Planowane postarzanie produktu, także planowane ograniczenie trwałości produktu, zaplanowana żywotność produktu (ang. planned obsolescence) – strategia producenta, mająca na celu takie projektowanie towarów, aby miały one ograniczony czas użytecznego życia, po tym zaś okresie stawały się niesprawne, a często nieopłacalne w naprawie.

Planowe postarzanie produktu ma wymusić na konsumencie ponowne kupienie produktu i tym samym przyniesienie zysku producentowi. Co do zasady przedsiębiorstwa produkcyjne nie przyznają się do tej praktyki, a niekiedy otwarcie ją negują.

Planowane postarzanie i ekologia

Praktyka ta szkodzi środowisku naturalnemu:

• Do produkcji nowych wyrobów są potrzebne nowe zasoby i energia, co nie sprzyja ekologii.
• Przestarzałe produkty są kierowane na składowisko odpadów zwiększając zanieczyszczenie środowiska.
• W przypadku recyklingu znów potrzebna energia i nowe materiały.

W ten sposób planowane ograniczenie trwałości produktów sprzyja marnotrawstwu zasobów naturalnych i degradacji środowiska naturalnego jako całości.

Przykłady

W 1924 przedsiębiorstwa Osram, Philips i General Electric rozpoczęły proces planowanego postarzania żarówek. Utworzyły tzw. kartel Phoebusa będący oficjalnie szwajcarską firmą Phoebus S.A. Compagnie Industrielle pour le Développement de l’Éclairage, kontrolujący ich produkcję i sprzedaż. Jego celem było obniżenie ich jakości, tak aby każda z nich pracowała maksymalnie 1000 godzin (zamiast około 2000)^[1]. Działania te zakłócił początek II wojny światowej^[2].

Tygodnik „The Economist” jako przykład takiego postępowania producentów podaje nylonowe pończochy^[3]. Nieuniknione „puszczanie oczek” powodowało, że kobiety kupowały nowe pończochy, a to przez lata powstrzymywało szukanie włókna, które by nie miało tej cechy.

Badania przeprowadzone w 2013 w Niemczech na zlecenie partii Związek 90/Zieloni wykazały, że uszkodzenia wynikłe z zaplanowanego starzenia się sprzętu AGD i elektroniki wynoszą w tym kraju kilka miliardów euro rocznie^[4].

Współczesnym widocznym przykładem są liczniki w drukarkach atramentowych. Nawet w pełni sprawna drukarka przestaje w pewnym momencie drukować, co wynika z ustawień producenta^[5]. Dlatego zwiększa się zainteresowanie ruchem „open hardware” (analogicznego do ruchu oprogramowania otwartoźródłowego – open source) i są m.in. projekty drukarek atramentowych^[6].

Zatrzask, który wskazuje łepek zapałki został zaprojektowany tak, by po jego złamaniu utrudnić użytkowanie blenderów Bosch, nakłaniać ma użytkowników do wymiany całego urządzenia

Innym przykładem może być świat rozrywki wideo – np. konsola Playstation 4 nie umożliwia oficjalnie grania w legalnie posiadane płyty z grami na Playstation 2, chociaż ma takie funkcje wbudowane w systemie i programistom udało się je odblokować^[7].

Bosch mimo deklarowanej na stronach internetowych 10-letniej dostępności części zamiennych^[8][9], umieszcza w popularnych mikserach MaxoMixx łatwo łamiący się plastikowy zatrzask, odmawiając użytkownikom późniejszej jego sprzedaży i proponując wymianę całego napędu jako pojedynczej części, co jest niemal równoważne z zakupem nowego urządzenia^[10].

Działania i ustawy przeciwko

Politycy i działacze w stanie Waszyngton rozważają wprowadzenie zakazu sprzedaży sprzętu elektronicznego z trudno wymienialnymi akumulatorami. W Substitute House Bill 2279 pomysłodawcy zauważają, że „producenci, utrudniając możliwość napraw i serwisowania sprzętu elektronicznego, działają na niekorzyść konsumenta. Wobec czego zamierzeniem ustawodawcy jest rozszerzenie dostępu do informacji oraz narzędzi niezbędnych do naprawy elektroniki użytkowej”. Jeden z wnioskodawców stwierdził (dla portalu Motherboard), że Apple przykleja baterię do obudowy w iPhone, tylko po to by zapobiec próbom napraw tych smartfonów^[11].

Zobacz też

• Centennial Light – żarówka, która ciągle świeci od 1890 roku

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Zaplanowana nieprzydatność produktu. interia360.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-11-27)].
• Wiemy, dlaczego sprzęt psuje się chwilę po gwarancji
• Planowane postarzanie produktu przez producentów to nie mit