Rów melioracyjny - schemat działania
Schemat działania rowu - przekrój poprzeczny przez rów i zwierciadło wód podziemnych
Rów wodny (melioracyjny) w okresie wczesnej wiosny
Rów przydrożny w Melsdorf (Niemcy)
Rów Janica koło Niczonowa

Rów wodny, rów, rów melioracyjny – sztucznie, ręcznie lub mechanicznie wykonane, podłużne zagłębienie w ziemi o szerokości dna przy ujściu mniejszej od 1,5 m (zgodnie z ustawą „Prawo wodne”) służące do zbierania z okolicy nadmiernej ilości wody i odprowadzania jej do najbliższej rzeki lub zbiornika. Rowy wodne są zaliczane do sztucznych cieków.

Zależnie od otoczenia oraz przewidywanej ilości prowadzonej wody, rowy mogą mieć różną szerokość oraz różne profile ścian. W miejscach, gdzie przewidziano możliwość przejazdu lub zjazdu na posesję lub na pole, buduje się przepusty umożliwiające swobodny przepływ wody i równoczesny przejazd lub przejście górą dla ludzi. Najbardziej typowe i najczęściej spotykane są rowy melioracyjne.

Nadmierna liczba rowów w Polsce przyczynia się do pogłębiania problemu suszy, powodzi[1] oraz wymierania gatunków[2].

Rowy przydrożne

Rowy przydrożne ciągną się wzdłuż dróg, po jednej lub obu stronach. Zbierają wodę z nawierzchni lub nie dopuszczają do jej zalania wodą deszczową z wyżej położonego terenu. Dlatego ich profil jest nierówny i zmienny, zależny od otoczenia drogi. Są też mocno pochylone po to, aby dostającą się do nich wodę szybko odprowadzić dalej i nie dopuścić do rozmoknięcia i osłabienia wytrzymałości nasypu drogowego. Dlatego woda w nich znajduje się najczęściej tylko bezpośrednio po deszczu. Z tego samego powodu prawie na całej długości porasta je normalna roślinność lądowa.

Rowy te są elementem technicznym  drogi i należą do wyposażenia technicznego pasa drogowego  Rozdział 1 dział IV Rozporządzenia Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej z dnia 2 marca 1999 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać drogi publiczne i ich usytuowanie (Dz.U. Nr 43, poz. 430)  zatem nie są rowami, o których mowa w Rozdział 1, Art. 16 pkt 47, Ustawy z dnia 20 lipca 2017 r. Prawo wodne, Dz.U.2020.310)

W ujęciu ekologicznym rów przydrożny powinien być tak przygotowany, aby nie odprowadzał wody pełnej zanieczyszczeń komunikacyjnych, lecz ją zatrzymywał. Zanieczyszczenia w stagnującej wodzie podlegać będą wtedy naturalnemu filtrowaniu i wchłanianiu przez roślinność poboczy. Wodę z rowów przydrożnych można też skierować do oczyszczalni ścieków.

Rowy melioracyjne

Rowy melioracyjne najczęściej służą do odwadniania meliorowanego terenu. Czasami jednak budowane są tak, aby w razie suszy miały także możliwość czasowego nawadniania otaczającego terenu. Pozwalają na to specjalne progi (betonowe, drewniane, kamienne), bystrza oraz zastawki, odcinające odpływ wody i utrzymujące odpowiedni jej poziom. Początek rowom melioracyjnym dają ciągi rurek (drenów) zakopane pod powierzchnią pól ornych co kilka-kilkanaście metrów od siebie i uchodzące do otwartych rowów melioracyjnych. Rowy kopane są ze spadkiem a na przekroju poprzecznym najczęściej mają kształt trapezowy. Nachylenie skarp zależy od rodzaju gruntu i potrzebnej głębokości. Głębokość rowów wynosi od ok. 0,6 m do 1,5 m; natomiast szerokość dna w zależności od ilości prowadzonej wody, waha się w granicach 0,5 do 2,5 m. Przy silniejszym przepływie, dolną część skarp umacnia się faszyną. Zazwyczaj jednak wystarcza zabezpieczenie darnią.

Biocenozy

O ile w początkowym odcinku rowy melioracyjne często bywają suche o tyle niżej mogą nigdy nie wysychać, przez co warunkami w nich panującymi, nie różnią się od cieków naturalnych, zwłaszcza gdy nie są zbyt często pogłębiane (odmulane). Z rzeki do której uchodzą, zazwyczaj swobodnie mogą się dostawać bytujące w niej ryby, ślimaki, owady i wszystkie inne organizmy. Rowy melioracyjne najczęściej prowadzą czystszą wodę niż rzeki do których wpływają, tym samym poprawiają jakość wody rzecznej i stanowią schronienie dla organizmów nieodpornych na zanieczyszczenie środowiska. Można tam spotkać wiele rzadkich gatunków wodnych, także objętych ochroną gatunkową. W rowach melioracyjnych spotyka się przede wszystkim gatunki charakterystyczne dla wód stojących oraz wolno płynących. Są to miejsca dogodne dla składania przez ryby ikry oraz odpowiednie dla rozwoju płazów. Spośród chruścików charakterystyczne dla rowów melioracyjnych są: Limnephilus lunatus, Limnephilus flavicornis, a dla rowów śródleśnych: Glyphotaelius pellucidus.

Ponieważ kontrole są rzadkie, bywa że ludzie, wbrew prawu, do najbliższego rowu odprowadzają ścieki, gnojowicę itp. substancje, często powodując skrajne zatrucie najbliższego środowiska wodnego. Bywa że taki stale zanieczyszczany rów jest obudowywany ze wszystkich stron (ze względu na zapach), zasypywany i przekształcany w ściek. Dzięki ostatnio coraz częściej budowanym oczyszczalniom można też spotkać się ze zjawiskiem odwrotnym – w rowach prowadzących ścieki udaje się przywrócić tlenowe warunki.

Wpływ na zasoby wodne i środowisko przyrodnicze

Rowy melioracyjne przyspieszają odpływ wody ze zlewni, obniżają poziom zwierciadła wód podziemnych, prowadzą więc do osuszenia terenu i zmniejszenia retencji glebowej[3]. Obszary zmeliorowane stanowią 20% powierzchni Polski[4], a długość rowów jest około dwukrotnie większa od długości cieków naturalnych w Polsce. Większość rowów w Polsce nie posiada żadnych urządzeń umożliwiających regulację przepływu, posiada ich za mało lub są one zniszczone i nie działają[4][5]. Taki stan rzeczy doprowadził do osuszenia większości mokradeł w Europie i Polsce[6][7], trwałego zmniejszenia przepływów w rzekach Polski[8], zwiększenia ryzyka powodziowego[3][9], zwłaszcza powodzi błyskawicznych i wzrostu częstości oraz długości występowania suszy. Osuszanie rowami torfowisk i dolin rzecznych prowadzi do zaniku siedlisk ryb, płazów, ptaków, roślin[2]. Osuszanie torfowisk prowadzi także do emisji dwutlenku węgla[10] zamiast jego pochłaniania[11].

Naukowcy i organizacje pozarządowe postulują budowę zastawek na wszystkich rowach melioracyjnych, likwidację (zasypanie) niepotrzebnych rowów odwadniających mokradła i nieużytki oraz zaprzestanie utrzymywania rowów tam gdzie jest to możliwe[1][12][13][14] w celu odtworzenia retencji, przeciwdziałania suszy i ochrony bioróżnorodności. Sama budowa zastawek na rowach melioracyjnych w zlewni Odry pozwoliłaby zatrzymać 36-373 mln m3 wody (w zależności od przyjętego scenariusza)[8] co prowadziłoby do wzrostu przepływu w Odrze o 50 m3/s i wzrostu poziomu wody w tej rzece o 25 cm. Likwidacja rowów to rozwiązanie jeszcze skuteczniejsze, pozwalające na odtworzenie pierwotnych stosunków wodnych w ciągu 5-6 lat[3].

Zobacz też

Przypisy

  1. 1 2 Eksperci PAN: Naturalna retencja wody kluczowa w walce z suszą i powodziami w Polsce [online], informacje.pan.pl [dostęp 2020-12-02].
  2. 1 2 James S. Albert i inni, Scientists’ warning to humanity on the freshwater biodiversity crisis, „Ambio”, 50 (1), 2021, s. 85–94, DOI: 10.1007/s13280-020-01318-8, ISSN 1654-7209 [dostęp 2020-12-02] (ang.).
  3. 1 2 3 F. Levavasseur i inni, Simulating the effects of spatial configurations of agricultural ditch drainage networks on surface runoff from agricultural catchments, „Hydrological Processes”, 26 (22), 2012, s. 3393–3404, DOI: 10.1002/hyp.8422, ISSN 1099-1085 [dostęp 2020-12-02] (ang.).
  4. 1 2 Jerzy Bykowski, Czesław Przybyła, Janusz Rutkowski, Stan urządzeń melioracyjnych oraz potrzeby ich konserwacji warunkiem optymalizacji gospodarowania wodą w rolnictwie na przykładzie Wielkopolski, „Journal of Research and Applications in Agricultural Engineering”, 56 (3), 2011.
  5. ↑ Aleksander Kiryluk, MELIORATIVE DEVICES AND THEIR ROLE IN THE ECOENGINEERING AND ENVIRONMENT PROTECTION AREAS AGRICULTURAL PODLASKIE PROVINCE, „Ecological Engineering & Environmental Technology”, 2014 (40), 2014, s. 33–43, DOI: 10.12912/2081139X.67, ISSN 2719-7050 [dostęp 2020-12-02] (pol.).
  6. ↑ Graeme T. Swindles i inni, Widespread drying of European peatlands in recent centuries, „Nature Geoscience”, 12 (11), 2019, s. 922–928, DOI: 10.1038/s41561-019-0462-z, ISSN 1752-0908 [dostęp 2020-12-02] (ang.).
  7. ↑ Tadeusz Wilgat, Anna Kowalska, Wpływ działalności człowieka na stosunki wodne Kotliny Sandomierskiej, „Dokumentacja Geograficzna”, Zeszyt 5-6, Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN, 1975.
  8. 1 2 Mateusz Grygoruk, Paweł Osuch, Paweł Trandziuk, Analiza możliwości retencji wody w systemach melioracyjnych i ich potencjalna rola w łagodzeniu niskich przepływów zimowych rzeki Odry, Stowarzyszenie Niezależnych Inicjatyw Nasza Natura, 2018.
  9. ↑ Stefan Krause, Jörg Jacobs, Axel Bronstert, Modelling the impacts of land-use and drainage density on the water balance of a lowland–floodplain landscape in northeast Germany, „Ecological Modelling”, 200 (3-4), 2007, s. 475–492, DOI: 10.1016/j.ecolmodel.2006.08.015 [dostęp 2020-12-02] (ang.).
  10. ↑ J.M. Waddington, S.M. Day, Methane emissions from a peatland following restoration: METHANE AND PEATLAND RESTORATION, „Journal of Geophysical Research: Biogeosciences”, 112 (G3), 2007, n/a–n/a, DOI: 10.1029/2007JG000400 [dostęp 2020-12-02] (ang.).
  11. ↑ Kerry J. Dinsmore i inni, Effect of water table on greenhouse gas emissions from peatland mesocosms, „Plant and Soil”, 318 (1-2), 2009, s. 229–242, DOI: 10.1007/s11104-008-9832-9, ISSN 0032-079X [dostęp 2020-12-02] (ang.).
  12. ↑ Prof. Lamentowicz: gdy grożą susze i pożary torfowisk - po co tyle rowów? [online], Nauka w Polsce [dostęp 2020-12-02] (pol.).
  13. ↑ FOTA4Climate, List otwarty w sprawie reakcji na suszę klimatyczną w Polsce [online], FOTA4Climate, 27 kwietnia 2020 [dostęp 2020-12-02] (pol.).
  14. ↑ Susza. Dlaczego nie pomogą nam zapory?, Podkarpackie Towarzystwo Przyrodników Wolne Rzeki, 2020.

Bibliografia

  • Elżbieta Bajkiewicz-Grabowska, Zbigniew Mikulski, Hydrologia ogólna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007, ISBN 978-83-01-14579-8
  • Rozdział 1 dział IV Rozporządzenia Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej z dnia 2 marca 1999 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać drogi publiczne i ich usytuowanie (Dz.U. z 2016 r. poz. 124)
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.