Okres międzywojenny

Zasięg rozgłośni Polskiego Radia (stan na 31 sierpnia 1939)

Budynek Pomorskiej Rozgłośni Polskiego Radia, uruchomionej 15 stycznia 1935 w Toruniu

Ulotka z lat 30. zachęcająca do abonamentu radiowego

Pierwsza audycja radiowa została nadana z rozgłośni Polskiego Towarzystwa Radiotechnicznego w Warszawie 1 lutego 1925 na falach średnich (385 m)^[4] ze studia w Warszawie przy ul. Narbutta 25^[5]. Był to program próbny oraz eksperyment techniczny, który poprzedził oficjalne powstanie 18 sierpnia 1925 „Polskiego Radia” spółki z ograniczoną odpowiedzialnością^[4]. Założycielami stacji byli Zygmunt Chamiec i Tadeusz Sułowski. Spółka miała monopolistyczną koncesję na nadawanie programu radiowego na terenie całej Polski^[4].

24 lutego 1925 prasa warszawska zaczęła drukować programy radiowe^[6]. Polskie Radio rozpoczęło regularną emisję 18 kwietnia 1926 o godz. 17.45, słowami: Halo, halo Polskie Radio Warszawa, fale 480^[4], wypowiedzianymi przez jego pierwszą spikerkę Janinę Sztompkównę. Pierwszą audycję poświęcono muzyce Fryderyka Chopina. Siedziba Polskiego Radia mieściła się w budynku Towarzystwa Kredytowego Ziemiańskiego przy ul. Kredytowej, a sygnał nadawano za pomocą anteny zlokalizowanej przy ul. Narbutta 29. W 1927 audycje nadawano z fortu przy ul. Racławickiej, gdzie na dwóch 75-metrowych masztach rozpięto 130-metrową antenę. W 1929 rozgłośnia przeniosła się do nowego studia przy ul. Zielnej 25.

W 1927 Polskie Radio pierwsze na świecie rozpoczęło międzynarodową wymianę programów. W 1929 udzielono Polskiemu Radiu nową koncesję. W maju 1931 powstała stacja nadawcza w Raszynie o mocy 120 kW – ówcześnie najsilniejsza w Europie, która pokrywała swoim zasięgiem około 90% powierzchni ówczesnej Polski. Między dwoma masztami wysokimi na 200 m rozpięto tam antenę o długości 280 m.

W początkowym okresie działalności program radiowy był nadawany jedynie przez kilka wieczornych godzin. W drugiej połowie lat 30. XX w. był nadawany już przez cały dzień, od 6.15 rano do północy. Większość czasu antenowego zajmowała muzyka. Polskie Radio utrzymywało własne chóry, zespoły kameralne i orkiestry. Najsłynniejsza była Orkiestra Symfoniczna Polskiego Radia w Warszawie (obecnie Narodowa Orkiestra Symfoniczna Polskiego Radia w Katowicach) pod dyrekcją Grzegorza Fitelberga^[7].

Na konferencji w Lucernie 19 czerwca 1933 Polsce przyznano częstotliwości (obowiązywały od 15 stycznia 1934)^[8]:

1. Warszawa I – 230 kHz – 120 kW
2. Wilno – 536 kHz – 16 kW
3. Katowice – 758 kHz – 12 kW
4. Lwów – 795 kHz – 16 kW
5. Poznań – 868 kHz – 1,7 kW
6. Pińsk – 1339 kHz – 5 kW
7. Łódź – 1348 kHz – 1,7 kW
8. Kraków – 1366 kHz – 1,7 kW
9. Toruń – 1366 kHz – 2 kW
10. Warszawa II – 1384 kHz – 2 kW

Na konferencji w Montreux 15 kwietnia 1939 Polsce przyznano częstotliwości (powinny obowiązywać od 4 marca 1940)^[9]:

1. Warszawa I – 223,5 kHz – 300 kW
2. Łuck – 422 kHz – 20 kW
3. Wilno – 534 kHz – 50 kW
4. Baranowicze – 652 kHz – 50 kW
5. Katowice – 852 kHz – 50 kW
6. Lwów – 907 kHz – 50 kW
7. Poznań – 970 kHz – 50 kW
8. Toruń – 1150 kHz – 24 kW
9. Kraków – 1168 kHz – 10 kW
10. Kielce – 1465 kHz – 10 kW
11. Lublin – 1465 kHz – 10 kW
12. Stanisławów – 1465 kHz – 10 kW
13. Białystok – 1483 kHz – 10 kW
14. Gdynia – 1483 kHz – 10 kW
15. Łódź – 1483 kHz – 10 kW
16. Brześć nad Bugiem – 1546 kHz – 11 kW
17. Warszawa II – 1546 kHz – 10 kW
18. Głębokie – 1546 kHz – 10 kW

Ogółem Polskie Radio zatrudniało w 1939 około 1200 pracowników w całej Polsce. Majątek firmy według bilansu na 1 kwietnia 1939 wynosił ponad 23 mln zł. Roczne wpływy Polskiego Radia dochodziły do ponad 20 mln złotych, z czego w większości z opłat abonamentowych. Liczbę abonentów szacowano w latach 1935–1939 na 1,1 miliona^[10][11].

Wóz transmisyjny używany w PR od 1939

Maszty radiowe Polskiego Radia na terenie Fortu Mokotów

Przedwojenny budynek Polskiego Radia przy ul. Zielnej 25 w Warszawie

Ulotka reklamująca radio, lata 30. XX w.

W okresie międzywojennym zaczął się okres mocnego rozwoju radiofonii w kraju, i została rozpoczęta produkcja polskich odbiorników radiowych^[4]. Polskie Radio reprezentowało nowoczesny i wysoki poziom artystyczny. Radio przyciągało umysły i talenty: pisarzy, dyrygentów i aktorów^[4]. Pracownikami i współpracownikami radia byli: Jan Parandowski, Janusz Korczak, Zenon Kosidowski, Jerzy Szaniawski, Jarosław Iwaszkiewicz, Maria Dąbrowska, Maria Kuncewiczowa, Grzegorz Fitelberg, Zdzisław Górzyński, Władysław Szpilman, Stefan Jaracz, Aleksander Zelwerowicz^[4].

II wojna światowa

6 września 1939 została zrujnowana stacja nadawcza w Raszynie, ale 7 września zaczęła nadawać Warszawa II, utworzona na dyspozycję dowódcy obrony Warszawy gen. Waleriana Czumy i cywilnego komendanta stolicy prezydenta Stefana Starzyńskiego^[4]. Stacją kierował dyrektor muzyczny Polskiego Radia Edmund Rudnicki^[4]. Warszawa II nadawała przemowy Stefana Starzyńskiego, dostarczała wiadomości ze świata, aktualizowała wiedzę słuchaczy na temat wydarzeń stolicy i ogłaszała alarmy lotnicze^[4].

30 września władze nazistowskie przejęły rozgłośnię, skonfiskowały odbiorniki i zakazały Polakom słuchania radia^[4].

1 października 1939 Polskie Radio przeszło do działalności tajnej^[4].

Okres powojenny

Magnetofony wykorzystywane w PR od 1949

Wóz transmisyjny PR w latach 60. XX w.

Samochód Polskiego Radia przy Centrum Sztuki Współczesnej Znaki Czasu w Toruniu

Powojenna historia Polskiego Radia rozpoczęła się 11 sierpnia 1944 od działalności tymczasowej rozgłośni nazywanej „Pszczółką” nadającej z bocznicy kolejowej w Lublinie^[4][12]. Wszystkie urządzenia były wówczas przedstawiane jako „dar” rządu ZSRR^[12]. W lutym 1945 Polskie Radio rozpoczęło nadawanie z kamienicy przy ul. Targowej 63^[13]. Stamtąd przeniosło się w Al. Ujazdowskie 31^[14].

22 listopada 1944, na mocy dekretu PKWN, stworzono Przedsiębiorstwo Państwowe „Polskie Radio”^[4]. Majątek przeznaczony na działalność radia wyodrębniono z ogólnego majątku Skarbu Państwa^[15]. Pierwsze powojenne miesiące i lata to okres odbudowy zniszczonych rozgłośni i uruchamianie nowych na Ziemiach Zachodnich.

W 1946 postanowiono zrekonstruować radiostację Warszawa II o mocy 10 kW^[4].

W 1948 Polskie Radio zostało zmodyfikowane w Centralny Urząd Radiofonii, a następnie w Komitet ds. Radiofonii „Polskie Radio”; jako centralny organ administracji państwowej podlegało prezesowi Rady Ministrów^[4].

Od 3 października 1949 nadawane były przez Polskie Radio dwa programy na całą Polskę^[4].

W latach 50. Polskie Radio doświadczyło intensywnego okresu rozwoju merytorycznego i technicznego^[4].

W 1956 po raz pierwszy zgłoszono polski dokument radiowy do konkursu Prix Italia^[16]. Był to reportaż Jerzego Janickiego i Stanisława Ziembickiego pt. Opowieść o mariackim hejnale^[16].

1 listopada 1957 zaczęło funkcjonować Studio Eksperymentalne – jedna z kilku na świecie pracowni dźwięku, muzyki elektronicznej, działająca dla kompozytorów, radia, telewizji i filmu^[4].

1 marca 1958 zaczął nadawać Program III, początkowo odbierany tylko w Warszawie; dopiero od 1962 stał się programem nadawanym na całą Polskę. „Trójka” zaproponowała odmienny model niż pozostałe dwa kanały, jej adresatami stali się w szczególności studenci^[4].

W 1959 po raz pierwszy polska audycja zdobyła nagrodę w konkursie Prix Italia^[17]. Była to opera radiowa „Neffru”, autorstwa Zbigniewa Kopalki i Zbigniewa Wiszniewskiego^[17].

W lipcu 1961 nadano pierwszą próbną audycję stereofoniczną.

W latach 60. nastąpiła rozbudowa powieści radiowej, programów dla młodzieży oraz reportażu literackiego. Na początku 1966 zaczęto nadawać programy nocne (muzyka, serwis informacyjny itd.), a w 1973 programy całodobowe^[4].

W 1974 został zbudowany najwyższy na świecie maszt – o wysokości 646 metrów – powstał też nadajnik o mocy 2000 kW w Konstantynowie koło Gąbina^[4]. Polskiego Radia można było słuchać w całej Europie, w Afryce Północnej, na Wschodzie i na terytorium ówczesnego Związku Radzieckiego^[4].

W latach 70. powstały nowe audycje emitowane na żywo: „Lato z Radiem” (od 1971), „Sygnały dnia” (od 1973), „Cztery Pory Roku”^[4]. Autorami audycji byli: Sławomir Szof, Tadeusz Sznuk, Tadeusz Cichomski, Lesław Nowak, Antoni Mielniczuk i inni^[4].

2 stycznia 1976 zaczął nadawać Program IV – stacja o charakterze edukacyjnym^[4].

Po przemianach

Furgonetka z logiem Polskiego Radia (2023).

W sierpniu 1991 zawalił się maszt radiowy w Konstantynowie. Zastąpiono go, zmodernizowaną w 1992, rozgłośnią w Raszynie^[4].

29 grudnia 1992 Sejm uchwalił ustawę o radiofonii i telewizji^[18]: zdecydowano o podziale Państwowej Jednostki Organizacyjnej „Polskie Radio i Telewizja” na dziewiętnaście niezależnych spółek, podczas gdy telewizja została jedną spółką, Radio podzielono na Polskie Radio S. A. nadające programy ogólnopolskie oraz siedemnaście spółek regionalnych. Konsekwencją Ustawy było powstanie Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji^[18].

31 grudnia 1993 Polskie Radio stało się spółką akcyjną Skarbu Państwa: do rejestru handlowego w Sądzie Rejonowym dla miasta stołecznego Warszawy wpisano Spółkę Skarbu Państwa „Polskie Radio S.A.”^[18].

W 1994 zostały powołane: Informacyjna Agencja Radiowa (IAR), Radiowe Centrum Kultury Ludowej oraz Polskie Radio Bis – następca Programu IV^[4]. Polskie Radio S.A. w tym samym roku dołączyło do Europejskiej Unii Radiowej (EBU)^[4].

Radiowe Centrum Nadawcze o mocy 1000 kW zostało oddane do użytku 4 września 1999 w Solcu Kujawskim^[4]. W uroczystościach otwarcia udział wzięli m.in. Aleksander Kwaśniewski – prezydent RP oraz kardynał Józef Glemp – prymas Polski^[4].

3 lipca 2001 powołano Audytorium 17 – spółkę, której udziałowcami jest 17 Rozgłośni Regionalnych Polskiego Radia^[19].

28 września 2005, z okazji osiemdziesięciolecia istnienia, Polskie Radio otrzymało Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”^[20]. W tym samym roku zostało uhonorowane Nagrodą Miasta Stołecznego Warszawy^[21].

26 maja 2008 Polskie Radio Bis przekształcono w Polskie Radio Euro, jednak po ponad dwóch latach, 2 sierpnia 2010, powrócono do pierwszej nazwy Polskie Radio Program IV (stację nazywano także "Czwórką").

30 lipca 2009 o godzinie 18:00 wyłączono nadajnik w Raszynie, nadający Radio Parlament na częstotliwości 198 kHz, ze względów finansowych Polskiego Radia.

Pod koniec lipca 2010 uruchomiono, z okazji 85-lecia, stronę internetową moje.polskieradio.pl^[22]. 17 grudnia 2010 w Teatrze Polskim w Warszawie odbyła się gala „mojepolskieradio.pl”, będąca zwieńczeniem obchodów 85-lecia Polskiego Radia^[23]. Gwiazdą specjalną wydarzenia był brytyjski muzyk Sting, który wystąpił wspólnie z Polską Orkiestrą Radiową pod dyrekcją Adama Sztaby^[23]. Współorganizatorem wydarzenia był Program Drugi Telewizji Polskiej (TVP2)^[23].

27 grudnia 2010 uruchomiono informacyjny kanał internetowy Polskie Radio 24^[24]. Według danych podawanych rok po jego starcie, wśród wszystkich kanałów znajdujących się w serwisie moje.polskieradio.pl, Polskie Radio 24 zajmowało piąte miejsce pod względem słuchalności, tuż za głównymi antenami Polskiego Radia^[24].

18 stycznia 2011 o godzinie 23:00 rozpoczęto regularny przekaz Radia na Wizji^[25].

25 września 2011 odbyło się uroczyste otwarcie nowego studia koncertowego imienia Władysława Szpilmana^[26]. Pianista ten związany był z Polskim Radiem od 1935^[26]. Był ostatnią osobą, która przed przerwą związaną z II wojną światową grała na żywo w Polskim Radiu – ostatni koncert odbył się 23 września 1939^[26].

Radio współpracuje z klasami dziennikarskimi XXI Liceum Ogólnokształcącego im. Hugona Kołłątaja w Warszawie.

16 listopada 2012 instytucja została wyróżniona Złotym Medalem „Za zasługi dla obronności kraju” przez Ministra ON Tomasza Siemoniaka^[27].

1 października 2013 Polskie Radio zaczęło nadawać swój program także w technologii DAB+^[28]. Emisję cyfrową, obejmującą swoim sygnałem Warszawę i Katowice, rozpoczęły: Jedynka, Dwójka, Trójka, Czwórka, Polskie Radio dla Zagranicy, Polskie Radio RDC, Radio Katowice, a także dotychczas nadające tylko w Internecie informacyjne Polskie Radio 24 oraz nowe muzyczne Polskie Radio Rytm^[29][30].

W latach 2015–2020 kilkukrotnie zmieniał się układ rozgłośni w multipleksie DAB+. 1 kwietnia 2015 roku uruchomiono emisję Polskiego Radia Dzieciom, w listopadzie 2017 roku Radio Rytm zastąpiło Radio Chopin^[31], a w październiku 2020 roku uruchomiono Polskie Radio Kierowców.

1 września 2016 roku Polskie Radio 24 zastąpiło Czwórkę na falach UKF, przejmując również od niej oficjalny tytuł Programu IV Polskiego Radia^[32].

Polskie Radio jest współorganizatorem Konkursu „Książka Historyczna Roku”^[33].

27 grudnia 2023 Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego w związku z wetem Prezydenta w sprawie finansowania spółki postawił ją w stan likwidacji, jednak w styczniu 2024 sąd odmówił dokonania stosownego wpisu w Krajowym Rejestrze Sądowym^[34][35]. 8 kwietnia 2024 Sąd Rejonowy dla m.st. Warszawy zatwierdził w Krajowym Rejestrze Sądowym postanowienie o postawieniu w stan likwidacji spółki Polskie Radio S.A.^[36]..

Stacje nadające naziemnie

Stacje nadające przez Internet

Wszystkie rozgłośnie Polskiego Radia dostępne są w Internecie. Obok standardowych programów funkcjonuje również kilkadziesiąt specjalnych stacji tematycznych, nadawanych w ramach serwisów moje.polskieradio.pl. i player.polskieradio.pl^[38].

Przekazy wideo

Na stronie internetowej Polskiego Radia dostępne są przekazy wideo ze studiów radiowych Polskiego Radia 24 oraz Czwórki – ten drugi przekaz jest okrojoną formą byłego Radia na Wizji.