Przedsiębiorstwo użyteczności publicznej – podmiot zajmujący szczególnie ważną rolę w sektorze publicznym, ponieważ jego główną funkcją jest bieżące i nieprzerwane zaspokajanie zbiorowych potrzeb obywateli poprzez wytwarzanie lub świadczenie usług publicznych rozumianych jako usługi ogólnospołeczne, niematerialne, nieadresowane, kierowane do ogółu społeczeństwa lub dużej zbiorowości.

Zdefiniowanie przedsiębiorstwa użyteczności publicznej wiąże się z istotą dóbr i usług publicznych.

W teorii ekonomii dobra i usługi prywatne (inaczej rynkowe) to takie, które są podzielne i każda ich część może być odrębnie sprzedawana na rynku poszczególnym osobom bez żadnego wpływu na konsumpcję pozostałych osób i mogą być efektywnie dostarczane przez rynek. Natomiast dobra i usługi publiczne przynoszą korzyści zewnętrzne w postaci niepodzielnej konsumpcji dostępnej dla więcej niż jednej osoby i często wymagają zbiorowego działania. Dobro prywatne: moja konsumpcja dobra prywatnego wyklucza twoją, a ja jedząc chleb, mogę uniemożliwić tobie jedzenie mojego chleba. Dobro publiczne to takie, o które nie trzeba rywalizować, ani nie można nikogo wykluczyć z konsumpcji”.

Z istoty dóbr i usług publicznych wynika, iż każdy członek społeczeństwa ma dostęp do dobra publicznego i nie jest to uzależnione od osiąganych dochodów, podczas gdy dobra prywatne charakteryzuje zasada rywalizacji oraz możliwość wykluczenia z konsumpcji.

Przestrzeń pomiędzy dobrami publicznymi i prywatnymi wypełniają mieszane i społeczne dobra publiczne, które charakteryzują się różnym natężeniem konkurencyjności i wyłączalności.

W przytoczonym rozumieniu takie dobro jak usługa transport publiczny nie jest dobrem publicznymi, lecz dobrem prywatnym pochodzącym w wielu przypadkach ze źródeł publicznych. W białej księdze UE nt. usług użyteczności publicznej zauważono trafnie, iż: Termin usług publicznych jest mniej precyzyjny. Termin ten czasami odnosi się do faktu, iż dana usługa jest świadczona na rzecz ogółu społeczeństwa, czasami podkreśla, iż danej usłudze przypisano określoną rolę w interesie publicznym, a czasem odnosi się do rodzaju własności i statusu podmiotu świadczącego daną usługę.

Oferowanie dóbr wymaga zorganizowania działania ludzi. Można zatem wyróżnić organizacje które oferują dobra prywatne (np. przedsiębiorstwa) oraz organizacje oferujące dobra i usługi użyteczności publicznej, tj. przedsiębiorstwa użyteczności publicznej.

Przedsiębiorstwo użyteczności publicznej mają głównie na celu zaspokajanie potrzeb ludności przez wytwarzanie lub świadczenie usług i dóbr w zakresie:

• inżynierii sanitarnej (wodociągi, kanalizacja, oczyszczanie),
• komunikacji miejskiej,
• zaopatrzenia w energię elektryczną, gazową i cieplną,
• zarządu państwowymi zasobami lokalowymi,
• zarządu państwowymi terenami zielonymi,
• zarządu uzdrowiskami,
• bankowości
• ubezpieczeń
• usług pogrzebowych i utrzymania urządzeń cmentarnych,
• usług kulturalnych,
• usług medycznych,
• edukacji.

Bibliografia

• K. Wąsowicz Jr, „Efektywność przedsiębiorstw użyteczności publicznej lokalnego transportu zbiorowego”, Wydawnictwo Fundacja Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, Kraków 2018
• K. Wąsowicz Sr, T. Ostrowski, Przedsiębiorczość komunalna, Wydawnictwo Izba Gospodarcza Komunikacji Miejskiej, Warszawa 2003.
• B. Kożuch, Zarządzanie publiczne w teorii i praktyce polskich organizacji, Wyd. PLACET, Warszawa 2004.
• E. Kornberger-Sokołowska, Decentralizacja finansów publicznych a samodzielność finansowa jednostek samorządu terytorialnego, Wydawnictwa Prawnicze PWN, Warszawa 2001.
• M. Wolański, Efektywność ekonomiczna demonopolizacji komunikacji miejskiej w Polsce, Wyd. Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, Warszawa 2011