Peplos (stgr. πέπλος peplos, łac. peplŭm) – w starożytności klasycznej długa wierzchnia szata kobiet, wykonana z prostokątnego płata wełnianej tkaniny.
W starożytnej Grecji od okresu archaicznego do ok. 480 p.n.e. był to podstawowy ubiór kobiecy wkładany wprost na ciało, który dopiero pod koniec VI wieku p.n.e. zaczęto zastępować modnym wschodnim chitonem.
Opis
Złożony z prostokątnego płata jedno- lub wielobarwnej materii peplos upinano na figurze, najpierw składając go wertykalnie w połowie długości, a następnie u góry odwijając na zewnątrz jako poziomą plisę w ⅓ – ¼ szerokości tkaniny i odrzucając ją na wierzch w postaci tzw. apoptygmy (odrzutki), stanowiącej w górnej części drugą warstwę ubioru. Całość spinano na ramionach długimi igłami (accus), zapinkami (fibulami) lub innymi sprzączkami, pozostawiając z przodu nieco większy odstęp między spięciami niż z tyłu.
Szerokość tkaniny po złożeniu jej wzdłuż równa była odległości między łokciami przy wyciągniętych poziomo rękach. Długość peplosu dobierano zależnie od wzrostu i bez przepasania miał on zakrywać stopy. Długość odrzutki mogła być zróżnicowana – od zakrywającej piersi do osłaniającej biodra, i wtedy peplos bywał przepasany na odrzutce. Szata okrywała lewy bok kobiety, natomiast na prawym bywała otwarta (np. u dziewcząt w Sparcie), zszyta w połowie lub całkowicie. Ubiór ten, często bogato haftowany, Greczynki zazwyczaj starannie drapowały w fałdy; całość przepasywano, choć nie dotyczyło to dzieci i dziewcząt.
Ewolucja formy
We wczesnym i dojrzałym okresie archaicznym peplos cechował krój wąski z krótką apoptygmą, natomiast u schyłku tego okresu i w czasach wczesnoklasycznych jego fałdy stawały się coraz obfitsze. Ponad przepasaniem wysuwano też (dla wyrównania przedniej długości) część szaty tworzącej swoistą kieszeń – tzw. kolpos, wykorzystywaną dla pomieszczenia osobistych drobiazgów. Wzorem chitonu zszywano również brzeg ubioru, poprzednio odsłaniający w ruchu prawą nogę aż do biodra. Znacznemu powiększeniu ulegała również apoptygma, a w pierwszej połowie V stulecia peplos bywał nierzadko wkładany na chiton, zamieniając się w rodzaj wierzchniej odzieży.
Peplum
Używana współcześnie w kinematografii łacińska nazwa peplum odnosi się do pełnometrażowych, kostiumowych, wysokobudżetowych produkcji filmowych o tematyce osadzonej w historii starożytnego Rzymu.
Bibliografia
- Maria L. Bernhard: Ubiory starożytnej Grecji. Warszawa: Muzeum Narodowe w Warszawie, 1956.
- Słownik kultury antycznej. Grecja – Rzym. (red. Lidia Winniczuk). Warszawa: Wiedza Powszechna, 1988, s. 333. ISBN 83-214-0406-5.
- Francesco Adorno, Luigi Beschi, Henri van Effenterre, Giovanni Ferrara, Siegfried Lauffer: W dawnych Atenach. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1971.
- Ewa Szyller: Historia ubiorów. Warszawa: Państwowe Wydawnictwa Szkolnictwa Zawodowego, 1967, s. 30-31.
- Krystyna Kubalska-Sulkiewicz, Monika Bielska-Łach, Anna Manteuffel-Szarota: Słownik terminologiczny sztuk pięknych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2007. ISBN 978-83-01-12365-9.