Podział administracyjny Polski w latach 1975–1998
Granice województw na tle gmin
Obszary właściwości urzędów rejonowych (stan na 31 XII 1998)
Porównanie podziałów administracyjnych sprzed i po reformie z 1999 roku
Polska Rzeczpospolita Ludowa


Godło PRL

Ten artykuł jest częścią serii:
Ustrój i polityka PRL

Podział administracyjny Polski w latach 1975–1998 – podział administracyjny obowiązujący od 1 czerwca 1975 r. do 31 grudnia 1998 r. Został wprowadzony ustawą z 28 maja 1975 r. o dwustopniowym podziale administracyjnym Państwa oraz o zmianie ustawy o radach narodowych[1], trwał do reformy w 1999 roku.

Utworzono 49 województw, zlikwidowano pośredni szczebel administracyjny – powiaty.

Nieliczne województwa miały więcej niż 1 000 000 mieszkańców. Stolicami nowych województw zostały w wielu przypadkach średnie bądź małe, prowincjonalne miasta. Włączono wiele mniejszych miast i wsi do większych miejscowości, próbując sztucznie tworzyć ośrodki wielkomiejskie (np. Marklowice, Pszów, Radlin i Rydułtowy włączono do Wodzisławia Śląskiego).

Historia

Jako powód reformy uznaje się chęć wzmocnienia kontroli nad niższymi warstwami aparatu państwowego przez KC PZPR. Po przejęciu władzy przez Edwarda Gierka i rozbiciu opozycji w Biurze Politycznym nadal trwał opór niższych warstw PZPR, gdzie tworzyły się partyjne kliki. Poprzez reorganizację administracji i nowy podział terytorialny Gierek mógł wprowadzić „swoich ludzi” do komitetów wojewódzkich i rozbić stare stronnictwa[2].

Nie było podziału na gminy miejskie, miejsko-wiejskie i wiejskie, lecz na miasta i gminy jako podstawowe jednostki administracyjne. Początkowo Polska dzieliła się na 2343 gminy i 814 miast, a więc na 3157 jednostek najniższego rzędu. Warszawa, Łódź, Kraków i Wrocław miały szczególny status, z wewnętrznym podziałem na dzielnice jako pomocnicze jednostki administracyjne.

Województwo warszawskie miało status województwa stołecznego (do 26 maja 1990)[uwaga 1][1][3], a województwa łódzkie i krakowskie były województwami miejskimi (do 30 czerwca 1984)[1][4].

Na terenie województw miejskich wojewódzkie rady narodowe nosiły nazwy „Rada Narodowa Miasta (nazwa miasta)”. Na terenie województwa wrocławskiego wojewódzka rada narodowa nosiła nazwę „Rada Narodowa Województwa Wrocławskiego i Miasta Wrocławia”, w rzeczywistości do wydzielenia miasta Wrocławia jako osobnej jednostki z województwa wrocławskiego nigdy nie doszło[1].

Restrukturyzacja w III RP

W 1990 utworzono 254 urzędy rejonowe[3][5], będące pomocniczymi jednostkami wojewódzkich organów administracji rządowej ogólnej. W następnych latach ich liczba wzrosła do 268[6][7]. Stanowiły one instytucjonalną bazę przywróconych z dniem 1 stycznia 1999 r. powiatów[8].

W 1991 i 1992 przeprowadzono wielką restrukturyzację gmin, dokonując istotnych zmian w dotychczasowym podziale na miasta i gminy[uwaga 2][9][10][11]:

  • większość odrębnych jednostek posiadających wspólne organy dla zarówno miast, jak i gmin (znajdujących się w miastach) połączono; określenie gmina miejsko-wiejska nie było oficjalnie używane, stosowano nadal określenie gmina (obocznie używano określenia miasto połączone z gminą lub miasto-gmina, aby odróżnić je od gmin typowo wiejskich),
  • niektóre odrębne jednostki posiadające aczkolwiek wspólne organy dla zarówno miast, jak i gmin (znajdujących się w miastach) oficjalnie rozdzielono,
  • część odrębnych jednostek posiadających oddzielne organy dla zarówno miast, jak i gmin (znajdujących się w miastach) zachowała swą odrębność; dotyczyło to szczególnie większych miast choć występowały duże rozbieżności; stan ten (traktowany jako niezmienny) nie został opisany w dziennikach ustaw,
  • nieliczne miasta, które zachowały swą odrębność w dalszym ciągu, były jednostkami administracyjnymi określanymi jako miasta (nie gminy).

Województwa były pogrupowane w osiem makroregionów[12]:

  • Makroregion Północny – województwa szczecińskie, koszalińskie, słupskie, gdańskie, elbląskie, stolica Gdańsk;
  • Makroregion Północno-Wschodni – województwa olsztyńskie, suwalskie, ostrołęckie, łomżyńskie, białostockie, stolica Białystok;
  • Makroregion Środkowo-Zachodni – województwa pilskie, bydgoskie, toruńskie, włocławskie, poznańskie, konińskie, kaliskie, stolica Poznań;
  • Makroregion Środkowy – województwa płockie, ciechanowskie, łódzkie, skierniewickie, warszawskie, sieradzkie, piotrkowskie, radomskie, stolica Warszawa;
  • Makroregion Środkowo-Wschodni – województwa siedleckie, bialskopodlaskie, lubelskie, chełmskie, zamojskie, stolica Lublin;
  • Makroregion Południowo-Zachodni – województwa gorzowskie, zielonogórskie, leszczyńskie, jeleniogórskie, legnickie, wałbrzyskie, wrocławskie, stolica Wrocław;
  • Makroregion Południowy – województwa opolskie, częstochowskie, katowickie, bielskie, stolica Katowice;
  • Makroregion Południowo-Wschodni – województwa kieleckie, tarnobrzeskie, krakowskie, tarnowskie, rzeszowskie, przemyskie, nowosądeckie, krośnieńskie, stolica Kraków.

Pod koniec lat 90. XX wieku przeprowadzono kolejną reformę administracyjno-samorządową kraju, wprowadzając na nowo powiaty oraz ustanawiając 16 województw.

Miasta

W latach 1975–1998 75 miejscowości otrzymało prawa miejskie, głównie duże wsie gminne, posiadające je wcześniej. Jednak spora grupa miast odzyskała samodzielność po włączeniu ich do miast sąsiednich w latach 70.: Poręba, Sławków, Międzyzdroje, Bieruń, Lędziny, Wojkowice, Rydułtowy, Pszów, Miasteczko Śląskie, Imielin, Radlin, Radzionków, Zagórz. W okresie tym 8 miast utraciło prawa miejskie, było to spowodowane dalszym łączeniem się miast w drugiej połowie lat 70.

Lista województw

W latach 1975–1998 istniały następujące województwa:

Położenie Województwo Miasto
wojewódzkie		 Powierzchnia
(1998, km²)		 Ludność
(1997, tys.)[13]		 Liczba gmin ogółem (1997)[13] Liczba gmin miejskich (1997)[13] Liczba gmin miejsko-wiejskich (1997)[13] Liczba gmin wiejskich (1997)[13] Liczba miast (1997)[13]
bialskopodlaskie Biała Podlaska 5348 309 40 4 2 34 6
białostockie Białystok 10 055 701,7 55 5 15 35 20
bielskie Bielsko-Biała 3704 924 59 8 10 41 18
bydgoskie Bydgoszcz 10 349 1135,2 59 3 25 31 28
chełmskie Chełm 3866 249,4 30 4 0 26 4
ciechanowskie Ciechanów 6362 436,9 51 5 6 40 11
częstochowskie Częstochowa 6182 780,6 58 4 13 41 17
elbląskie Elbląg 6103 494,4 42 5 13 24 18
gdańskie Gdańsk 7394 1464,8 63 16 5 42 21
gorzowskie Gorzów Wielkopolski 8484 513,3 40 2 20 18 22
jeleniogórskie Jelenia Góra 4379 523,9 40 12 13 15 25
kaliskie Kalisz 6512 723,5 58 3 17 38 20
katowickie Katowice 6650 3908,6 97 39 16 42 55
Województwo kieleckie kieleckie Kielce 9211 1132,8 80 4 18 58 22
Województwo konińskie konińskie Konin 5139 480,6 48 4 14 30 18
Województwo koszalińskie koszalińskie Koszalin 8470 526 41 6 12 23 18
(miejskie) krakowskie Kraków 3254 1242,5 39 1 12 26 13
Województwo krośnieńskie krośnieńskie Krosno 5702 509,5 44 3 9 32 12
legnickie Legnica 4037 525,3 37 6 5 26 11
leszczyńskie Leszno 4154 398,8 32 2 18 12 20
lubelskie Lublin 6792 1027,5 69 6 11 52 17
łomżyńskie Łomża 6684 353,2 46 5 7 34 8
(miejskie) łódzkie Łódź 1524 1105,4 18 6 2 10 8
Województwo nowosądeckie nowosądeckie Nowy Sącz 5576 743,1 59 9 5 45 14
olsztyńskie Olsztyn 12 327 776 58 10 13 35 23
opolskie Opole 8535 1023,7 65 3 27 35 30
ostrołęckie Ostrołęka 6498 410,8 44 4 6 34 10
pilskie Piła 8205 496,5 43 6 18 19 24
piotrkowskie Piotrków Trybunalski 6266 642,9 56 4 7 45 11
płockie Płock 5117 521,2 48 5 5 38 10
poznańskie Poznań 8151 1360,8 62 5 29 28 34
Województwo przemyskie przemyskie Przemyśl 4437 415,5 41 6 5 30 11
radomskie Radom 7294 764 63 2 14 47 16
Województwo rzeszowskie rzeszowskie Rzeszów 4397 751,9 47 4 9 34 13
siedleckie Siedlce 8499 661,6 74 7 6 61 13
sieradzkie Sieradz 4868 412,7 42 2 8 32 10
skierniewickie Skierniewice 3960 423,9 44 6 2 36 8
słupskie Słupsk 7453 428,5 37 6 5 26 11
suwalskie Suwałki 10 490 488,5 48 5 10 33 15
szczecińskie Szczecin 9982 995,1 54 3 28 23 31
Województwo tarnobrzeskie tarnobrzeskie Tarnobrzeg 6283 610 55 3 14 38 17
tarnowskie Tarnów 4151 698,5 48 3 7 38 10
toruńskie Toruń 5348 673,9 49 8 5 36 13
wałbrzyskie Wałbrzych 4168 735,3 45 15 16 14 31
(stołeczne) warszawskie Warszawa 3788 2418,4 58 25[uwaga 3] 13 20 28
włocławskie Włocławek 4402 434,9 46 8 7 31 15
wrocławskie Wrocław 6287 1137,3 40 3 15 22 18
Województwo zamojskie zamojskie Zamość 6980 490,6 57 4 6 47 10
zielonogórskie Zielona Góra 8868 677,8 57 7 21 29 28

Zobacz też

Uwagi

  1. ↑ W województwie stołecznym i obu miejskich stanowiska wojewody i prezydenta miasta były połączone.
  2. ↑ Zmiany weszły w życie 1 lutego 1991, 2 kwietnia 1991 i 1 stycznia 1992.
  3. ↑ W tym 11 gmin na obszarze miasta stołecznego Warszawy.

Przypisy

  1. 1 2 3 4 Dz.U. z 1975 r. nr 16, poz. 91.
  2. ↑ Wojciech Roszkowski: Historia Polski 1914–1998, Wydanie siódme rozszerzone. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1999, s. 330. ISBN 83-01-12921-2.
  3. 1 2 Dz.U. z 1990 r. nr 21, poz. 123.
  4. ↑ Dz.U. z 1983 r. nr 41, poz. 185.
  5. ↑ Dz.U. z 1990 r. nr 54, poz. 316.
  6. ↑ Dz.U. z 1991 r. nr 3, poz. 16.
  7. ↑ Dz.U. z 1997 r. nr 102, poz. 649.
  8. ↑ Andrzej Gawryszewski, Ludność Polski w XX wieku, Warszawa: Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN, 2005, s. 56, ISBN 83-87954-66-7, ISSN 1643-2312.
  9. ↑ Dz.U. z 1991 r. nr 2, poz. 9.
  10. ↑ Dz.U. z 1991 r. nr 3, poz. 12.
  11. ↑ Dz.U. z 1991 r. nr 87, poz. 397.
  12. ↑ Polska, Kontynenty, Świat – Atlas geograficzny dla klas VI-VIII, PPWK Warszawa-Wrocław, 1992.
  13. 1 2 3 4 5 6 Rocznik statystyczny województw 1998, Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 1998, s. XL-XLI (s. 41–42 dokumentu PDF).
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.