Protoonkogen, c-onc (gr. προτος = pierwszy, pierwotny) – gen obecny w prawidłowej komórce, potencjalnie (lecz nie aktualnie) zdolny do wyzwolenia procesu transformacji nowotworowej. Uwarunkowana mutacją zmiana jego ekspresji sprawia, że przekształca się w onkogen, tj. gen bezpośrednio aktywujący transformację nowotworową komórki. Stanowią ok. 1% wszystkich genów.

Produkty protoonkogenów:

• czynniki wzrostu.
• białka receptorowe dla czynników wzrostu.
• białka wykazujące aktywność kinazy tyrozynowej.
• białka G związane z błoną cytoplazmatyczną.
• regulatorowe białka cytoplazmatyczne.
• białka uczestniczące w regulacji transkrypcji genów
• białka wykazujące aktywność kinazy serynowej.

W komórce występują liczne i zróżnicowane protoonkogeny, ich główne funkcje to:

• zawierają informacje dla czynników wzrostowych i ich receptorów błonowych
• kodują wewnątrzkomórkowe przekaźniki informacji związanej z procesami wzrostu i proliferacji
• kodują czynniki transkrypcyjne pobudzające proliferację i upośledzające procesy różnicowania komórki
• kodują białka regulatorowe cyklu komórkowego (cykliny i kinazy cyklinozależne), enzymy (głównie kinazy), a także czynniki kontrolujące proces apoptozy

Białka kodowane przez protoonkogeny są w prawidłowych komórkach istotne dla złożonych procesów regulacyjnych, które wyznaczają prawidłowy przebieg różnicowania i proliferacji.

Zmiana prowadząca do przemiany protoonkogenów w onkogeny jest przede wszystkim skutkiem mutacji. Podobne następstwa może mieć translokacja chromosomalna (np. chromosom Philadelphia obecny u 90% chorych na przewlekłą białaczkę szpikową) lub amplifikacja genu (tj. jego wielokrotne skopiowanie).

Zobacz też

• antyonkogen
• karcynogeneza
• onkogen
• onkogeneza