2010-10-30].
  98. ↑ Katastrofa samolotu prezydenta w Smoleńsku – pełna oficjalna lista ofiar (MSZ). dziennikwschodni.pl, 10 kwietnia 2010. [dostęp 2010-11-04].
  99. ↑ Serwis PKW – Wybory 2010. [dostęp 2011-10-13].
  100. ↑ Dudek 2013 ↓, s. 627.
  101. ↑ Lewica zmienia nazwę na SLD. Powrót Balickiego. wprost.pl, 24 września 2010. [dostęp 2013-09-20].
  102. ↑ Wyniki głosowania do sejmików województw według komitetów wyborczych i województw. pkw.gov.pl. [dostęp 2010-12-18].
  103. ↑ Michał Wojtczuk. Syreni Śpiew nie do rozbiórki. „Gazeta Stołeczna”, s. 6, 24 kwietnia 2017.
  104. ↑ Aleksander Sławiński. Nikt nie czuje się winny za rozbiórkę przy Rozbrat. „Gazeta Stołeczna”, s. 2, 21 sierpnia 2023.
  105. ↑ Sojusz zaprezentował swoje hasło wyborcze. onet.pl, 20 sierpnia 2011. [dostęp 2020-05-31].
  106. ↑ Obwieszczenie Państwowej Komisji Wyborczej z dnia 11 października 2011 r. o wynikach wyborów do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej przeprowadzonych w dniu 9 października 2011 r. (wyciąg). pkw.gov.pl. [dostęp 2019-02-21].
  107. ↑ Paweł Kołodziejski: Oświadczenie w sprawie wypowiedzi Włodzimierza Cimoszewicza w programie Fakty po faktach TVN24. sld.org.pl, 27 marca 2013. [dostęp 2018-06-23].
  108. ↑ Konwencja SLD. Miller szefem partii!. newsweek.pl, 10 grudnia 2011. [dostęp 2017-09-23].
  109. ↑ Wyniki wyborów na przewodniczącego SLD – prezentacja multimedialna. sld.org.pl, 30 kwietnia 2012. [dostęp 2018-06-23].
  110. ↑ Marek Siwiec odchodzi z SLD. wp.pl, 7 grudnia 2012. [dostęp 2013-02-12].
  111. ↑ Ryszard Kalisz wyrzucony z SLD. wprost.pl, 8 kwietnia 2013. [dostęp 2013-04-09].
  112. ↑ Serwis PKW – Wybory 2014. [dostęp 2014-04-17].
  113. ↑ Serwis PKW – Wybory 2014. [dostęp 2014-05-28].
  114. ↑ Postkomuniści słabsi o jednego europosła. Lidia Geringer de Oedenberg odchodzi z SLD. wpolityce.pl, 29 czerwca 2014. [dostęp 2014-07-01].
  115. ↑ Twój Ruch i SLD do wyborów pójdą oddzielnie. portalsamorzadowy.pl, 21 sierpnia 2014. [dostęp 2014-08-29].
  116. ↑ Wyniki wyborów do sejmików województw. rmf24.pl, 24 listopada 2014. [dostęp 2014-11-30].
  117. ↑ Józef Oleksy nie żyje. Miał 68 lat. interia.pl, 9 stycznia 2015. [dostęp 2015-01-09].
  118. ↑ Magdalena Ogórek kandydatką SLD na prezydenta. dziennik.pl, 9 stycznia 2015. [dostęp 2015-01-10].
  119. ↑ Rozłam na lewicy. Unia Pracy bierze rozwód z SLD. dziennik.pl, 12 stycznia 2015. [dostęp 2019-02-21].
  120. ↑ Serwis PKW – Wybory 2015. [dostęp 2021-02-09].
  121. ↑ Dymisja szefa sztabu Magdaleny Ogórek Leszka Aleksandrzaka. interia.pl, 16 maja 2015. [dostęp 2015-07-15].
  122. ↑ Marcin Pieńkowski: Kobieta na czele partii Rozenka i Napieralskiego. rp.pl, 29 czerwca 2015. [dostęp 2015-07-15].
  123. ↑ Serwis PKW – Wybory 2015. [dostęp 2015-08-20].
  124. ↑ Serwis PKW – Wybory 2015. [dostęp 2015-11-12].
  125. ↑ Uchwała o wyborach oraz zwołaniu VI Kongresu SLD. sld.org.pl, 14 grudnia 2015. [dostęp 2018-06-23].
  126. ↑ Oficjalne wyniki wyborów na Przewodniczącego SLD. Będzie druga tura!. sld.org.pl, 20 stycznia 2016. [dostęp 2018-06-23].
  127. ↑ Włodzimierz Czarzasty nowym szefem SLD. tvn24.pl, 23 czerwca 2018. [dostęp 2016-01-23].
  128. ↑ Manifest Koalicji Wolność Równość Demokracja. ruchkod.pl, 6 maja 2016. [dostęp 2016-07-05].
  129. ↑ SLD w wyborach do sejmików pod szyldem SLD Lewica Razem. pap.pl, 24 czerwca 2017. [dostęp 2017-02-18].
  130. ↑ Komitet SLD Lewica Razem zarejestrowany. sld.org.pl, 21 sierpnia 2018. [dostęp 2018-09-08].
  131. ↑ SLD Lewica Razem – koalicja wyborcza na wybory samorządowe i do Parlamentu Europejskiego zawiązana!. sld.org.pl, 18 czerwca 2018. [dostęp 2018-06-23].
  132. ↑ Agnieszka Pipała: Prezydent Rzeszowa zrezygnował z członkostwa w SLD. pap.pl, 2 lipca 2019. [dostęp 2019-07-06].
  133. ↑ Jest porozumienie KO, PSL i SLD ws. koalicji w sejmikach. Będą rządzić w 9 województwach. radiozet.pl, 16 listopada 2018.
  134. ↑ SLD dołącza do Koalicji Europejskiej. dorzeczy.pl, 16 lutego 2019. [dostęp 2019-02-17].
  135. ↑ Serwis PKW – Wybory 2019. [dostęp 2019-05-27].
  136. ↑ Karol Kostrzewa: SLD za koalicyjnym startem w wyborach parlamentarnych; Sojusz gotowy na trzy warianty. pap.pl, 2019-07-01. [dostęp 2019-07-06].
  137. ↑ SLD, Wiosna i Lewica Razem idą do wyborów parlamentarnych razem. pap.pl, 19 lipca 2019. [dostęp 2019-07-21].
  138. ↑ PPS przystąpiła do koalicji z SLD, Wiosną i Lewicą Razem. interia.pl, 20 lipca 2019. [dostęp 2019-07-21].
  139. ↑ SLD, Wiosna i Razem wystartują jako KW Lewica. Bazą organizacyjną startu struktury SLD. gazetaprawna.pl, 5 sierpnia 2019. [dostęp 2019-08-07].
  140. ↑ Ruchy miejskie mogą nie pójść do wyborów z Lewicą. Śpiewak: próby podjęcia rozmów są zbywane. interia.pl, 7 sierpnia 2019. [dostęp 2019-08-07].
  141. ↑ Sojusz Lewicy Demokratycznej zmienił skrót z SLD na Lewica. pap.pl, 6 sierpnia 2019. [dostęp 2019-08-07].
  142. ↑ Informacje o komitecie wyborczym. pkw.gov.pl. [dostęp 2019-08-27].
  143. ↑ Serwis PKW – Wybory 2019. [dostęp 2019-10-15].
  144. ↑ Serwis PKW – Wybory 2019. [dostęp 2019-10-15].
  145. ↑ Michał Danielewski: Wyborcy Lewicy chcą jednej partii. Umocnione Razem się waha, Zandberg dogania Biedronia. oko.press, 26 października 2019. [dostęp 2019-10-28].
  146. ↑ Będzie zjednoczenie Lewicy. Rada Krajowa SLD dała zielone światło. wprost.pl, 9 listopada 2019. [dostęp 2019-11-15].
  147. ↑ Biedroń: powstanie za kilka tygodni nowe ugrupowanie – Nowa Lewica. pap.pl, 14 grudnia 2019. [dostęp 2019-12-14].
  148. ↑ Grzegorz Bruszewski: Sąd zmienił nazwę SLD na Nowa Lewica; w ciągu dwóch miesięcy możliwa konsolidacja z Wiosną. pap.pl, 4 lutego 2020. [dostęp 2020-02-04].
  149. ↑ Karol Kostrzewa: SLD i Wiosna pod nazwą Nowa Lewica. Kongres zjednoczeniowy odbędzie się w okolicach wakacji. pap.pl, 17 marca 2021. [dostęp 2021-03-17].
  150. ↑ Grzegorz Bruszewski: Powstała fundacja SLD, która ma chronić nazwę partii i jej znak graficzny. pap.pl, 7 października 2020. [dostęp 2020-10-07].
  151. ↑ Informacje w wyszukiwarce podmiotów KRS. [dostęp 2020-10-07].
  152. ↑ Czarzasty: zarząd SLD rekomenduje Biedronia na kandydata na prezydenta. pap.pl, 7 stycznia 2020. [dostęp 2020-01-08].
  153. ↑ Serwis PKW – Wybory 2020. [dostęp 2020-06-30].
  154. ↑ Wiosna i SLD stworzyły w PE wspólną delegację; L. Miller: Nie jestem jej częścią. gazetaprawna.pl, 12 stycznia 2021. [dostęp 2021-01-21].
  155. ↑ Jakub Szczepański: Leszek Miller dla Interii: Włodzimierz Czarzasty wstydzi się SLD. interia.pl, 10 marca 2021. [dostęp 2021-03-12].
  156. ↑ Leszek Miller żegna się z SLD. „Nie jestem meblem”. rmf24.pl, 18 marca 2021. [dostęp 2021-03-18].
  157. ↑ Karol Kostrzewa, Grzegorz Bruszewski: Zgromadzenie ogólne Wiosny podjęło decyzje o samorozwiązaniu partii. pap.pl, 11 czerwca 2021. [dostęp 2021-06-12].
  158. ↑ Adam Zygiel: Dwie frakcje w Nowej Lewicy. Czarzasty poinformował o decyzji zarządu. rmf24.pl, 17 lipca 2021. [dostęp 2021-07-20].
  159. ↑ Michał Olech: Sąd partyjny Lewicy potwierdził wygaśnięcie członkostwa Rozenka w partii w wyniku nieprzyjęcia do frakcji. 300polityka.pl, 7 września 2021. [dostęp 2021-10-02].
  160. ↑ Adam Zygiel: Agnieszka Dziemianowicz-Bąk dołączyła do frakcji SLD w Nowej Lewicy. rmf24.pl, 25 września 2021. [dostęp 2021-09-25].
  161. ↑ Kongres zjednoczeniowy Nowej Lewicy. polsatnews.pl, 9 października 2021. [dostęp 2021-10-10].
  162. ↑ Nowa Lewica, nowe władze. Wybrano 14 wiceprzewodniczących. polsatnews.pl, 9 października 2021. [dostęp 2021-10-10].
  163. ↑ Robert Biedroń i Włodzimierz Czarzasty zostali wybrani współprzewodniczącymi Nowej Lewicy. 300polityka.pl, 9 października 2021. [dostęp 2021-10-10].
  164. ↑ Nowe koło w parlamencie. Lewica traci senatorów, posłów i wicemarszałka. wprost.pl, 14 grudnia 2021. [dostęp 2021-12-15].
  165. ↑ Maciej Zubel: Wielki powrót SLD. Będzie działać jako stowarzyszenie. wp.pl, 2 czerwca 2022. [dostęp 2022-06-04].
  166. ↑ Michał Wojtczuk: SLD powraca. Założyli je politycy zbuntowani przeciwko Czarzastemu. wyborcza.pl, 2 czerwca 2022. [dostęp 2022-06-06].
  167. ↑ Krzysztof Katka: Czy nowe SLD nielegalnie korzysta z logo Sojuszu Lewicy Demokratycznej?. wyborcza.pl, 3 czerwca 2022. [dostęp 2022-06-04].
  168. ↑ Nowa Lewica traci posłankę. Karolina Pawliczak opuszcza partię. onet.pl, 7 czerwca 2023. [dostęp 2023-06-07].
  169. 1 2 3 Uchwała nr 3 IV Kongresu SLD – Jakiej Polski chcemy?. [dostęp 2018-06-23].
  170. ↑ Tomczak 2006 ↓, s. 72.
  171. ↑ Tomczak 2006 ↓, s. 75.
  172. 1 2 3 Nowy wiek – nowy Sojusz Lewicy Demokratycznej. Socjaldemokratyczny program dla Polski, s. 93.
  173. ↑ Konstytucja Programowa SLD – 2007. [dostęp 2018-06-23].
  174. ↑ Krzysztof Knyżewski: Partie i systemy partyjne w Polsce w okresie transformacji ustrojowej. Warszawa: Scholar, 1998, s. 148. ISBN 83-87367-32-X.
  175. ↑ Stefan Zgliczyński: Co LiD ma wspólnego z lewicą?. monde-diplomatique.pl, październik 2007. [dostęp 2014-10-01].
  176. ↑ „Mazowsze na tak” – ruszyła kampania mazowieckiego SLD przed referendum unijnym. 5 kwietnia 2003. [dostęp 2013-10-20].
  177. ↑ Krzysztof Knyżewski: Partie i systemy partyjne w Polsce w okresie transformacji ustrojowej. Warszawa: Scholar, 1998, s. 149. ISBN 83-87367-32-X.
  178. ↑ Biuletyn programowy po konwencji SLD, 2007.
  179. ↑ Głosowanie nad przyjęciem wniosku o odrzucenie w pierwszym czytaniu poselskiego projektu ustawy o świadomym rodzicielstwie, zawartego w druku nr 562. sejm.gov.pl, 10 października 2012. [dostęp 2013-11-10].
  180. ↑ Chcieli zakończyć lustrację w Polsce. Uchwała odrzucona. polskieradio.pl, 21 lutego 2013. [dostęp 2016-07-05].
  181. ↑ Kto na szefa NFZ?. interia.pl, 17 marca 2003. [dostęp 2013-11-02].
  182. ↑ Winiet nie będzie. rp.pl, 28 lutego 2003. [dostęp 2013-11-02].
  183. 1 2 3 Statut Sojuszu Lewicy Demokratycznej (tekst uchwalony na Konwencji Krajowej SLD w dniu 21 maja 2016 r.). sld.org.pl. [dostęp 2018-06-23].
  184. ↑ SLD chce fetować Gierka. „Postkomunistyczna partia jedzie na sentymentach, bo nic oryginalnego nie potrafi powiedzieć”. tokfm.pl, 2 stycznia 2013. [dostęp 2013-11-28].
  185. ↑ Paszkiewicz 2004 ↓, s. 166.
  186. ↑ Tomczak 2006 ↓, s. 64.
  187. ↑ Tomczak 2006 ↓, s. 66.
  188. 1 2 3 Topnieją szeregi Platformy Obywatelskiej. Duży przyrost działaczy PiS. 1 lutego 2020. [dostęp 2020-02-04].
  189. ↑ Agnieszka Kublik: SLD się liczy. wyborcza.pl, 5 listopada 2011. [dostęp 2018-09-07].
  190. ↑ Tomasz Skory: Polskie partie to fikcja. rmf24.pl, 11 grudnia 2012. [dostęp 2012-12-11].
  191. ↑ Wniosek o udostępnienie informacji publicznej. [dostęp 2020-02-04].

Bibliografia

  • Antoni Dudek: Historia polityczna Polski 1989–2012. Kraków: Znak, 2013. ISBN 978-83-240-2130-7.
  • Krystyna Anna Paszkiewicz: Partie i koalicje polityczne III Rzeczypospolitej. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2004. ISBN 83-22924933.
  • Łukasz Tomczak: Sojusz Lewicy Demokratycznej – od koalicji do partii, od rządu do opozycji. W: Krzysztof Kowalczyk, Jerzy Sielski: Partie i ugrupowania parlamentarne III RP. Toruń: Dom wydawniczy DUET, 2006, s. 58–95. ISBN 83-89706-84-9.

Linki zewnętrzne

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.